BÊN LỀ KHOA HỌC

 

Lời Giới Thiệu Nguyễn Viết Huệ PGS. TS. Nghiên cứu viên cao cấp Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Các chuyên đề khoa học vật liệu "nóng" đã được Tiến sĩ Trương Văn Tân, nghiên cứu viên cao cấp, Việt kiều Australia, lần lượt cho ra đời trên các trang mạng và kết tụ lại thành những quyển sách khoa học đại chúng mà anh đã xuất bản trong vài năm qua. Tôi và nhiều nhà khoa học khác ở Việt Nam rất thích thú và say mê tìm đọc các cuốn sách đó vì tác giả Trương Văn Tân giới thiệu những đề tài khoa học cập nhật, sâu sắc về cơ bản, thực tế trong ứng dụng, với lời văn nhẹ nhàng, tinh tế, đậm chất "văn học" nhưng không quá hàn lâm. Để phục vụ đông đảo bạn đọc trong nước muốn mở rộng chân trời khoa học của mình, được sự cộng tác của Nhà Xuất Bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, tác giả Trương Văn Tân lại cho ra đời cuốn sách "Bên lề Khoa học". Tập sách gồm hai phần chính: Khoa học và Giáo dục, và tản mạn Du ký. Phần "Khoa học và Giáo dục" có 14 tiểu đề, tác giả bàn về những tệ nạn trong nghiên cứu khoa học nói chung (bài "Ngụy tạo, đạo văn và tham nhũng trong nghiên cứu khoa học"), những bất cập trong nghiên cứu và giáo dục tại Việt Nam nói riêng và vài bài tạp bút về khoa học, ngôn ngữ. Là người đã có trên 50 năm làm nghiên cứu khoa học và giảng dạy, tôi thực sự cảm phục những nhận xét tinh tế và sắc sảo của Tiến sĩ Trương Văn Tân. Mặc dù định cư ở nước ngoài, đôi khi anh mới có dịp làm việc với các đồng nghiệp trong nước, có điều kiện "nằm trong chăn" để phát hiện những con "rận". Bài viết của anh là những cảm nhận tinh vi mà ngay người trong cuộc đôi lúc không nhìn ra (bài "Khoa học công nghệ và "sĩ, nông, công, thương" thời hiện đại"), tác giả đã lý luận rất sắc bén để chứng minh luận đề: "Biết thôi chưa đủ, mà phải áp dụng. Quyết tâm thôi chưa đủ, mà phải làm" (J. W. von Goethe). Tiến sĩ Trương Văn Tân dành cho 4 tiểu đề để tập trung luận bàn những cuốn sách của các học giả, chẳng hạn như cuốn "The quantum and the lotus" (Lượng tử và hoa sen) của hai nhà khoa học Matthieu Ricard & Trịnh Xuân Thuận. Trong cuốn này, quan hệ giữa Khoa học và Phật giáo được bàn luận biện chứng. Tuy nhiên, tác giả Trương Văn Tân vẫn cho rằng những luận cứ của hai nhà khoa học danh tiếng này chứng minh Khoa học hay Phật giáo đã lý giải sự ra đời, phát triển của vũ trụ và xã hội loài người, chưa đủ thuyết phục. Gần đây, anh đọc và phê bình cuốn "The 5th miracle" (Phép mầu thứ 5) của giáo sư Paul Davies trong nỗ lực truy tìm nguồn gốc và ý nghĩa của "sự sống". Có hay không phép mầu của Thượng đế? Nếu nguồn gốc của sự sống không phải từ phép mầu của Thượng đế thì nguồn gốc này hẳn chứa nhiều việc rất kỳ bí. Theo tác giả Trương Văn Tân, nhà vật lý lừng danh này còn "chân trong chân ngoài" trong việc giải mã sự kỳ bí của sự sống. Đọc bài phản biện của anh về cuốn sách thuộc loại "international bestseller" (sách bán chạy quốc tế) "1421: The year China discovered the world" (1421: Năm Trung Hoa đã khám phá thế giới) của tác giả Gavin Menzies, mới nể phục sự am hiểu và sự thâm thúy "Nho gia" của anh về lịch sử thế giới, đặc biệt là lịch sử Trung Hoa. Sau cùng là phần "Du ký", có 12 tiểu đề. Tác giả Trương Văn Tân viết du ký không theo kiểu "cỡi ngựa xem hoa" mà tập trung khai thác và phân tích đặc trưng văn hóa, lịch sử "vùng miền" để lại dấu ấn sâu đậm trong tâm trí của anh. Các bài ký của tác giả làm say lòng người. Người đọc thật sự ngưỡng mộ về tài quan sát, cách thu thập thông tin của anh. Nhờ tác giả Trương Văn Tân, lần đầu tiên tôi được biết những tư liệu về sự phát triển của Singapore "từ thế giới thứ ba vươn lên thứ nhất", sự thật "phong trần" của cư dân miền Viễn Tây Australia, lịch sử duy tân và văn hóa đầy tự hào của nước Nhật, bề dày của nền văn minh Trung Hoa, xứ Ý lãng mạn và nét đẹp hiền hòa của đất nước triệu voi… Tôi rất hân hạnh nhân dịp này lại được giới thiệu cùng độc giả xa gần cuốn sách "Bên lề Khoa học" của nhà khoa học, nhà phản biện, một ký giả và một lãng tử bụi đường, Tiến sĩ Trương Văn Tân. Có lẽ, vốn tri thức thâm sâu mà anh đã thu lượm được trên ghế trường Đại học của xứ Phù Tang truyền thống phương Đông, rồi tiếp tục tại Australia khoáng đạt phương Tây và gần trọn cuộc đời làm nhà nghiên cứu khoa học cho đất nước kangaroo, đã cho tác giả Trương Văn Tân một cách nhìn về khoa học và giáo dục rất thoáng và sâu sắc. Anh vạch ra những tồn tại, con đường dấn thân cho các nhà khoa học và nền khoa học công nghệ của các nước đang phát triển như Việt Nam. Kiến thức của anh đã cho anh nền tảng để bình luận về những vấn đề cao siêu như Phật giáo và Lượng tử hay truy tìm câu trả lời cho câu hỏi thiên niên, "Sự sống là gì?". Đó cũng là cơ sở để anh quan sát và phân tích về những sự phát triển văn hóa và lịch sử của một số địa phương trong những chuyến du hành. Tôi tin rằng độc giả sẽ say mê như tôi khi lần theo những trang sách của tác giả Trương Văn Tân và sẽ hấp thu được nhiều điều bổ ích cho bản thân cũng như cho sự phát triển khoa học. Phong cách hành văn của anh toát lên những biểu cảm thật thà, thay đổi theo từng đề tài, lúc đùa cợt hóm hỉnh, lúc lãng mạn phong lưu, lúc trầm tư nghiêm túc trong nỗi lòng ưu thời mẫn thế. Hai phần của cuốn sách từ bàn luận khoa học giáo dục, mổ xẻ những cuốn sách danh tiếng thế giới, đến du ký đường xa; mỗi phần tưởng như độc lập, nhưng thực ra chúng lại bổ sung hỗ trợ nhau. Chúng cung cấp một thế giới quan, mở ra những tri thức tổng quát cho người đọc cách lựa chọn đúng đắn nhất để đi xa hơn và gặt hái thành quả lớn hơn. Và do vậy, chúng ta biết ơn tác giả, một nhà khoa học cao cấp, luôn hướng về quê hương, giành những gợi mở tâm huyết cho mỗi chúng ta và cho sự phát triển nước nhà. Nguyễn Viết Huệ PGS. TS. Nghiên cứu viên cao cấp Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

 

Lời Tựa Quyển sách "Bên lề khoa học" là tập hợp những bài tản văn tôi viết trong khoảng thời gian 2004 – 2019 ghi nhận những quan sát, suy nghĩ dựa trên trải nghiệm cá nhân của hơn 30 năm nghiên cứu khoa học. Nội dung là vài ý kiến mạo muội, những bài viết bên lề khoa học nói lên tâm tình của một người con xa xứ nhưng mong muốn có một chút đóng góp, dù rất nhỏ, cho sự hưng thịnh của nền khoa học và giáo dục nước nhà. Nghiên cứu khoa học là một thách thức trí tuệ trong nỗ lực sáng tạo sản phẩm, tri thức hữu dụng và ở chừng mực nào đó cũng là một thú vui tinh thần. Nhưng dù có nồng nhiệt vì khoa học, ngày ngày chỉ để làm khoa học quanh quẩn trong bốn bức tường phòng thí nghiệm, sáng đi chiều về trên cùng một con đường, thiết nghĩ cuộc đời sẽ trống trải và tẻ nhạt lắm. Do vậy, thỉnh thoảng tôi khoác ba lô phiêu lãng bụi đường nhìn thế giới. Đi một ngày đàng học một sàng khôn. Tôi lại quan sát và suy nghĩ về những nơi tôi đi qua từ miền hoang sơ tiền sử, nhưng đầy ắp tiền rừng bạc biển của miền Tây Bắc đại lục Úc hay thành phố Venice mong manh của xứ Ý lãng mạn đến cuộc hành trình nhìn về lịch sử của Trung Hoa cổ kính. Tôi viết thành những bài du ký kể lại những điều tai nghe mắt thấy, những cảm xúc đường xa. Một số bài tập trung về đất nước và con người Nhật Bản, nơi tôi từng du học đã cho tôi nhiều kiến thức học vấn, kinh nghiệm xử thế, hồi ức tuổi xuân, và đã cưu mang tôi trong những ngày khốn khó. Nội dung "Bên lề khoa học" được chia ra làm hai phần: (1) Khoa học và Giáo dục, và (2) Du ký. Phần (1) có thêm mục phê bình sách liên quan đến khoa học, tôn giáo và lịch sử mà tôi đã tổng kết lại thành những bài nghị luận trong tinh thần phản biện khách quan. Các bài viết đã đăng trên các mạng điện tử trong và ngoài nước. Một số bài được in trong các tạp chí như Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Tia Sáng và Tuổi Trẻ. Có nhiều sự kiện và số liệu biến đổi theo thời gian, nhưng tôi giữ nguyên nội dung các bài viết như một dấu mốc cố định để bạn đọc có thể so sánh hiện tại và quá khứ. Tôi hy vọng quyển sách sẽ mang đến những điều bổ ích và thú vị mà tôi mong mỏi được đồng hành chia sẻ cùng bạn đọc. Tôi chân thành cảm ơn nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh đã cho cơ hội ra đời quyển sách này. Trương Văn Tân Melbourne chớm Thu Tháng 3, 2019 Mục Lục 1. Khoa học và Giáo dục 1.1 Tri thức và thực tiễn trong nghiên cứu khoa học 1.2 Ngụy tạo, đạo văn và tham nhũng trong nghiên cứu khoa học 1.3 Khoa học và công nghệ: Đông và Tây 1.4 Trăm năm vật lý 1.5 Khoa học công nghệ và "sĩ, nông, công, thương" thời hiện đại 1.6 Một vài suy nghĩ về Hán Tự 1.7 Chương trình phát triển không gian của Ấn Độ 1.8 Ý kiến về chiếc khẩu trang và bình sữa chứa hạt nano 1.9 Những "dòng nhạc" phân tử bổng trầm 1.10 Seth Lloyd: Lượng tử của sự chọn lọc tự nhiên (bài dịch) 1.11 Đọc "Giai điệu bí ẩn và con người đã tạo ra vũ trụ" (Trịnh Xuân Thuận) 1.12 Đọc "The quantum and the lotus" (Lượng tử và hoa sen) (Matthieu Ricard & Trịnh Xuân Thuận) 1.13 Đọc "1421 - The year China discovered the world" (1421: Năm Trung Hoa đã khám phá thế giới) (Gavin Menzies) 1.14 Đọc "The 5th miracle - The search for the origin and meaning of life" (Phép mầu thứ 5: Truy tìm nguồn gốc và ý nghĩa sự sống) (Paul Davies) 2. Du ký 2.1 Trở về ký ức 2.2 Một thoáng Phù Tang 2.3 Kagoshima: miền cực Nam Nhật Bản 2.4 Truyện Ryoma 2.5 Đi tìm lá đỏ mùa thu 2.6 Cuộc du hành lịch sử: Trung Quốc 2.7 Địa đàng phía đông: New Zealand 2.8 Tạp ghi nhân một chuyến trở về 2.9 Dòng Mekong êm đềm: Lào 2.10 Miền Viễn Tây nước Úc 2.11 Lãng mạn Italy 2.12 Từ thế giới thứ ba đến thế giới thứ nhất: Singapore