Huế: “về nơi đây ... bao thiết tha”
 

Văn Lang Tôn-thất Phương

Trong một lần nào đó, có người (chưa từng đến Huế) hỏi tôi: “Thành phố Huế đẹp là đẹp thật, hay chỉ những ai thích Huế thì mới thấy Huế đẹp”? 

Tuy chưa đi khắp ‘bốn biển nghìn châu’, nhưng tôi cũng đã có đến nhiều nơi khác nhau, thấy khá nhiều thành phố, có xấu, có đẹp. Vậy nên trả lời sao đây? Tôi nhớ mình đã nói:  

Phong cảnh thiên nhiên của Huế thì rất đẹp, sông núi hữu tình.  Thành phố Huế có sự hài hòa của núi và sông, nhờ tiền nhân của chúng ta thuở xưa đã chọn lựa địa thế địa hình rất kỹ. Giữa thành phố là một giải sông Hương nước trong xanh, xa xa có núi Ngự Bình, đi ngược giòng thì vùng phía trên có chùa Linh Mụ, có vùng Ngọc Trản nước rộng mênh mông, có chùa Bảo Quốc... Đi xuôi giòng xuống dưới thì có chỗ con sông rẽ làm hai:  sông nhánh là sông Gia Hội, nước cũng trong xanh; còn con sông chính chạy quanh Cồn Hến, rồi ra cửa biển Thuận An... Những ngày còn nhỏ, tôi thường leo lên Ngọ Môn trong Đại Nội hay lên cửa Đông Ba nhìn cát trắng biển xanh xa xa, hoặc nhìn dọc theo con sông, lúc đó còn nhỏ mà đã thấy phong cảnh rất đẹp.  Biển ở vùng Hương Thủy, Cầu Hai, Lăng Cô có tiếng là đẹp.  

Huế còn đẹp nhờ có Hoàng Thành và các Lăng Tẩm của một số vị vua triều Nguyễn, ngoài Huế ra thì không nơi nào có. Lăng vua Gia Long, vua Tự Đức,  chúng đẹp trong sự kết hợp hài hòa với thiên nhiên; lăng vua Minh Mạng ra sao thì lâu ngày quá tôi không nhớ. Lăng vua Khải Định thì khác hẳn những lăng tẩm khác, nhưng tôi cho rằng không có gì để trầm trồ, nó không hài hòa với thiên nhiên (tuy cũng là nơi đáng cho du khách đến xem).   

Riêng về ẩm thực thì Huế có khá nhiều món nọ món kia “rất Huế”, đặc biệt,  đậm đà và thanh... Ngon như thế nào, bây giờ Internet cho biết đầy đủ, nên không cần thiết phải dài giòng.  Con tôm con cá bắt được từ sông hay biển ở Huế (thuở đó) luôn tươi ngon, hợp với khẩu vị của những người rất chọn lựa trong chuyện ẩm thực. 

Đại khái, Huế là như thế! Vậy mà, nhiều người dân Huế chính gốc, kể cả người thân và bạn bè của tôi, vẫn nói “Huế là để đi xa mà thương mà nhớ, không phải là nơi để ở”. Tôi hiểu tại sao có nhận xét đó, mặc dù muốn phân tích cho cặn kẽ thì cũng không dễ. Huế, mùa Hè nóng cháy da, Thu và Đông rét mướt, ẩm ướt; trời thường giăng mây xám liên tiếp, mưa dầm thì cứ lê thê... làm hồi đó ngay mấy đứa trẻ con như tôi mà cũng thấy “chán như con gián”, huống hồ là người lớn. Ngoài ra, hầu như mỗi năm đều có lụt, có khi lụt ngập đến tận nóc nhà... 

Thế sinh hoạt của người Huế thì sao?  

Những ngày còn ở Huế, tôi còn nhỏ quá, nên chưa thể nhận định được về nếp sống, cuộc sống và cách sống của người Huế.  Chỉ theo cảm nghĩ mà thôi thì,  hình như nếp sống của những người Huế trung bình cũng phong lưu, tuy cuộc sống nói chung thì có vẻ hơi khó khăn (do những yếu tố địa lý, điều kiện xã hội, vì những hạn chế của giao thông với các vùng miền khác)...  Cách sống của người Huế, tôi không ở Huế lâu và thuở đó chưa thể quan sát mà nắm vững được. Tôi thấy yêu Huế là khi đã trưởng thành, lúc đó mới nghĩ nhiều về Huế, và biết nâng niu những kỷ niệm cũ về Huế. Còn lúc bản thân đang sống ở Huế thì, nói như Chế Lan Viên: “Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở. Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn”...   

Với câu hỏi “Muốn về thăm Huế thường xuyên không” thì dĩ nhiên là “Có chứ”!  Bây giờ, nếu được về thăm Huế lần nữa, tôi nghĩ tốt nhất là đi một mình, không đi với ai cả. Tại sao? Vì với mỗi cá nhân, “vùng kỷ niệm” là những gì mình cất giữ trong ký ức, khó chia xẻ với ai được. Đi về Huế một mình, trên ý nghĩa đó, là “đi tìm cái tôi đã mất”, mặc dù giòng sông Hương vẫn xanh, cây cầu Gia Hội hay cầu Trường Tiền vẫn không đổi thay là mấy.   Biết rằng tôi sẽ không tìm lại được gì đáng kể, vì những gì trong ký ức tôi, tuy cũng là một thành phố Huế nhưng là Huế của những ngày xưa. Nay có về “đường xưa lối cũ” đi nữa, mọi vật không còn như cũ. Mong tương phùng sao được với một cái gì đã lùi vào dĩ vãng xa xăm? 

Nghĩ thì có nghĩ như vậy, tuy nhiên, nếu bây giờ có trở lại Huế, có lẽ tôi cũng sẽ tìm nhìn lại những phố phường xưa, dù nay đã thay đổi. Nghe thật mâu thuẫn; nhưng cái giống hữu tình vốn hay linh tinh như thế, biết là lẩn thẩn, nhưng không làm khác được!   

Có lẽ tôi lại sẽ đi qua cầu Trường Tiền, để nhớ lại có một lúc nào đó ngày xưa, trong mùa nước cạn, đứng trên cầu nhìn xuống đáy sông thấy được hai ba con cá lội lửng lơ... Đi qua cầu Gia Hội, sẽ tìm đến nơi mà ngày xưa đã là “phố cũ”, chỉ để xem ngày nay nó đổi thay như thế nào. Sẽ đi qua các vùng Phủ Cam, sông Bến Ngự, Kho Rèn, khu An Cựu, nhà Ga, đến các trường Quốc Học, Đồng Khánh (cũ), trường Pellerin (cũ) để “ngắm trời đất cũ”;  để thấy thời gian, hay giòng đời, trôi qua  trên kỷ niệm của mình, bây giờ nó hiện ra trong những hình thái thế nào!  

Nhưng có lẽ sẽ không cần thiết đến chùa Linh Mụ nữa. Ngày xưa, khi “còn bé tí teo”, tôi đến chùa Linh Mụ thấy sao mà yên tĩnh, tôn nghiêm; chỉ có dăm ba khách viếng chùa đi lặng lẽ nhìn ngắm mấy hàng bông Sứ trắng trồng ngăn nắp, bầu không khí sao mà xa trần tục, thanh u. 

Nhưng khi tôi ghé đến đó lần chót, những hình ảnh đẹp ngày xưa đã tan đâu mất. Thấy ở Đại Hùng Bửu Điện có tụ họp đông đúc, hàng trăm người đang tụng niệm râm ran... Quanh họ là vài chú tiểu đi qua đi lại với một bộ điệu oai vang, quan trọng... Tôi thấy mình hiểu được cảm nghĩ của bà huyện Thanh Quan lúc xưa khi viếng chùa Trấn Quốc: 

Trước cửa hành cung nắng dãi dầu
Chạnh niềm cố quốc nghĩ mà đau... 

Còn những nơi khác thì khi đi thăm lại Đại Nội cũng như các Lăng Tẩm, tôi sẽ dành thì giờ để ở lại mỗi nơi thật lâu, để quan sát các kiến trúc đẹp của ngày xưa, xem cách bố trí, cách chọn lựa như thế nào mà hòa hợp được với thiên nhiên... Xem cho kỹ, nhớ cho thật nhiều các chi tiết. Thật ra, không rõ từ thuở nào mà Đại Nội ở Huế đã trở thành một cái gì lộn xộn, với nhà cửa tân thời mọc lung tung... Lẽ ra, nếu trời đất không “nổi cơn gió bụi”, Đại Nội phải được giống như Hoàng Cung ở Tokyo, hay chí ít cũng cỡ Hoàng Cung của vua Thái Lan bên Bangkok... 

Dù sao, tôi cũng muốn có thật nhiều thì giờ để nhìn cho kỹ, vì biết đâu có khi lại vì một lý do gì đó, tất cả các thứ này lại được “trùng tu” và biến thành những công trình “tân cổ giao duyên”!  Sẽ ra sao, nào có ai biết được:  chúng ta đang sống thời “ngày nay đá nát với vàng phai”! 

Chắc các bạn có biết ở Huế có một nơi gọi là Vỹ Dạ.  Với người ở Huế, có lẽ nơi này không đặc biệt gì lắm;  nhưng qua bài thơ “Thôn Vỹ” của Hàn Mặc Tử, nó lại được rất nhiều người Việt khác biết đến: 

Sao anh không về chơi thôn Vỹ
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc... 

Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Nơi đây sương khói mờ nhân ảnh ... 

Có lẽ Thôn Vỹ Dạ trong thời đại của nhà thơ thì nó đã như vậy thật:  “mướt quá xanh như ngọc”. Nhưng lần tôi đến, thấy sao Vỹ Dạ không giống như trong bài thơ! Có vẻ rất lâu từ trước, Thôn Vỹ vốn là đất nghèo chăng, nên chẳng thấy có nhà vườn kiểu đặc trưng của Huế.  Mà  “thôn” là “làng quê”, nhưng cũng chẳng có quang cảnh “sương khói mờ nhân ảnh”. Phải chăng khi tôi đến, do chỉ lướt qua nhanh kiểu “cưỡi ngựa xem hoa” nên không thấy được “thiên thai”? 

Tuy vậy, nếu có thể ở Huế được lâu thì tôi cũng sẽ đến Vỹ Dạ, nhưng không phải để xem “thông cao vút tầng mây” như thơ và nhạc có nói đâu! Thực ra, tôi muốn đến để tìm một quán cà phê tên Thư Viên;  để nghe những người yêu văn nghệ của xứ Huế ca hát;  và hòa mình với họ vào âm nhạc. Nghe người Huế hát,  để thấy mừng cho xứ Huế. Ôi xứ Huế, mảnh đất sao mà lắm điêu linh, nào là những “đất cày lên sỏi đá”, “mùa Đông thiếu áo, mùa Hè thiếu ăn” và “Trời hành cơn lụt mỗi năm” ...  Thế mà còn chưa đủ,  từ những năm 1884-1885 trở đi còn biết bao nhiêu “nhân tai” xảy đến ... Huế buồn, có lẽ vì cả trăm năm nay rồi, bao giờ cũng thế:  

Chợ Đông Ba tiếng gà eo óc
Chùa Thọ Lộc tiếng trống sang canh
Nước sông Hương gợn sóng khuynh thành
Giữa giòng một chiếc thuyền mành ngửa nghiêng... 

Vì thế mà thấy mừng khi nghe tin bây giờ người Huế còn tụ lại để cùng hát với nhau được. Có nghe thử trên trang Facebook, vì là người bình thường như chúng ta nên tuy không thể hát như Ngọc Lan, Y Phương hay Vũ Khanh được, nhưng nhiều người cũng là cao thủ. Có hát là có dấu hiệu tốt, vì cái gì cũng cần có thời gian để tiến tới từ từ. Một miền đất Huế rã rời sau bao ngần ấy gian nan, chẳng phải bây giờ mới có được những tiếng hát cất lên, như một loài phượng hoàng tái sinh từ đống tro tàn nghi ngút ... 

Tôi muốn đến đó, để cổ vũ, để bày tỏ tình cảm vui mừng và ủng hộ. Tôi muốn nghe quanh mình tiếng hát của những người xứ Huế. Tôi muốn khuyến khích họ, hòa mình vào cùng với họ.  Ôi anh chị em ơi, chúng ta là những đứa con của đất Huế, yêu thương xứ Huế và được đất Huế yêu thương: 

Nào chúng mình ra, quây một vòng, hát mà chơi
Hòa cao tiếng lên, đưa nhịp nhàng, vang khắp nơi
Đời có mình ta, sao bỏ hoài những ngày vui... 

Trường hợp họ vui vẻ hỏi có yêu cầu bài hát gì về Huế không, có lẽ tôi sẽ nói những bài hát về Huế thì tôi nghe cũng khá nhiều rồi, nên nếu được, thì cho tôi yêu cầu đích danh một người trong các anh chị ấy hát cho nghe bài hát mà tôi yêu thích. Tôi có nghe anh ấy qua Internet. Anh có giọng thật ấm, hát nhạc buồn trong một phong thái đầy hoài niệm, tỉnh táo mà thiết tha. Tôi muốn được yêu cầu anh hát cho một bài của Vũ Thành An.   

Dù bài hát là lời của một người trai nói với một cô gái, nhưng nếu nghĩ “Em” đây là tiếng yêu thương của đất Huế nói với bạn, hay tiếng bạn muốn thầm thì với Huế, trong một khung cảnh tương phùng bất chợt, nghe cũng vẫn ấm lòng. 

Một lần nào cho tôi gặp lại em
Đôi môi đó đến nay còn nồng?
Một lần nào cho tôi gặp lại em
Rồi thiên thu sẽ là nhung nhớ 

Dòng đời nào đưa em đi về đâu
Sao không thấy qua đây một lần
Một lần nào cho tôi gặp lại em
Những bến bờ xưa cũ, đã mờ 

Ôi mái tóc mây bay, giờ còn không
Tiếng nói thơ ngây, giờ còn không
Em có vui không, hai má còn hồng?

Tuổi xuân qua mau quá, tôi ngỡ như ngày nào
Đôi mắt em như sao, soi thấu tâm hồn nhau ...

Một lần nào cho tôi gặp lại em
Nghe em nói, tôi vui một lần
Một lần nào cho tôi gặp lại em
Còn chút tình, đốt hết ... một lần 

*

(04-07-2023)