“Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”

Vũ Ðăng Khuê

Tựa đề bài viết là 8 chữ bắt đầu cho bài hát “Ly Rượu Mừng” của cố nhạc sĩ Phạm Đình Chương, tôi nghĩ là đại đại đa số chúng ta đã từng nghe, đã từng hát, đã từng… nhép miệng, nhịp tay, nhịp chân theo tiết tấu tươi vui của bài hát. Cũng không lấy làm lạ nếu ví bài hát là quốc ca của mùa Xuân. Khi bài này cất vang cũng là lúc mai vàng nở rộ, lúc cả nước tưng bừng chào mùng Xuân mới.

Trong bài hát 234 chữ này, ta chỉ tìm thấy duy nhất một chữ “Xuân”. Không có những hình ảnh quen thuộc về Xuân như “hoa cúc, hoa mai, hoa đào, chim én, bánh chưng…không có tiếng pháo đì đùng, không có em thơ khoe áo mới, không có chim én lượn đầy trời”, lời ca bài hát toàn là những lời chúc gửi đến nơi nơi với một tình cảm chân thành và rộng khắp, lời chúc luôn được sử dụng để trao nhau những ước mơ, khát vọng về một năm mới năm….me. Ly rượu mừng của nhạc sĩ Phạm Đình Chương đã thể hiện trọn vẹn đầy đủ nhất tinh thần đó.

Việt Nam ta thường xếp hạng theo thứ tự: Sĩ-Nông-Công-Thương, nhưng lối sắp xếp của Phạm Đình Chương thì “Sĩ” (địa vị cao nhất trong Xã Hội)  lại được ông đưa sau “Người Nông Phu Vui Lúa Thơm Hơi”, “Người Thương Gia Lợi Tức”, “Người Công Nhân Ấm No”. “Sĩ” ở đây chỉ là “Binh Sĩ” và “Nghệ Sĩ”. Và cũng chính hai chữ “Binh Sĩ” này mà bài hát của ông bị cấm đoán suốt 40 năm, nghe nói cái cục gì đó trong nước quá “mặc cảm” hay “nhạy cảm” với hai chữ này rồi điều tra tới điều tra lui rồi cuối cùng cũng phải cho phép và gượng gạo giải thích “Binh Sĩ” là “Binh sĩ đánh Pháp” chứ không phải là “Binh sĩ của….Ngụy”. Thật là vô lý.

Trở lại lời ca của bài hát, có thể tóm gọn lại tác giả đã “trân trọng” gửi đến toàn thể “Quân – Dân – Cán – Chính” những lời chúc, những ước mơ khát vọng của một năm mới và đặc biệt ông cũng không quên gửi tình cảm của mình cho tình yêu đôi lứa, cho những đôi uyên ương.

“Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi
Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi
Người thương gia lợi tức
Người công nhân ấm no
Thoát ly đời gian lao nghèo khó
á a a a
Nhấp chén đầy vơi
Chúc người người vui
á a a a
Muôn lòng xao xuyến duyên đời
Rót thêm tràn đầy chén quan san
Chúc người binh sĩ lên đàng
Chiến đấu công thành
Sáng cuộc đời lành
Mừng người vì Nước quên thân mình
Kìa nơi xa xa có bà mẹ già
Từ lâu mong con mắt vương lệ nhòa
Chúc bà một sớm quê hương
Bước con về hòa nỗi yêu thương
á a a a
Hát khúc hoan ca thắm tươi đời lính
á a a a
Chúc mẹ hiền dứt u tình
Rượu hân hoan mừng đôi uyên ương
Xây tổ ấm trên cành yêu đương
Nào cạn ly, mừng người nghệ sĩ
Tiếng thi ca nét chấm phá tô thêm đời mới
Bạn hỡi, vang lên
Lời ước thiêng liêng
Chúc non sông hoà bình, hoà bình
Ngày máu xương thôi tuôn rơi
Ngày ấy quê hương yên vui
đợi anh về trong chén tình đầy vơi
Nhấc cao ly này
Hãy chúc ngày mai sáng trời tự do
Nước non thanh bình
Muôn người hạnh phúc chan hoà
Ước mơ hạnh phúc nơi nơi
Hương thanh bình dâng phơi phới”. 

Theo một tài liệu của bác Google thì: 

“Phạm Đình Chương là sinh năm 1929 trong một gia đình khá giả và nổi tiếng được xưng tụng là “hoàng gia - royal family” của nền tân nhạc Việt Nam. Thân phụ ông là cụ Phạm Đình Phụng. Người vợ đầu của cụ sinh được 2 người con trai: Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm. Phạm Đình Sỹ là một công chức, kiêm kịch sĩ nổi tiếng. Còn Phạm Đình Viêm có giọng tenor cao vút sau này chính là ca sĩ Hoài Trung của ban hợp ca Thăng Long nổi tiếng. Vợ thứ hai của cụ Phạm Đình Phụng có 3 người con, trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng, bà sau này trở thành bạn đời của nhạc sĩ Phạm Duy. Người kế tiếp chính là nhạc sĩ Phạm Đình Chương tức ca sĩ Hoài Bắc, em gái út của nhạc sĩ Phạm Đình Chương là Phạm Thị Băng Thanh, nữ danh ca nổi tiếng với nghệ danh Thái Thanh.

“Không có nhiều tài liệu nói về hoàn cảnh ra đời của bài hát Ly rượu mừng, nhưng người đời tương truyền rằng bài hát này được nhạc sĩ Phạm Đình Chương sáng tác khi ông tròn 23 tuổi, cũng có giả thuyết nói Ly rượu mừng được sáng tác năm 1955, nhưng đa số cho rằng bài hát ra đời khoảng năm 1952-1953”.

-----

Nghe người trong nước hay hải ngoại hát, dù rất hay và đều với... “âm thanh bốn chiều vang động” bài hát Ly Rượu Mừng, nhưng tôi vẫn chưa cảm nhận được cảm xúc tột đỉnh của bài hát. Phải là ban Thăng Long, mới lột được “toàn thân, toàn cảnh”. Lúc đầu Ban Thăng Long còn có 2 tay gạo cội nữa là Phạm Duy và Khánh Ngọc. Nhưng vì có một vấn đề “nhạy cảm” nên 2 người này đều biến. 

Bản nhạc này mà “hợp ca” thì… khỏi nói, nhưng muốn “an toàn trên xa lộ” cũng phải có khúc “đơn ca” vì có một đoạn trúc tra trúc trắc “...Chúc non sông hòa bình hòa bình, Ngày máu xương thôi tuôn rơi....”. Đoạn chuyển từ “hòa bình” sang “Ngày máu xương....” phải vững nhịp, nếu không thì sẽ....lòi ra ngay. Phải chọn ra 1, 2 người hát đơn ca vững nhất cầm chịch, còn những người xung quanh thì nên có lời nhắc nhở: Đến khúc đó, thì các bạn “lỉnh đi” một hai chữ, chờ có người bắt lên thì hát cũng chưa muộn. Tôi đã bao lần gặp phải nên hoàn toàn cảm nhận cái “Hận” đau thương đó.

Nhìn lại một lần nữa nội dung của toàn bài hát, ta có thể thấy Ly rượu mừng của Phạm Đình Chương chính là khát vọng lớn lao của hàng triệu, triệu người Việt Nam trong thời đại của ông và ngay cả trong hiện tại. Đó là khát khao “thoát ly đời gian lao nghèo khó” và “muôn người hạnh phúc chan hòa” với một cuộc sống êm ấm hạnh phúc trong một đất nước thanh bình không có sự chia ly mất mát.

https://www.youtube.com/watch?v=CF2R2yJ--V8

Chúc bạn ta thuận buồm xuôi gió trong năm Quý Mão.

V.Đ.K