Câu Chuyện Thầy Lang
 
 TỬ BIỆT
 
Bác sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC - Diễn Đàn Y Khoa
 

31 tháng 3 năm 2005

 
 Trong mấy tuần lễ vừa qua, có một vấn đề thời sự được dân chúng Mỹ rất quan tâm: chuyện một phụ nữ “bán sinh bán tử” ở tiểu bang Florida. Bà bị tổn thương năo bộ trầm trọng  v́ cơ quan này thiếu dưỡng khí chỉ có năm phút sau một cơn suy tim vào năm 1990. Từ mười lăm năm nay , bà được duy tŕ sự sống bằng dinh dưỡng qua ống vào bao tử. Theo nhiều nhà chuyên môn các ngành liên hệ, bà nằm đó nhưng hầu như không hay biết chuyện ǵ xẩy ra ở chung quanh, không cảm xúc, suy nghĩ, đối thoại, tương tác với ngoại cảnh. Bà ngơ ngác như người không hồn dưới sự chăm sóc rất chu đáo của gia đ́nh, bạn bè, nhân viên y tế, xă hội.
 
Rồi ngày 18 tháng 3 năm 2005 vừa qua, một vị quan ṭa ra lệnh rút ống dẫn truyền thực phẩm theo lời yêu cầu của người chồng. V́ “vợ tôi hằng nói “Xin đừng nuôi tôi bằng ống”. Quan ṭa phán rằng  phần năo kiểm soát suy tư, nhận thức của bà không c̣n mà chỉ đầy nước tủy sống, nên bà rơi vào t́nh trạng thực vật vĩnh viễn”-persistent vegetative state- Bác sĩ lăo khoa David Lipschitz của Đại Học Y Khoa Arkansas phụ  họa “ Sự đói không phải là phương thức độc ác để chết. Con người sẽ rơi vào sự hôn mê và từ từ tử biệt b́nh an”. Bố mẹ bà không đồng ư, khiếu nại. “Con chúng tôi không hôn mê. Cháu nó là một sinh vật c̣n sống và hiểu biết sự việc, cần được nuôi ăn.  Rút ống nuôi dưỡng th́ khác chi  một sự sát nhân, một tội giết người”.
 
Công luận truyền thông nhập cuộc tranh luận cùng với  ư kiến khác nhau của các học giả, luật gia, y khoa học, tôn giáo, toàn bộ hành pháp, tư pháp, lập pháp  Hoa Kỳ. Về sự sống và chết của một sinh mạng, một con người  mà Đấng Tối Cao đă tạo ra. Bất hạnh là con người đó dường như đă không c̣n làm chủ được đời ḿnh, cuộc sống của ḿnh.
 
Vậy th́ lang tôi xin cùng quư thân hữu nhẹ nhàng t́m hiểu đôi điều về vấn đề này, nhấn mạnh tới  “Tử Biệt”.
 
Cổ nhân ta vẫn thường nói tới chu kỳ kín của đời người “ Sinh, Lăo, Bệnh, Tử”. Vâng: có sinh th́ có tử, nhưng “sinh th́ hữu kỳ, tử th́ vô hạn”. Nặng bụng cưu mang chín tháng mười ngày là biết rằng con  sẽ chào đời, “nhập thế cuộc” . C̣n  mặc áo mới  ra đi th́ chẳng biết bao giờ, ra sao. Sinh ly, tử biệt. Vào đời là tạm thời ly cách với cơ thể người mẹ. Rời khỏi cuộc đời là tạm biệt với nhân gian. Hẹn lại cùng nhau gặp ở “cơi thật xa”: Niết Bàn, Thiên Đàng, Aara, Elysium, Soma, Jahannan...Hoặc  Địa Ngục để  mặt đối mặt trước Diêm Vương.
 
Với thân xác, bệnh tật th́ học giả Ngô Tất Tố đă thoát dịch bốn câu thơ của vua Trần-Thái -Tôn như sau:
 
“Cũng bởi có thân mà có bệnh
 
Ví bằng không xác quyết không đau.
 
Phép tiên chớ vội khoe không chết,
 
Thuốc thánh c̣n chưa chắc sống lâu”
 
Chưa chắc sống lâu th́ có ngày phải biệt tử.
 
Mà Voltaire đă nói “Lúc ta chào đời là đă một bước đi về cơi chết”. Đúng chăng là con người bắt đầu chết ngay từ lúc sinh ra và trong chu kỳ kín, cái kết cuộc nối liền với khởi điểm.Guillaume Amerye (Abbé de Chaulieu) th́ rơ  ràng  hơn “Cái chết chỉ là sự kết thúc cuộc đời; Nỗi thống khổ, niềm sung sướng không cùng theo”-.La mort est seulement le terme de la vie; De peine ni de biens elle n’est point suivie”. Với Napoleon Đại Đế “Chết là giấc ngủ không mơ” và Shakespeare :“ Kẻ nào chết rồi là sạch nợ”.
 
Nói vậy th́ chết cũng đơn giản như sanh, đôi khi ồn ào, lộn xộn hơn. Có người đă ví sự chết của cơ thể như sự tắt của một nhà máy với những động cơ, giây điện. Nhà máy  không im lặng ngưng hoạt động khi ta tắt nút kiểm soát đóng mở mà  mọi bộ phận cót két kêu và rên rỉ trong khi chậm lại rồi ngưng.Ngoại trừ bất thần chết v́ tai nạn, thương tích hoặc cơn suy tim, cơ thể cũng cót két, rên xiết trước khi sự sống hoàn  toàn ngưng.V́ thế  Dylan Thomas có nhận xét rằng “Chúng ta không nhẹ nhàng đi vào tử biệt mà thịnh nộ, nổi khùng trước sự tắt lịm của ánh sáng”. Nhưng có người tin rằng ở nội tâm th́ lại b́nh an.
 
Tuy ồn ào nhưng sự chết  luôn luôn xác thực. Nhiều người đă t́m được b́nh an và chân giá trị trong sự xác thực này. Tư Mă Thiên có ghi: “Nhân cố hữu nhất tử: Tử hoặc trọng ư Thái Sơn, hoặc khinh ư hồng mao”. Do đó mới có nguời khi đối diện với tử thần th́ sợ hăi, phủ nhận, cô lập, giận dữ rồi năn nỷ điều đ́nh để rồi cuối cùng cũng phải chấp nhận. V́ số trời đă định.
 
Y giới thường được huấn luyện để cứu chữa bệnh nhân và kéo dài sự sống trong đó họ đạt được phần thưởng về tinh thần cũng như tài chánh.Nhưng khi không ngăn chặn được sự chết th́ họ hết hứng thú và thường chuyển sang đối tượng khác. Và nguời bệnh đôi khi bị quên lăng, đơn độc ra đi trong cảm xúc gia đ́nh, tôn giáo.
 
 Mà ra đi th́ xác c̣n đó, hồn đi đâu, chẳng ai hay. Nên Shakespeare đă ví “ Chết chỉ là một cuộc du lịch nhưng chẳng ai quay trở lại”. Để nói cho nhau biết chết ra sao, như thế nào, và bên kia vui hay buồn, thái b́nh hay binh đao, độc tài hoặc dân chủ...Chẳng ai “báo cáo” nên người tiễn đưa phải suy luận, t́m hiểu về người ra đi. Đi như thế nào, lúc nào, ra sao.
 
Từ nhiều thế kỷ, chết được hiểu như là khi con người mất hết các chức năng sống: tim ngừng đập vĩnh viễn, hơi thở không c̣n. Nhưng khi nào th́ mạng sống đó được coi như là không c̣n sống. Đó là diều mà các giới y, luật, triết, các vị học giả, thường dân, người làm chính trị ..đă và đang ồn ào, hăng say thảo luận, góp ư. V́ tạm thời tim ngưng đập, hơi thở gián đoạn khoảng 6 phút mà các bộ phận sinh tử chưa bị tổn thương, con người tưởng như đă măn phần th́ y học hiện đại đă phục hồi được các chức năng và cứu sống nhiều người. Cho nên tiêu chuẩn năo -tử brain death  được thêm vào. Năo là trung tâm của hệ thần kinh. Cuống năo kiểm soát các chức năng duy tŕ sinh lực của các cơ quan, bộ phận; năo trên  điều ḥa ư nghĩ, trí nhớ, t́nh cảm con người.
 
Năm 1968, Đại Học Y Khoa Harvard đề nghị bốn tiêu chuẩn cho năo tử:
 
a-Không đáp ứng với cảm giác sờ mó, âm thanh và các kích thích ngoại vi;
 
b-Không c̣n cử động và không c̣n hơi thở tự phát (spontaneous breathing);
 
c-Không cón tác động phản xạ . Phản xạ reflex là một sinh hoạt tự động hay không chủ ư do một ṿng thần kinh tương đối đơn giản gây ra mà không nhất thiết  liên quan tới ư thức. Chẳng hạn khi dùng kim chích vào tay một người, th́ kim đau sẽ gây ra cử động  phản xạ tự vệ tức th́  để rút ngón tay lại trước khi năo có thời gian gửi thông tin cảm giác đau tới các cơ quan liên hệ
 
d-Không c̣n kư hiệu năo điện đồ hoặc bất cứ hoạt động điện năng nào từ tế bào năo. Từ năm 1929, bác sĩ thần kinh tâm trí người Đức Hans Berger đă phát hiện là năo bộ có những luồng điện phát ra khi năo hoạt động. Nhưng khi đó không ai tin. Phải đợi tới năm 1932, nhà bác học người Anh Edgar Adrian cụ thể chứng minh được sinh hoạt diện năng này của năo th́ mọi người mới chấp nhận và Edgar được giải thưởng Nobel nhờ công tŕnh này. Ngày nay nhiều máy móc tối tân đă ghi nhận được các sinh hoạt diện năng của năo bộ  với các sóng alpha, beta, delta, theta. Rồi lại c̣n MRI,  PET scan ghi lại các tín hiệu cũng như thay đổi hóa chất của năo khi nghỉ cũng như khi làm việc. Trong tương lai gần đây, chắc là các ư nghĩ thầm kín của ta cũng sẽ được máy móc phát hiện, đọc được.
 
Tiêu chuẩn năo tử của đại Học Harvard cũng không được mọi giới đồng thuận công nhận là một thử nghiệm để kết luận sự chết. Mỗi quốc gia dùng tiêu chuẩn khác nhau. Từ năm 1981, Hoa Kỳ định nghĩa chết như sự ngưng không đổi ngược của toàn bộ năo kể cả phần cuống là nơi điều ḥa hô hấp, tuần hoàn và các chức năng khác.Và về pháp lư, các điều kiện trên phải kéo dài sau 12 giờ.
 
C̣n t́nh trạng thực vật (vegetative state) cùa người phụ nữ tiểu bang Florida th́ cuống năo c̣n hoạt động và tiếp tục giúp hoàn thành sự hô hấp, tuần hoàn và vài chức năng khác; nhưng năo trên điều ḥa sự suy tư, thu nhận cảm xúc không c̣n nữa. Khi rơi vào Permanent vegetative state là t́nh trạng không có ư thức vĩnh viễn, không đổi ngược trong đó không có cử  động tự ư hoặc bất cứ khả năng nhận biết nào;  không c̣n khả năng chủ ư truyền đạt hoặc tương tác với ngoại cảnh.Người bệnh đôi khi có coma vision nh́n theo mà không biết ǵ. Cho nên rơi vào Năo tử  th́ ít khi thoát chết dù có cấp cứu;  t́nh trạng thực vật vegetative lại vẫn c̣n toàn vẹn cuống năo để điều khiển một số chức năng của cơ thể nên có thể kéo dài sự sống vật vờ  cả nhiều năm...Có coi bà như đă chết rồi hay không, đang và c̣n là đề tài tranh luận....
 
...Lăo Tam được Trời ban cho tuổi thọ gần bát tuần. Ông tương đối vẫn mạnh khỏe, không bệnh kinh niên, không phải dùng thuốc ǵ, ngay cả Tam Tinh Hải Cẩu hoặc nhân sâm, hổ cốt. Nhưng từ nửa năm nay, lăo thấy sức khỏe mỗi ngày mỗi giảm. Lăo  không c̣n sinh lực như mấy năm trước. Lăo không quan tâm tới mọi sự chung quanh, đôi khi muốn xa lánh mọi người. Khẩu vị giảm, nhai nuốt khó khăn và ông  thấy thực phẩm là không cần thiết. Ông rất sợ khi người thân ép uống súp, ăn thịt, chỉ sợ nghẹn, ói. Có những ngày ông ngủ li b́, như để tiết kiệm sinh lực cho những chức năng quan trọng. Ông bồn chồn trong ḷng, nằm ngồi không yên như nhớ như quên điều ǵ muốn làm muốn thôi, muốn nhắc nhở vợ con. Rồi thở dài, ngán ngẫm. Vài đêm khuya vắng, ông dường như thấy cha mẹ ông xuất hiện đâu đây, ân cần nói chuyện với ông. Có lúc ông lên kinh, chân tay co giựt, hàm cứng  lại. Giá có ai bóp tay bóp chân cho ḿnh lúc này nhỉ!. Ông thấy nhịp tim chậm dần, nhẹ hơn. Hơi thở đôi khi như hụt và nông. Tuần hoàn kém, thân ông giá lạnh v́ thiếu máu. Da ông xanh nhợt Năo thiếu oxy nên ông hay choáng váng mày mặt, kèm theo những cơn nhức đầu kéo dài khó chịu. Ngượng ngùng  hơn là nhiều lần ông không kềm hăm được đại tiểu tiện, bài tiết trên giường. Người toát ra mùi hôi; nước miếng hoen khóe mép, đóng cặn. Xương thịt, nội tạng ông đôi khi đau nhức, nhưng không kéo dài lâu. Ông nhớ có người nói, cận tử th́ cơ thể tiết ra vài hóa chất giúp giảm sự đau, sự quằn quại khi mô bào, bộ phận bước vào giai đoạn đau đớn của sự chết- agony phase of death. Các bộ phận  trong h́nh hài ông ngưng dần, bộ phận nọ tiếp nối bộ phận kia như những quân bài domino đè lên nhau mà ngả xuống..
 
Ông mỉm cười chờ đợi. Một ngày đẹp trời nào đó, mắt ông sẽ mờ dần, đồng tử mở rộng  nhưng bất động, để đón nhận thêm nhiều ánh sáng. Không gian sao tối dần, như Victor Hugo than phiền “ Tôi chỉ thấy bóng tối” hoặc Emily Dickinson “...sương mù đang bao phủ quanh tôi”. Bắt chước Goeth, ông kêu lên “ Light! more light”. Để lần cuối nh́n thấy cuộc đời. Rồi ông lịm dần, lịm dần.
 
Chỉ trong vài giờ, cơ thịt ông co cứng, giá lạnh, xanh lợt. Rồi vài chục giờ sau, cơ thể ông mềm, mô bào tự hủy hoại v́ hóa chất tiết ra, rồi thoái rữa v́ đám vi khuẩn trong ruột già ruột non đua nhau  lan tràn khắp chốn. Rồi thân xác này sẽ được chôn cất dưới ḷng dất xâu. Cát bụi lại về cát bụi. Ông  nhớ là cách đây vài tháng, khi linh cảm rằng sẽ đi xa, ông đă làm di chúc. Xin đừng móc dây móc máy vào người tôi khi tôi hấp hối. Cho phép tôi ra đi lành lặn như khi tôi tới. Trên giấy tờ hộ tịch sẽ được ghi tôi chết v́ natural cause , rất tự nhiên, điều mà nhiều người mong ước .Và xin cảm ơn mọi người đă chăm sóc tôi, đă quan tâm tới “những nhu cầu cận tử” nhu cầu của người trên ngưỡng cửa  tử vong”.
 
Lăo Tam đă sẵn sàng ra đi. Như Thomas Edison reo lên “It is beautifull over there”! Và b́nh thản đợi chờ như nhà văn lăo thành MặcThu viết nhân chuyến “tiễn đưa” nhà văn Mai Thảo.
 
“Sân ga một đám dứng chờ tàu,
 
Toàn bạn già xưa biết mặt nhau.
 
Tàu chật, có người lên được trước;
 
Chậm chân, kẻ đợi chuyến tàu sau.
 
 Một đi là chẳng quay đầu lại,
 
Áo trắng trên người đủ kín thân.
 
Ra đi giống thuở ai vừa đến,
 
Tàu suốt trăm năm chỉ một lần.
 
 Sân ga thấp thoáng bóng người già,
 
Họ sẵn sàng về cơi thật xa.
 
H́nh như trong đám trông chờ ấy,
 
Có bạn thân t́nh, có cả ta”.
 
Vâng. Có cả ta.
 
 Bác sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC
 
Texas-USA