|
Câu
Chuyện Thầy Lang
TỬ
BIỆT
Bác sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC - Diễn Đàn Y Khoa 31 tháng 3 năm 2005
Trong
mấy tuần lễ vừa qua, có một
vấn đề thời sự được dân
chúng Mỹ rất quan tâm: chuyện một
phụ nữ “bán sinh bán tử” ở
tiểu bang Florida. Bà bị tổn thương năo
bộ trầm trọng v́ cơ quan này
thiếu dưỡng khí chỉ có năm phút sau
một cơn suy tim vào năm 1990. Từ mười
lăm năm nay , bà được duy tŕ sự
sống bằng dinh dưỡng qua ống vào bao
tử. Theo nhiều nhà chuyên môn các ngành liên
hệ, bà nằm đó nhưng hầu như không
hay biết chuyện ǵ xẩy ra ở chung quanh,
không cảm xúc, suy nghĩ, đối thoại,
tương tác với ngoại cảnh. Bà ngơ
ngác như người không hồn dưới
sự chăm sóc rất chu đáo của gia
đ́nh, bạn bè, nhân viên y tế, xă hội.
Rồi ngày
18 tháng 3 năm 2005 vừa qua, một vị quan ṭa
ra lệnh rút ống dẫn truyền thực
phẩm theo lời yêu cầu của người
chồng. V́ “vợ tôi hằng nói “Xin đừng
nuôi tôi bằng ống”. Quan ṭa phán rằng
phần năo kiểm soát suy tư, nhận
thức của bà không c̣n mà chỉ đầy
nước tủy sống, nên bà rơi vào t́nh
trạng thực vật vĩnh
viễn”-persistent vegetative state- Bác sĩ lăo khoa
David Lipschitz của Đại Học Y Khoa Arkansas
phụ họa “ Sự đói không phải
là phương thức độc ác để
chết. Con người sẽ rơi vào sự hôn
mê và từ từ tử biệt b́nh an”.
Bố mẹ bà không đồng ư, khiếu
nại. “Con chúng tôi không hôn mê. Cháu nó là
một sinh vật c̣n sống và hiểu biết
sự việc, cần được nuôi ăn.
Rút ống nuôi dưỡng th́ khác chi
một sự sát nhân, một tội giết người”.
Công
luận truyền thông nhập cuộc tranh
luận cùng với ư kiến khác nhau
của các học giả, luật gia, y khoa
học, tôn giáo, toàn bộ hành pháp, tư pháp,
lập pháp Hoa Kỳ. Về sự sống và
chết của một sinh mạng, một con người
mà Đấng Tối Cao đă tạo ra. Bất
hạnh là con người đó dường như
đă không c̣n làm chủ được đời
ḿnh, cuộc sống của ḿnh.
Vậy th́
lang tôi xin cùng quư thân hữu nhẹ nhàng t́m
hiểu đôi điều về vấn đề
này, nhấn mạnh tới “Tử
Biệt”.
Cổ nhân
ta vẫn thường nói tới chu kỳ kín
của đời người “ Sinh, Lăo,
Bệnh, Tử”. Vâng: có sinh th́ có tử, nhưng
“sinh th́ hữu kỳ, tử th́ vô hạn”.
Nặng bụng cưu mang chín tháng mười
ngày là biết rằng con sẽ chào đời,
“nhập thế cuộc” . C̣n mặc áo
mới ra đi th́ chẳng biết bao
giờ, ra sao. Sinh ly, tử biệt. Vào đời
là tạm thời ly cách với cơ thể người
mẹ. Rời khỏi cuộc đời là
tạm biệt với nhân gian. Hẹn lại cùng
nhau gặp ở “cơi thật xa”: Niết Bàn,
Thiên Đàng, Aara, Elysium, Soma, Jahannan...Hoặc Địa
Ngục để mặt đối mặt
trước Diêm Vương.
Với thân
xác, bệnh tật th́ học giả Ngô Tất
Tố đă thoát dịch bốn câu thơ
của vua Trần-Thái -Tôn như sau:
“Cũng
bởi có thân mà có bệnh
Ví
bằng không xác quyết không đau.
Phép tiên
chớ vội khoe không chết,
Thuốc
thánh c̣n chưa chắc sống lâu”
Chưa
chắc sống lâu th́ có ngày phải biệt
tử.
Mà Voltaire
đă nói “Lúc ta chào đời là đă
một bước đi về cơi chết”.
Đúng chăng là con người bắt đầu
chết ngay từ lúc sinh ra và trong chu kỳ kín,
cái kết cuộc nối liền với
khởi điểm.Guillaume Amerye (Abbé de Chaulieu) th́
rơ ràng hơn “Cái chết chỉ là
sự kết thúc cuộc đời; Nỗi
thống khổ, niềm sung sướng không cùng
theo”-.La mort est seulement le terme de la vie; De peine ni de
biens elle n’est point suivie”. Với Napoleon Đại
Đế “Chết là giấc ngủ không mơ”
và Shakespeare :“ Kẻ nào chết rồi là
sạch nợ”.
Nói
vậy th́ chết cũng đơn giản như
sanh, đôi khi ồn ào, lộn xộn hơn. Có
người đă ví sự chết của cơ
thể như sự tắt của một nhà máy
với những động cơ, giây điện.
Nhà máy không im lặng ngưng hoạt động
khi ta tắt nút kiểm soát đóng mở mà
mọi bộ phận cót két kêu và rên rỉ
trong khi chậm lại rồi ngưng.Ngoại
trừ bất thần chết v́ tai nạn, thương
tích hoặc cơn suy tim, cơ thể cũng cót
két, rên xiết trước khi sự sống hoàn
toàn ngưng.V́ thế Dylan Thomas có nhận xét
rằng “Chúng ta không nhẹ nhàng đi vào
tử biệt mà thịnh nộ, nổi khùng trước
sự tắt lịm của ánh sáng”. Nhưng có
người tin rằng ở nội tâm th́
lại b́nh an.
Tuy ồn
ào nhưng sự chết luôn luôn xác
thực. Nhiều người đă t́m
được b́nh an và chân giá trị trong
sự xác thực này. Tư Mă Thiên có ghi: “Nhân
cố hữu nhất tử: Tử hoặc
trọng ư Thái Sơn, hoặc khinh ư
hồng mao”. Do đó mới có nguời khi
đối diện với tử thần th́
sợ hăi, phủ nhận, cô lập, giận
dữ rồi năn nỷ điều đ́nh
để rồi cuối cùng cũng phải
chấp nhận. V́ số trời đă định.
Y giới
thường được huấn luyện
để cứu chữa bệnh nhân và kéo dài
sự sống trong đó họ đạt
được phần thưởng về tinh
thần cũng như tài chánh.Nhưng khi không ngăn
chặn được sự chết th́ họ
hết hứng thú và thường chuyển sang
đối tượng khác. Và nguời bệnh
đôi khi bị quên lăng, đơn độc
ra đi trong cảm xúc gia đ́nh, tôn giáo.
Mà ra
đi th́ xác c̣n đó, hồn đi đâu,
chẳng ai hay. Nên Shakespeare đă ví “ Chết
chỉ là một cuộc du lịch nhưng
chẳng ai quay trở lại”. Để nói cho
nhau biết chết ra sao, như thế nào, và bên
kia vui hay buồn, thái b́nh hay binh đao, độc
tài hoặc dân chủ...Chẳng ai “báo cáo” nên
người tiễn đưa phải suy
luận, t́m hiểu về người ra đi.
Đi như thế nào, lúc nào, ra sao.
Từ
nhiều thế kỷ, chết được
hiểu như là khi con người mất
hết các chức năng sống: tim ngừng
đập vĩnh viễn, hơi thở không c̣n.
Nhưng khi nào th́ mạng sống đó
được coi như là không c̣n sống. Đó
là diều mà các giới y, luật, triết, các
vị học giả, thường dân, người
làm chính trị ..đă và đang ồn ào, hăng
say thảo luận, góp ư. V́ tạm thời tim
ngưng đập, hơi thở gián đoạn
khoảng 6 phút mà các bộ phận sinh tử chưa
bị tổn thương, con người tưởng
như đă măn phần th́ y học hiện
đại đă phục hồi được
các chức năng và cứu sống nhiều người.
Cho nên tiêu chuẩn năo -tử brain death
được thêm vào. Năo là trung tâm của
hệ thần kinh. Cuống năo kiểm soát các
chức năng duy tŕ sinh lực của các cơ
quan, bộ phận; năo trên điều ḥa
ư nghĩ, trí nhớ, t́nh cảm con người.
Năm
1968, Đại Học Y Khoa Harvard đề nghị
bốn tiêu chuẩn cho năo tử:
a-Không
đáp ứng với cảm giác sờ mó, âm
thanh và các kích thích ngoại vi;
b-Không c̣n
cử động và không c̣n hơi thở
tự phát (spontaneous breathing);
c-Không cón
tác động phản xạ . Phản xạ
reflex là một sinh hoạt tự động hay
không chủ ư do một ṿng thần kinh tương
đối đơn giản gây ra mà không
nhất thiết liên quan tới ư thức.
Chẳng hạn khi dùng kim chích vào tay một người,
th́ kim đau sẽ gây ra cử động
phản xạ tự vệ tức th́ để
rút ngón tay lại trước khi năo có thời
gian gửi thông tin cảm giác đau tới các
cơ quan liên hệ
d-Không c̣n
kư hiệu năo điện đồ hoặc
bất cứ hoạt động điện năng
nào từ tế bào năo. Từ năm 1929, bác sĩ
thần kinh tâm trí người Đức Hans Berger
đă phát hiện là năo bộ có những
luồng điện phát ra khi năo hoạt động.
Nhưng khi đó không ai tin. Phải đợi
tới năm 1932, nhà bác học người Anh
Edgar Adrian cụ thể chứng minh được
sinh hoạt diện năng này của năo th́
mọi người mới chấp nhận và
Edgar được giải thưởng Nobel
nhờ công tŕnh này. Ngày nay nhiều máy móc
tối tân đă ghi nhận được các
sinh hoạt diện năng của năo bộ
với các sóng alpha, beta, delta, theta. Rồi
lại c̣n MRI, PET scan ghi lại các tín
hiệu cũng như thay đổi hóa chất
của năo khi nghỉ cũng như khi làm
việc. Trong tương lai gần đây,
chắc là các ư nghĩ thầm kín của ta cũng
sẽ được máy móc phát hiện, đọc
được.
Tiêu
chuẩn năo tử của đại Học
Harvard cũng không được mọi giới
đồng thuận công nhận là một
thử nghiệm để kết luận sự
chết. Mỗi quốc gia dùng tiêu chuẩn khác
nhau. Từ năm 1981, Hoa Kỳ định nghĩa
chết như sự ngưng không đổi ngược
của toàn bộ năo kể cả phần
cuống là nơi điều ḥa hô hấp,
tuần hoàn và các chức năng khác.Và về
pháp lư, các điều kiện trên phải kéo dài
sau 12 giờ.
C̣n t́nh
trạng thực vật (vegetative state) cùa người
phụ nữ tiểu bang Florida th́ cuống năo c̣n
hoạt động và tiếp tục giúp hoàn thành
sự hô hấp, tuần hoàn và vài chức năng
khác; nhưng năo trên điều ḥa sự suy tư,
thu nhận cảm xúc không c̣n nữa. Khi rơi
vào Permanent vegetative state là t́nh trạng không có
ư thức vĩnh viễn, không đổi ngược
trong đó không có cử động tự
ư hoặc bất cứ khả năng nhận
biết nào; không c̣n khả năng chủ
ư truyền đạt hoặc tương tác
với ngoại cảnh.Người bệnh
đôi khi có coma vision nh́n theo mà không biết ǵ.
Cho nên rơi vào Năo tử th́ ít khi thoát
chết dù có cấp cứu; t́nh trạng
thực vật vegetative lại vẫn c̣n toàn
vẹn cuống năo để điều
khiển một số chức năng của cơ
thể nên có thể kéo dài sự sống
vật vờ cả nhiều năm...Có coi bà
như đă chết rồi hay không, đang và c̣n
là đề tài tranh luận....
...Lăo Tam
được Trời ban cho tuổi thọ
gần bát tuần. Ông tương đối
vẫn mạnh khỏe, không bệnh kinh niên, không
phải dùng thuốc ǵ, ngay cả Tam Tinh Hải
Cẩu hoặc nhân sâm, hổ cốt. Nhưng
từ nửa năm nay, lăo thấy sức
khỏe mỗi ngày mỗi giảm. Lăo không
c̣n sinh lực như mấy năm trước.
Lăo không quan tâm tới mọi sự chung quanh,
đôi khi muốn xa lánh mọi người.
Khẩu vị giảm, nhai nuốt khó khăn và
ông thấy thực phẩm là không cần
thiết. Ông rất sợ khi người thân ép
uống súp, ăn thịt, chỉ sợ
nghẹn, ói. Có những ngày ông ngủ li b́, như
để tiết kiệm sinh lực cho những
chức năng quan trọng. Ông bồn chồn
trong ḷng, nằm ngồi không yên như nhớ
như quên điều ǵ muốn làm muốn thôi,
muốn nhắc nhở vợ con. Rồi thở
dài, ngán ngẫm. Vài đêm khuya vắng, ông dường
như thấy cha mẹ ông xuất hiện đâu
đây, ân cần nói chuyện với ông. Có lúc
ông lên kinh, chân tay co giựt, hàm cứng
lại. Giá có ai bóp tay bóp chân cho ḿnh lúc này
nhỉ!. Ông thấy nhịp tim chậm dần,
nhẹ hơn. Hơi thở đôi khi như
hụt và nông. Tuần hoàn kém, thân ông giá
lạnh v́ thiếu máu. Da ông xanh nhợt Năo
thiếu oxy nên ông hay choáng váng mày mặt, kèm
theo những cơn nhức đầu kéo dài khó
chịu. Ngượng ngùng hơn là
nhiều lần ông không kềm hăm được
đại tiểu tiện, bài tiết trên giường.
Người toát ra mùi hôi; nước miếng
hoen khóe mép, đóng cặn. Xương thịt,
nội tạng ông đôi khi đau nhức, nhưng
không kéo dài lâu. Ông nhớ có người nói,
cận tử th́ cơ thể tiết ra vài hóa
chất giúp giảm sự đau, sự quằn
quại khi mô bào, bộ phận bước vào
giai đoạn đau đớn của sự
chết- agony phase of death. Các bộ phận
trong h́nh hài ông ngưng dần, bộ phận
nọ tiếp nối bộ phận kia như
những quân bài domino đè lên nhau mà ngả
xuống..
Ông
mỉm cười chờ đợi. Một ngày
đẹp trời nào đó, mắt ông sẽ
mờ dần, đồng tử mở rộng
nhưng bất động, để đón
nhận thêm nhiều ánh sáng. Không gian sao tối
dần, như Victor Hugo than phiền “ Tôi
chỉ thấy bóng tối” hoặc Emily Dickinson
“...sương mù đang bao phủ quanh tôi”.
Bắt chước Goeth, ông kêu lên “ Light! more
light”. Để lần cuối nh́n thấy
cuộc đời. Rồi ông lịm dần,
lịm dần.
Chỉ
trong vài giờ, cơ thịt ông co cứng, giá
lạnh, xanh lợt. Rồi vài chục giờ
sau, cơ thể ông mềm, mô bào tự hủy
hoại v́ hóa chất tiết ra, rồi thoái
rữa v́ đám vi khuẩn trong ruột già
ruột non đua nhau lan tràn khắp
chốn. Rồi thân xác này sẽ được
chôn cất dưới ḷng dất xâu. Cát
bụi lại về cát bụi. Ông nhớ
là cách đây vài tháng, khi linh cảm rằng
sẽ đi xa, ông đă làm di chúc. Xin đừng
móc dây móc máy vào người tôi khi tôi hấp
hối. Cho phép tôi ra đi lành lặn như khi
tôi tới. Trên giấy tờ hộ tịch
sẽ được ghi tôi chết v́ natural
cause , rất tự nhiên, điều mà nhiều
người mong ước .Và xin cảm ơn
mọi người đă chăm sóc tôi, đă
quan tâm tới “những nhu cầu cận
tử” nhu cầu của người trên ngưỡng
cửa tử vong”.
Lăo Tam
đă sẵn sàng ra đi. Như Thomas Edison reo lên
“It is beautifull over there”! Và b́nh thản đợi
chờ như nhà văn lăo thành MặcThu
viết nhân chuyến “tiễn đưa” nhà
văn Mai Thảo.
“Sân ga
một đám dứng chờ tàu,
Toàn
bạn già xưa biết mặt nhau.
Tàu
chật, có người lên được trước;
Chậm
chân, kẻ đợi chuyến tàu sau.
Một
đi là chẳng quay đầu lại,
Áo
trắng trên người đủ kín thân.
Ra đi
giống thuở ai vừa đến,
Tàu
suốt trăm năm chỉ một lần.
Sân
ga thấp thoáng bóng người già,
Họ
sẵn sàng về cơi thật xa.
H́nh như
trong đám trông chờ ấy,
Có
bạn thân t́nh, có cả ta”.
Vâng. Có
cả ta.
Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC
Texas-USA
|