Kư ức
tháng 4
Chuyện gia đ́nh
Vũ Đăng Khuê
Sau một thời gian dài không gặp nhau v́ dịch bệnh, tôi có “mở” một cuộc họp online với tất cả anh em trong 2 gia đ́nh nội-ngoại và nghe lại chi tiết hơn những điều ǵ đă xảy ra ngay trong gia đ́nh: có những chuyện đă nghe nhưng không chi tiết và những chuyện hôm nay tôi mới biết, dù đă sống chung với gia đ́nh mười mấy năm sau ngày chinh phủ Nhật chấp nhận việc bảo lănh.
Những câu chuyện nghe sao ghi vậy!
Bên Nội
Những chuyện đă nghe nhưng không chi tiết
Cô em thứ hai mở đầu:
- “Vào khoảng suốt 1 tuần trước 30/4, Ba và tụi em thay phiên nhau đốt tất cả những giấy tờ liên quan đến Ba, thằng Chú th́ đem cả lô những bằng khen huân chương mà Ba có đem vất và chính Chú cũng không biết đó là những thứ ǵ mà Ba sợ đến thế, c̣n Ba th́ t́m đường liên lạc để đi, có một chỗ Ba được chọn v́ đă có thời gian làm việc gần “Mặt Trời”, nhưng Ba đành phải từ chối v́ chỉ được một chỗ, c̣n lại mẹ và mấy đứa con nheo nhóc th́ ra sao.
- Ba và mẹ chuẩn bị cho mỗi đứa lớn mấy cái túi, mỗi túi có vài bộ quần áo, vài quyển sách, bút, mực …. Và dặn “đứa nào đi được th́ đi”, em và Long (con của chị Lục) lái xe honda ra đến bến Bạch Đằng th́ toàn người là người, đành trở về đến ngay chỗ ngă Bảy th́ có cái máy bay trực thăng bị rớt v́ có người bám vào, không cất cánh lên nổi.
- C̣n em và bé L. th́ chạy PC đi t́m nhà anh L. nhưng cũng không t́m ra v́ nhà nào cũng đóng cửa, đành phải về.
Nhà đầy người “tị nạn” từ miền Trung, Đà Nẵng, từ hàng xóm xin ngủ nhờ ban đêm v́ họ tin ông Giáo (bố) là người nắm vững vấn đề.
- Ngay ngày 30/4 th́ Ba cấm không cho đứa nào ra khỏi nhà, tiếp tục thiêu hủy, tài liệu ngay trong nhà.
- Sáng 2/5 em thấy vợ chồng Bác Sủng tất tả chạy lên hối thúc: Anh ơi, anh đi ngay đi hay là anh lên chỗ tụi em v́ anh mà ở lại thế nào anh cũng chết.
- Sáng ngày 6/5, thức dậy th́ không thấy Ba nữa, em hỏi mẹ: Ba đi đâu? Mẹ chỉ nói: Ba đi t́m đất sống rồi
- Mùa hè năm 1976 , đi lên Long Khánh để làm rẫy giúp bà chị thứ ba trong nhà. Thật ra nơi này là chỗ lánh nạn của Ba. Miền nam VN bị mất 30/4/1975. 2 ngày sau đó bác S. (*) là đàn em trong văn pḥng của Ba, sau khi về hưu, đă bỏ tiền phá rừng làm rẫy ở Long Khánh từ năm 1970, lên vội Saigon hối thúc Ba: anh Hai nên trốn đi nơi khác trước khi Việt Cộng bắt anh.
- Bác biết Ba sẽ bị bắt v́ chức vụ đă làm cho chính phủ miền nam cộng hoà. Bác đă chia một mảnh đất để Ba và bà chị thứ ba làm ruộng rẫy.
-----------------
(*) (Bác S. nguyên là Trưởng Ty Thông Tin Quảng Ngăi, là một “đàn em” ruột của bố tôi khi bố là Chánh Sự Vụ Nhân Viên Bộ Thông Tin, trách vụ có thể đề nghị bổ nhiệm các Trưởng Ty Thông Tin trên toàn quốc, sau đó sang bộ Xây Dựng Nông Thôn, Phủ Đặc Ủy Cải Cách Hành Chánh. Trách vụ cuối cùng của Ba là phụ tá cho cụ Trần Văn Ân, cố vấn chính trị cho TT Nguyễn Văn Thiệu
------------------
Chia sẻ của cậu em:
Bữa trưa đó đang cuốc đất, nh́n thấy máy bay bay ngang trên trời. Ḿnh kêu bà chị nh́n lên trời rồi hỏi: nếu được lên máy bay đi ngoại quốc, chị cảm thấy thế nào?
Bà chị đùa: nếu chú không kêu lại th́ chị đă có đủ thời gian chạy lên máy bay đi rồi
C̣n nhớ rằng ḿnh chỉ cười nhưng không nói lại ǵ cả.
Nhưng khi nhớ lại ḿnh hiểu: có lẽ đó là cái cười ngậm ngùi nhất trong đời của ḿnh .
V́ lúc đó ḿnh đă nghĩ: Ở một góc rừng, chỉ trừ trường hợp gặp tiên hay Phật, chứ c̣n b́nh thường th́ 100% sẽ không có khả năng lên máy bay đi nước ngoài. Mới 11 tuổi , mà ḿnh đă biết cái phũ phàng của thực tế.
Ḿnh đă cảm thấy ḿnh như con giun cái dế nằm trong hang sâu, vừa gáy vừa ngắm và mơ lên mặt trăng.
----------------------
Cô em thứ ba nói thêm:
- Ba cùng với em và Y. lên Ngă Ba Ông Đồn cách Long Khánh khoảng 20 km để “lập nghiệp” làm ruộng, nuôi heo, nuôi cá, trồng cây quả, nhưng lúc nào cây cũng héo và chậm ra trái v́ có bao giờ ḿnh làm mấy việc này. Gánh 2 thùng nước từ giếng về đến nhà th́ chỉ c̣n một nửa. Gọi là nhà, nhưng nó chỉ là cái khung gỗ sơ sài với và mấy miếng tôn lắp vá. Suốt 2 năm trời, sống với đèn dầu, Ba lên suyễn cực nặng, nhà ở Saigon vẫn phải tiếp tế.
Thỉnh thoảng Ba lén về Saigon để xem xét và dặn ḍ, lúc Ba đi vào nhà mà không ai nhận ra Ba, cứ tưởng là ai đó. Già hẳn và ốm đi có lúc chỉ c̣n 45kg.
-------------------
- “Cũng chỉ vài ngày sau, th́ công an tới nhà và hỏi:“ông ấy ở đâu”, mẹ lắc đầu bảo không biết.
Sau 2 năm “lập nghiệp”, về lại Saigon th́ mỗi ngày phải lên công an quận ba tŕnh diện. Lúc nào Ba cũng chuẩn bị một cái cặp, đựng vài bộ đồ và dặn cả nhà: “Nếu không thấy Ba về th́ đừng lạ”.
Cứ khoảng 4, 5 giờ chiều là em ra trước sở cảnh sát đường Cao Thắng, gần ngă tư Hồng Thập Tự, Cao Thắng (phía bên nhà bảo sanh Từ Dũ) ngồi xem có xe nào chở Ba đi không?
Những ngày được đoàn tụ với gia đ́nh, tôi có hỏi: lúc “làm việc” với công an cảnh sát họ truy Ba chuyện ǵ? Th́ ông cho biết: “Nó thường hỏi Ba liên quan thế nào với bác sĩ Trần Kim Tuyến, trùm an ninh thời Đệ nhất Cộng Ḥa” là người học cùng lớp với Ba. Thực sự th́ Ba đă không gặp ông Tuyến từ lâu”, và “ngày nào Ba vẫn phải cố nhớ sao cho những bản tự kiểm lần trước phải giống bản viết lần sau, để không bị truy tiếp”. Ông vẫn đùa với những ông bác, bạn cùng thời với Ba: Dù đă về hưu, sau ngày 30/4, th́ bố làm việc 2 năm ở bộ canh nông, 2 năm phục vụ trong pḥng điều tra của Ty Cảnh Sát.
Những chuyện mới nghe lần đầu:
Thời gian này khoảng năm 1977, v́ thấy t́nh h́nh có vẻ êm, ít ai để ư đến ông, theo Ba nghĩ, Ba mới về nhà ở Saigon. Ông lại lao ngay vào chuyện t́m đường “Phục Quốc”. Ông bảo L., dân Cao Thắng, chồng cô em gái thứ hai vẽ một logo cho lực lượng và đem đến cho một linh mục.
-“Ba không muốn kể những chuyện bị lừa khi vượt biên, khi gia nhập “lực lượng phục quốc” ǵ đó. Ngay cả chuyện nhà ḿnh v́ quá túng thiếu cho mượn chỗ đánh bài (đánh chắn) bị công an bắt, Ba cũng không muốn anh Khuê biết. Có lần đang ở nhà, nhắc lại chuyện đó, Ba gạt đi liền. Biết là Ba không muốn nhắc đến để anh Khuê biết, nên em cũng im. Nhưng bây giờ, tất cả đều là kỷ niệm, nói cho nhau biết, chẳng hại, cũng chẳng có ai phải buồn, nên mới kể lại.
Cô em Út hỏi khi nghe bố mẹ tôi thầm th́ về chuyện một linh mục.
Chồng của cô em thứ hai trả lời:
- “Cha ở tại Sài G̣n, Ba dẫn anh đến tư thất của Cha, nằm bên kia cầu Trương minh Giảng, cạnh kênh thúi, phía sau ĐH Vạn Hạnh. Không c̣n nhớ đó là Nhà Thờ tên ǵ. Cha hơi mập, mặt phúc hậu, cô bé trợ lư cho Cha độ 20, 21 mặt hiền, ít nói, có vẻ gan dạ. Chắc Cha cũng bị thằng Thanh Đa gạt. Ba ḿnh và Cha không rành về súng ống, nghe nó nói cứ y đúng rồi. Cũng may mắn là mất tiền thôi, chứ nếu lọt bẫy của vc. Nội cái tội phản động, âm mưu lật đổ chính quyền có tổ chức, huy hiệu đàng hoàng th́ ít nhất cũng từ 20 năm hoặc đem bắn. Thời đó đâu có xét xử ǵ. Đúng là Chúa ǵn giữ.
Anh nghĩ: Ba được ai đó giới thiệu với Cha, lật đổ chính quyền cộng sản ai mà không thích, đương nhiên Ba và anh rất thích, cơ hội rất hiếm, khó t́m được tổ chức đáng tin cậy. Nay có Cha đứng ra, đó là sự bảo chứng nghiêm túc, có thể đây là lực lượng tàn quân từ vùng Định Quán, Xuyên Mộc, Đất Đỏ, Long Hải gom lại. Cho nên việc được di tản từ khoảng giữa Long Hải và Vũng Tàu cũng hợp lư. Tuy nhiên, khi thằng Thanh Đa “nổ về vũ khí tối tân“ bằng cây FLAREGUN th́ anh biết thằng này vừa xạo vừa nổ rồi.
Anh có nói với Ba: “Vũ khí này con làm được lúc c̣n học Cao Thắng mà”? Ba vẫn không tin và tiếp tục theo đuổi. Giai đoạn đó Ba suốt ngày đi, cũng may không việc ǵ, chứ CS nó bắt được th́ Ba và anh te tua, v́ tù đày giai đoạn đó với tội danh phục quốc, chỉ từ chết tới bị thương. Hú hồn. Lúc đó, Ba chưa muốn cho cả nhà biết sợ rủi ro sẽ bị liên can, nguy hiểm.
------------------
Vài chia sẻ của các cô em:
- Trong xóm chỉ có 2 gia đ́nh là “ngụy” hạng ác ôn là ông Thiếu Tá Cang và Ba, Ông Cang th́ đă ra đi mấy ngày trước, c̣n gia đ́nh ở lại. Em lúc đó c̣n là sinh viên năm thứ nhất, c̣n chị T. th́ đang mang bầu và chờ anh Hiếu (thiếu úy quân y) đă bị bắt trong một trận đánh trước tháng 4/75, nên em phải và bị tham gia vào những chiến dịch mà tụi nó phát động như đánh tư sản mại bản, tụi nó xếp em nằm trong nhóm đi điều tra và thống kê, xếp hạng các gia đ́nh phải đi kinh tế mới, có vài chuyện em nhớ hoài là:
- sau một thời gian tụi nó làm việc với nhau th́ thằng trưởng pḥng đưa em một cái list xếp hạng thành phần nào phải đi kinh tế mới (hạng A, B, C), nhà nào phải kiểm kê. Em xem list viết bằng bút ch́ thấy th́ có tên gia đ́nh ḿnh loại “A”, thành phần phải đi kinh tế mới, em lén gôm, xóa ngay và thay vào bằng chữ “C”, ngoài ra c̣n thấy tên của gia đ́nh ông Chủ tiệm đàn Đức Thắng trong list bị kiểm kê, em kể lại cho Ba và Ba nói: Con ra ngoài tiệm nói cho ông bà biết như thế và cũng đừng nói ḿnh là ai. Em ra tiệm đàn nhắc bà Đức Thắng; bác ơi, bác nên chuyển ngay những ǵ mà nhiều quá như đàn piano….. Bà Đức Thắng hỏi: cô là ai thế? Em trả lời ngay: Thôi, Bác khỏi cần biết cháu là ai. Mấy hôm sau th́ gia đ́nh bà cũng bị kiểm kê nhưng không bị tịch thu ǵ hết.
Một năm sau, bé L. nhà ḿnh thích đàn, em có đi chung đến tiệm đàn Đức Thắng để mua một cái guitar, bà thấy em, bà cũng không nói ǵ và tặng cho bé Loan một cây đàn miễn phí. Bé L. cũng thắc mắc hoài tại sao thế và hôm qua hỏi lại th́ em nói: “chị nghĩ chắc có thể là bà ấy thấy chị nên nhớ chuyện kiểm kê đó”
- Bị lừa nhiều lần nên Ba sợ lắm, khoảng đầu năm 1981, một hôm có một người ở Nguyễn Du (bộ Nội Vụ) đến nhà thông báo gia đ́nh ngày đó tháng đó lên làm giấy tờ xuất cảnh, Ba không tin và cả nhà cũng không tin, tên này lại đến nhà hỏi: “Ông có con ở bên Nhật phải không?” Ba lấp lửng: “Nó đi du học lâu rồi”, tên này nói: “Cậu bảo lănh cho ông đó”. Dù vẫn bán tín bán nghi v́ vào thời điểm đó việc con cái hay anh em bảo lănh cho gia đ́nh rất ít, nhất lại là Nhật. Nhưng cả nhà vẫn xúc tiến việc làm passpord, được mấy tháng th́ được gọi lên khám sức khỏe, mẹ phải uống măng cầu ta một thời gian để giảm huyết áp, v́ Bà bị huyết áp cao rất nặng. Sau khi nhận được passport từ tháng 8/1981, mỗi tuần ba phải lên chầu chực ở Nguyễn Du 1,2 lần để coi có tên trong chuyến bay hay không. Thuở đó, chuyến bay đi Nhật chỉ có mỗi thứ ba hàng tuần, nên mỗi đầu và cuối tuần phải check cho chắc ăn. Rồi có một ngày giữa tháng 11/1981, Ba về mặt tái nhợt, v́ có list đi Nhật vào tháng 12, với tên của những gia đ́nh đă làm chung giấy tờ, nhưng không có tên của gia đ́nh ḿnh. Phía VN không ai biết lư do tại sao. Ba đă đánh điện tín cho anh Khuê, nhưng không nhận trả lời. Ba phải ra bưu điện chính ở Saigon, gọi điện thoại sang Nhật, gặp anh P , th́ anh P trả lời. “Khuê đi Mỹ rồi bác ơi, bên này bộ ngoại giao cũng điện đến nhắc mấy lần, yêu cầu Khuê xác nhận”, Ba nhờ ngay: Nhờ anh liên lạc với Khuê bảo nó về gấp. Nhà như từ trên trời rơi xuống khi bị lọt tên, mong hàng ngày chờ tin từ anh Khuê.
Măi đến tháng 6/1982 nghĩa là 6 tháng sau, gia đ́nh mới đoàn tụ. Nhưng điều may mắn nhất là cả nhà đă b́nh an nguyên vẹn. May mắn hơn gia đ́nh bên ngoại.
Bên ngoại
----------------
Từ Mẹ cháu và người trong gia đ́nh:
- Sau khi Hương đem về nhà một số truyền đơn đầy “phản động” nhận được từ mấy người bạn trong nhóm du ca của trường đưa cho bố xem, bố âm thầm chuyển cho bác P.L, bác bị chúng bắt v́ bị tra tấn quá dă man, đă khai tên bố ra. Chộp ngay cơ hội, chúng xông vào nhà lục soát và đưa ra lệnh bắt với chứng cớ chỉ là một số thuốc lá, xà bông trong nhà dù không t́m thấy mấy tờ truyền đơn “phản động”, mà chúng phao vu là làm để tiếp tế cho lực lượng “phản động”. Thực sự số xà bông, thuốc lá đó là do trong nhà làm để xài, để bán v́ gia đ́nh quá túng thiếu.
- Bố cũng đi tŕnh diện 3 ngày học tập như mọi người, nhưng đến ngày 31/10 tụi nó vào nhà bắt bố đem đi và giam tại số 4 Phan Đăng Lưu. Mẹ và các em vẫn thay nhau thăm nuôi, nhưng vào khoảng tháng 7/78 khi thăm nuôi, nói đến tên bố, tên ngồi giữ cửa cho biết: “chồng bà đă bị thủ tiêu rồi, không gặp được”, bà khóc ̣a và la lớn, mấy người thăm nuôi khác cũng hoang mang và làm giận dữ khiến một tên bên trong chạy ra bảo: “Tên này nó không hiểu vấn đề nên nói vậy, chúng tôi đă chuyển chồng bà cùng một số phạm nhân sang trại tạm giam khác. Bà về nhà chờ tin“. Mấy ngày sau th́ nhà nhận được giấy báo với nội dung: “Phạm nhân bỏ trốn trên đường chuyền trại, hiện đang truy nă”. Không khí trong nhà phủ đầy màu tang, suốt ngày cả nhà quanh quẩn ngồi vật vă khóc trước tấm h́nh của Ba.
- Sau đó đến Nghĩa, thằng em kế thông minh nhất nhà, bị ung thư xương, Nghĩa tuổi đang lớn bị bịnh và nghe nói phải cắt bỏ một chân th́ không muốn sống nữa. Ba Mẹ chạy sang thầy Cự Thất người Hoa cho uống thuốc tàu. Thuốc rất mắc. Tốn cả triệu đồng chỉ được vài viên nhưng lại khống chế cơn đau và đắp ngải cứu thường xuyên. Khi Ba bị bắt. Vừa bị đổi tiền mỗi gia đ́nh chỉ có 200 đồng thôi (một tờ Trần Hưng Đạo 500 đồng trước năm 75 thành một đồng sau 1975). Nghĩa bị lên cơn đau nữa. Mẹ lo sợ chạy lên ông thầy thuốc năm xưa năn nỉ giúp cho Nghĩa. Nhưng nhà ông thầy mới vừa bị đánh tư sản (đánh tư sản người gốc Hoa 1977) gia đ́nh ông thầy bị tịch thu tài sản hết. Vợ ông ta uất ức nhảy lầu tự sát. Khi Mẹ đến xin thuốc được biết vợ ông thầy mới chết một tuần. Ông thầy rất đau buồn nhưng vẫn từ bi cho Nghĩa thuốc với giá tượng trưng.
Vài năm sau, có một vị sư đi vượt biên cùng với Nghĩa nhắn tin về cho người thân là ông ta đă đến bến bờ tự do và nhờ người thân nhắn tin lại cho các gia đ́nh khác là trên chuyến tàu vượt biên năm đó mọi người đă bị chết hết, v́ bọn đưa người vượt biên khi đưa mọi người lên tàu chúng moi móc tiền của từng người và sau đó cột đá ném xuống biển và phá tàu cho hư. Vị sư này c̣n sống v́ ông nhảy xuống biển định kết liễu đời ông, nhưng may mắn là sư ôm được mảnh vỡ của tàu và được các tàu khác vớt.
Nhưng mẹ không tin, vẫn chờ, vẫn đi cầu khấn khắp nơi để t́m tông tích, và tin thế nào cũng sẽ có ngày Bố và em Nghĩa trở về.
Rồi vào một ngày của tháng 10 hàng xóm ngạc nhiên khi thấy cả nhà chít khăn tang, mời ni cô làm lễ cầu siêu cho 2 linh hồn sớm siêu thoát. Từ đó đến nay cứ đến tháng 10 là gia đ́nh có thêm ngày giỗ mới cho bố và em Nghĩa.
-------------------
Bố vợ tôi là dân “Ngụy chính gốc”, ông nguyên Phó tỉnh trưởng Phước Long, (1963-1968) tốt nghiệp Đốc Sự khóa 17A Quốc Gia Hành Chánh (1968-1972), trách vụ cuối cùng là Chánh sở huấn luyện tổng nha Nhân Dân Tự Vệ thuộc Bộ Nội Vụ cho đến ngày mất miền Nam.
------------
Mẹ tôi đau khổ lắm v́ mất 2 người thân yêu mà không biết thân xác ở đâu. Bây giờ bà thường nhắc chuyện về Bố và em Nghĩa, thỉnh thoảng nửa mê nửa tỉnh lảm nhảm “bố đang ở trên Xứ* đă về. Mẹ con ḿnh mau lên đón bố về. Tội nghiệp bà!
(*) Xứ là Phong Thổ Lai Châu quê của bố
Tổng cộng th́ gia đ́nh bên ngoại đă âm mưu vượt biên 13 lần, 3 lần thành công và 1 lần đi chính thức và đau đớn nhất là có 2 người đă hy sinh.
---------------------------
Bao nhiêu oan khiên và ngang trái mà gia đ́nh nội-ngoại phải chịu đựng dưới thời “Xuống Hố Cả Nước” cũng đă được kể ra đầy rẫy, mỗi gia đ́nh một hoàn cảnh, quân ta có thể t́m thấy khắp nơi. Tựu trung chỉ cần tóm gọn trong vài chữ: “khốn cùng trong phẫn nộ”. Tôi không nhắc lại.
Sau 47 năm, bùi ngùi cố nhớ ráp nối từng chi tiết ghi lại cho những con cháu trong nhà, thời đó, ngày đó ông bà, bố mẹ ḿnh đă sống ra sao, để chúng hiểu rơ hơn tại sao chúng nó hiện diện ở đây, “lư giải” cặn kẽ hơn những việc tôi và bạn bè đang theo đuổi.
Tôi ngừng bút v́ đă tạm trả lời một phần câu hỏi cho chính tôi: “Ngày đó, giờ đó, ḿnh đang ở đâu và đang làm ǵ”.
Vũ Đăng Khuê
Những ngày cuối Tháng 4/2022