Chuyện bầu cử ở Úc năm 2022 – Kết quả

Phạm Vũ Thịnh
 

Bài viết trước đây "Chuyện bầu cử ở Úc năm 2022" đã đề cập đến các vấn đề lớn đang được cử tri Úc quan tâm: biến đổi khí hậu, lương bổng trì trệ, lãng phí của công trên danh nghĩa xây dựng cơ sở hạ tầng, liêm chính trong chính phủ,... đưa đến câu hỏi:

Liệu chính phủ đương nhiệm từ Liên đảng Tự do & Quốc gia có được cử tri Úc bầu thêm một nhiệm kỳ 3 năm nữa hay không?

Ngày 21 tháng 5, 2022, cử tri Úc đã trả lời: Không!, và đã bầu cho lãnh đạo đảng Lao động - Labor là Anthony Albanese tổ chức nội các chính phủ mới.

Kỳ bầu cử năm nay, mà Sydney Morning Herald gọi là "the political earthquake of 2022 – cơn động đất chính trị năm 2022" và đài BBC mô tả là "cú sốc nặng trong hệ thống chính trị Úc", cho thấy cử tri Úc đã trừng phạt xứng đáng cựu chính phủ Liên đảng và cả cựu Thủ tướng về lập trường và thái độ ngoan cố tiếp tục chối bỏ biến đổi khí hậu; trì hoãn ủy ban bài trừ tham nhũng liên bang; lạm dụng công quỹ để mua phiếu; khinh thị phụ nữ: gác bỏ những than phiền về nhũng nhiễu tính dục ngay tại tòa nhà Quốc hội; che đậy những hành vi bất liêm chính, vô trách nhiệm kể cả trong việc phòng chống covid-19 hay săn sóc người già trong các nhà dưỡng lão.

Nói chung, lần này dân chúng Úc đã từ bỏ tư thế chán ngán phó mặc cho bọn chính trị gia nắm quyền lực cứ cắm đầu chạy theo tham vọng ích kỷ cá nhân, mà tích cực ứng cử và vận động để thúc đẩy thực hiện những gì họ tin tưởng là cần thiết cho người dân trong tình hình hiện tại, mà giới chính trị gia vẫn ngoan cố không muốn đả động đến vì bất lợi cho cá nhân hay đảng phái.

Giới truyền thông phân tích những thay đổi lớn "đến lệch các địa tằng" như: dân chúng không còn tin tưởng vào hệ thống lưỡng đảng nữa, vai trò quan trọng hẳn lên của các ứng cử viên độc lập, tiếng nói tích cực và hữu hiệu của phụ nữ chống lại truyền thống "chuyện lớn để đàn ông làm" và bất bình đẳng xã hội.

Đáng chú ý nhất là hiện tượng "Teal candidates" của những ứng cử viên (và vận động viên của họ) chọn màu áo "Teal" (màu xanh mồng chim két) pha trộn màu xanh biển của đảng Liberal - Tự do với màu xanh lá cây của khuynh hướng Green - Xanh. Họ là những phụ nữ có kiến thức và nghề chuyên môn, vốn không có khuynh hướng cấp tiến, nhưng đặc biệt quan tâm và lo ngại về biến đổi khí hậu, bất bình đẳng kinh tế do lương bổng trì trệ khiến đời sống khó khăn, chính phủ không liêm chính và tiếp tục làm ngơ trước những bất công đối với phụ nữ. Họ đã được quỹ hành động về khí hậu là Climate 200 yểm trợ, đặt hành động vì khí hậu và ủy ban bài trừ tham nhũng cấp liên bang làm trọng tâm trong các chiến dịch tranh cử độc lập của họ.

Cựu Bộ trưởng thuộc đảng Tự do Julie Bishop nói: "Phụ nữ Úc đã gửi một thông điệp mạnh mẽ tới Liên đảng Tự do - Quốc gia; những phụ nữ từng ủng hộ Liên đảng không thấy mối quan tâm và lợi ích của họ được phản ánh trong một đảng do Scott Morrison đứng đầu liên minh với Barnaby Joyce. Tác động của Grace Tame và Brittany Higgins đã phơi bày khía cạnh xấu xa tại nơi làm việc ở Canberra, gây được tiếng vang trong giới phụ nữ."

Cựu Bộ trưởng thuộc đảng Lao động Kate Ellis nhận định: Cử tri không chỉ kêu gọi có nhiều phụ nữ hơn trong Quốc hội mà còn tập trung vào các vấn đề ảnh hưởng đến 51% dân số (tỉ số phụ nữ Úc) trong đời sống hằng ngày. “Tôi cũng muốn gửi một thông điệp đến tất cả những người đàn ông trong Quốc hội, rằng nhiệm vụ của các bạn là bênh vực cho những phụ nữ đang gặp khó khăn ngoài kia. Phụ nữ Australia đang tức giận và chúng tôi không chỉ muốn thay đổi chính phủ, thay đổi thủ tướng; chúng tôi muốn thay đổi chương trình nghị sự và kết quả; và ý hướng đó sẽ tiếp tục bất kể ai là người nắm quyền."

Helen Dalley-Fisher, người triệu tập Liên minh Bình đẳng là Liên minh phụ nữ lớn nhất Australia, nói rằng "vấn đề phụ nữ" của Liên minh đã được phản ánh trong cuộc bầu phiếu, "Phụ nữ đã biến sự thất vọng và tức giận của họ vào việc thay đổi bộ mặt và sự đa dạng của Quốc hội. Điều rất quan trọng đối với chính phủ sắp tới là cần tập trung mạnh mẽ vào các vấn đề quan trọng đối với phụ nữ. Phụ nữ Úc đã lên tiếng. Đã đến lúc phải lắng nghe họ."

Cùng với giới phụ nữ, sự tham gia tích cực và hiệu quả của giới trẻ cũng rất đáng chú ý. Kỳ bầu cử này đã có hơn 3 triệu cử tri Úc dưới 30 tuổi. Các chính trị gia dường như đã quên một điều quan trọng về nhóm cử tri này: các cử tri trẻ chưa có đủ thời gian để trung thành với đảng nào cả. Như cử tri 23 tuổi Sally Anderson của tiểu bang Tây Úc đã nói, bỏ phiếu cho một ứng cử viên độc lập là một cách để bảo cho hai đảng lớn biết rằng "họ đang làm không đúng phận sự của mình. Các chính trị gia cần bắt đầu bao gồm cả giới trẻ chúng tôi trong câu chuyện mà ngừng bỏ qua chúng tôi".

Quảng cáo bầu cử rất ít có ý nghĩa đối với cử tri trẻ. Họ không thích xem các đài TV miễn phí nên hầu như không nghe thấy những quảng cáo đó. Hàng triệu đồng tiêu tốn vào đó nên được chi tiêu vào việc khác.

Cử tri trẻ tuổi chú ý đến các vấn đề là trọng điểm tranh cử, chứ không quan tâm đến những tuyên truyền về tư cách cá nhân của ứng cử viên. Một cuộc khảo sát của công ty truyền thông Triple-J đối với thanh niên 18-29 tuổi cho thấy chỉ có 2% tin rằng các chính trị gia của mọi đảng phái chính trị đang làm việc vì lợi ích tốt nhất cho giới trẻ.

Thành quả có phần bất ngờ của đảng Xanh, nhóm Teal và giới trẻ cho thấy biến đổi khí hậu là quan tâm hàng đầu và là yếu tố then chốt quyết định thành công của họ. Trent Zimmerman, một ứng cử viên sáng giá của đảng Tự do đã mất ghế vào tay Kylea Tink, một "Teal candidate", đã cảnh báo rằng nếu ban lãnh đạo sắp tới của đảng Tự do muốn giành lại các ghế như ở Bắc Sydney hoặc các vùng khác mà người dân xem trọng vấn đề biến đổi khí hậu, thì thay vì khởi động thêm một vòng tranh chấp về cuộc chiến khí hậu tại Quốc hội mới, Liên đảng nên chấp nhận việc đảng Lao động đã có được ủy quyền của dân chúng để hành động nhắm đạt mục tiêu giảm 43% khí thải nhà kính vào năm 2030. Thượng nghị sĩ đảng Tự do ở Nam Úc là Simon Birmingham bình luận rằng Liên đảng đã phải trả giá đắt cho việc không đồng ý về các chính sách phòng chống biến đổi khí hậu.

Kết quả là Liên đảng đã mất đi rất nhiều ghế dân biểu đưa đến việc thay đổi chính phủ, vào tay đảng Lao động. Ở thời điểm 01 Jun 2022, Liên đảng đã mất 19 ghế Dân biểu Hạ viện, từ 77 trước bầu cử xuống còn có 58; đảng Lao động giành được thêm 9 ghế, từ 68 lên 77, đủ để lập nội các đa số; và đảng Xanh lấy được thêm 3 ghế, từ 1 lên 4 ghế Dân biểu Hạ viện (viện dân biểu, chúng nghị viện).

Các thành trì kiên cố của Liên đảng trong các thành phố đã từ bỏ màu xanh biển của đảng Tự do, thay vào đó họ bầu cho sắc cầu vồng:  màu Teal độc lập, màu xanh lá cây của đảng Green, và màu đỏ của đảng Lao động.

Liên đảng mất nhiều ghế dân biểu ngay cả ở các vùng xưa nay vốn là địa bàn hoạt động mà đảng Tự do nắm chắc ở các thành phố lớn của hai tiểu bang NSW và Victoria, lần này phần lớn đã vào tay nhóm ứng cử viên độc lập "màu Teal". Liên đảng mất nhiều ghế ở các thành phố chính của Queensland vào tay các ứng cử viên thuộc đảng Xanh tất nhiên có lập trường mạnh mẽ nhất về phòng chống biến đổi khí hậu. Liên đảng mất nhiều ghế ở tiểu bang Tây Úc vào tay các ứng cử viên thuộc đảng Lao động. Liên đảng đã mất thêm nhiều địa bàn ở những nơi khác nữa, và hiện giờ nắm giữ được nhiều lắm cũng chỉ một phần ba số ghế ở các tiểu bang Tây Úc, Nam Úc và Victoria.

Đây là kết quả ghế tồi tệ nhất cho Liên đảng Tự do và Quốc gia kể từ năm 1949, còn tệ hơn thất bại "long trời lở đất" năm 1983.

Nói chung, cử tri Úc đã quan tâm và nhận thức rõ ràng về những vấn đề lớn kể trên, và họ muốn thay đổi lớn trong chính sách đối phó. Họ không quan tâm hay bị mê hoặc bởi những hứa hẹn giành công quỹ để xây dựng tiện ích này nọ cho địa phương họ, hay những tuyên truyền vu vơ từ Liên đảng và đám truyền thông bảo thủ khuynh hữu của nhà Murdoch (gồm Sky News, The Australian, The Financial Review, Daily Telegraph,... chiếm đến 2 phần 3 tổng số công ty truyền thông Úc) chẳng hạn như: chỉ có Liên đảng mới giỏi quản trị kinh tế tài chính, mới bảo đảm được quốc phòng, mới chận đứng được di dân bất hợp pháp, hay China đã mua chuộc đảng Lao động,...

Hết lòng phù trợ cho chính phủ Morrison được tiếp tục, tập đoàn truyền thông của nhà Murdoch (cũng là chủ nhân Fox News ở Mỹ) đã hằng ngày không ngừng tung ra đủ thứ tin tức hay bình luận bất lợi cho các đối thủ của chính phủ Liên đảng bảo thủ, như Teal candidates, đảng Xanh, đảng Lao động; mà chẳng còn cần phải giả vờ trung lập hoặc công bằng. Nhưng rốt cuộc đã không có kết quả gì. Cử tri Úc đã chẳng chú ý đến loại cảnh báo rằng Úc sẽ rơi vào hỗn loạn nếu những ứng cử viên độc lập được bầu,... và họ phớt lờ những cuộc tấn công không ngừng vào Anthony Albanese “đỏ” màu xã hội chủ nghĩa, hay đảng Lao động đã bị China "đỏ" mua chuộc,... Nghĩa là, cử tri Úc đã "chĩa ngón tay giữa" vào cỗ máy tuyên truyền của Murdoch.

Thảm bại của Liên đảng đưa đến vấn nạn về lý do hiện hữu, tồn tại "to be or not to be" của Liên đảng và nhất là đảng Tự do, thậm chí nguy cơ hai đảng phân ly. Đảng Quốc gia đã cảnh báo rằng họ có thể rời khỏi Liên minh hai đảng (Liên đảng Tự do & Quốc gia) và từ bỏ cam kết net zero emissions - phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Bởi vì địa bàn của đảng Tự do đã bị sụt lở nặng ở các thành phố, khiến phải dời ra xa, lấn sang tranh chấp cả các vùng thôn dã, vốn là địa bàn của đảng Quốc gia. Và lập trường kiên cường chối bỏ biến đổi khí hậu của đảng Quốc gia mà địa bàn là các vùng nông nghiệp và khai mỏ, đã trì kéo luôn đảng Tự do, và hẳn đã góp phần không nhỏ vào thất bại nặng nề của đảng Tự do. Liên đảng đang đứng trước ngả rẽ phải chọn: nên tiến sâu thêm về hướng bảo thủ khuynh hữu cho khác biệt rõ ràng với đảng Lao động, hay quay lại phía trung hữu, bảo thủ ôn hòa, vốn ăn khách trước đây.

Ngay cả cá nhân của các người lãnh đạo đảng cũng đứng trước ngả rẽ phải lựa chọn tương tự. Đến nỗi Scott Morrison trong vài ngày trước ngày bầu cử, đã phải tuyên bố sẽ thay đổi thái độ và cách thức làm việc đã bị phê phán là "càn lướt" như bulldozer - xe ủi đất, để trở thành phiên bản Morrison 2.0 mới! Hiện nay, Peter Dutton lên thay thế lãnh đạo đảng Tự do, cũng đã tỏ ý muốn thay đổi để tạo ấn tượng tốt hơn hình ảnh xưa nay là một chính trị gia khuynh hữu quá khích và cũng "mạnh tay lãnh đạo" "hùng hỗ càn lướt" không kém gì Scott Morrison, đến nỗi bị diễu là giống Voldemort trong các phim Harry Potter! Còn trong đảng Quốc gia, Barnaby Joyce đã bị đồng liêu David Littleproud đoạt mất chức lãnh đạo, cũng vì lập trường và ấn tượng cũ là "lãnh đạo ngoan cường" kiên quyết chối bỏ biến đổi khí hậu, đã không làm hài lòng cử tri Úc.

Đây còn là vấn đề sống chết trong chính trường "to be or not to be" của cá nhân nữa. Và là vấn đề nồi cơm. Dân biểu nghị sĩ mới đắc cử lãnh mức lương 230 ngàn AUD, cấp Thủ tướng lãnh mức lương 450 ngàn chưa kể những bổng lộc phụ cấp khác. Thủ tướng về hưu như John Howard vẫn còn lãnh lương hàng năm 250 ngàn chưa kể các bổng lộc phụ. Chính trị gia làm những "job" lương bổng đã ngon lành như thế, lại nắm quyền lực trong tay, mà còn được trọng vọng xưng tụng là "His/Her Honourable" hay His/Her Excellency" - "Ngài" này "Ngài" nọ; rồi đến khi hết nhiệm kỳ hay thất cử còn được phe đảng lo liệu cho chuyển sang các "job" mới cũng béo bở không kém, có khi còn hơn nữa!, như làm Đại sứ,... hay gần đây, như các chính trị gia Liên đảng mất chức đã được bố trí qua làm công chức trong sở Administrative Appeals Tribunal lãnh lương từ 250 ngàn đến 400 ngàn!

*

Có vài đặc trưng về bầu cử khác biệt với các nước tiên tiến khác:

Ở Úc, cử tri đi bầu là bổn phận bắt buộc, không bỏ phiếu ở cấp liên bang thì bị phạt 20 AUD, không trả kịp thời hạn thì bị phạt thêm, có thể lũy tích đến trên 200 AUD.

Tại phòng phiếu, cử tri đánh số thứ tự mình muốn bầu vào ô của từng ứng cử viên Dân biểu Hạ viện, gọi là "preference" - chọn lựa theo thứ tự ưu tiên.

Phiếu bầu sẽ trước hết được kiểm xem có ứng cử viên nào đạt được preference thứ 1 trên 50% không, nếu chưa thì kiểm tiếp preference thứ 2, thứ 3,... cho đến khi có được người đạt mức đa số quá bán 50% + 1 phiếu.

Do đó, chỉ căn cứ vào preference thứ 1 mà nói lần này Liên đảng đạt 36% số phiếu, đảng Lao động chỉ đạt 32%,... thì khó hiểu được là đảng Lao động thắng cử, bởi kết quả đắc cử không chỉ do preference thứ 1, mà thực tế thường dựa vào các preference tiếp theo nữa, bởi thường có rất nhiều trường hợp các ứng viên nhiều phiếu nhất do preference thứ 1 vẫn chưa đạt đến mức đa số quá bán.

Vì vậy mà các đảng phái chọn chiến lược là đứng vào hai Khối hứa hẹn chia sẻ ưu tiên preference cho nhau, chủ yếu là Khối bảo thủ gồm các đảng Tự do, Quốc gia, One Nation, United Australia,... đối kháng với Khối cách tân (hay tiến bộ) gồm các đảng Lao động, Xanh,... thêm với các ứng cử viên đảng nhỏ hoặc độc lập có cùng khuynh hướng chính trị với hai Khối đó,

Kết quả bầu cử theo preference như thế ở Úc có ưu điểm là tránh được tình trạng người đắc cử không hẳn là được đa số quá bán cử tri bầu chọn, vốn thường xảy ra ở các nước có hệ thống bầu cử chọn "First-past-the-post - người đầu tiên được nhiều phiếu nhất", ví dụ trường hợp chỉ có 60% cử tri đi bầu, mà người đắc cử được 51% số phiếu bầu, thì thực chất chỉ được khoảng 30% tổng số cử tri bầu cho.

Năm nay 2022, ngày bầu cử đã là Thứ bảy 21 tháng 5, các phòng phiếu trên toàn quốc Úc mở cửa từ 8 giờ sáng cho đến 6 giờ chiều, sau đó lập tức kiểm, đếm phiếu bầu trong ngày, cùng với phiếu bầu qua bưu điện và điện thoại. Đến khoảng 11 giờ đêm thì đã có thể biết kết quả là đảng nào có thể thắng cử: Scott Morrison của Liên đảng đã tuyên bố chấp nhận thất cử, sau khi đã điện thoại chúc mừng đối thủ là Anthony Abanese, lãnh đạo đảng Lao động. Và nửa giờ sau, Anthony Albanese đăng đàn tuyên bố thắng cử.

Hai ngày sau đó, Anthony Albanese đã tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng Úc, rồi ngay ngày sau, đã lên máy bay sang Tokyo tham dự Hội nghị Quad - Tứ cường Mỹ, Úc, Ấn, Nhật.

Ở Úc không hề có chuyện người thất cử nhất quyết không chịu nhận thua, nhất quyết không chịu chấp nhận đối thủ thắng, hô hoán là bầu cử gian lận, cáo buộc chế độ hay hệ thống đếm phiếu sai quấy, đòi kiện lên tới tòa án Tối cao, kêu gọi dân chúng đánh chiếm Quốc hội, toan tính dùng cả hành pháp lẫn lập pháp thậm chí quân đội để lật ngược kết quả bầu cử,... và ...

Phạm Vũ Thịnh
01 Jun 2022

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả 
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com"

Cảm tưởng, ý kiến xin gởi về  t4phamvu@hotmail.com