|
Chủ nghĩa Tân tự do
Phạm Vũ Thịnh dịch
Các nước Mỹ, Anh và hầu hết châu Âu bước vào thập niên thứ hai của thế kỷ 21 phải đối mặt với t́nh trạng bất b́nh đẳng về kinh tế và xă hội cực đoan hơn bao giờ hết kể từ Thời đại Mạ vàng - Gilded Age [1], với mức độ thê thảm không kém ǵ một số nước nghèo khổ nhất trên thế giới. Mặc dù đă có một thập niên bùng nổ tăng trưởng của kỹ nghệ số mà điển h́nh là thành công như phép mầu của các công ty công nghệ cao kiểu Apple, cùng với sự thâm nhập của mạng lưới toàn cầu internet vào mọi ngơ ngách của đời sống hàng ngày, nhưng sự phân hóa nguy ngập trong xă hội cảnh báo một tương lai thậm chí c̣n phân cách sâu đậm và phản dân chủ hơn nữa. Một kinh tế gia Mỹ đă viết: "Ngay trong thời đại mới của chính sách tài chính ổn định do đồng thuận xă hội này, nền kinh tế đang chứng kiến cuộc chuyển giao thu nhập lớn nhất trong lịch sử, vào tay những người giàu có bậc nhất.” Một báo cáo nghiêm trọng năm 2016 từ International Monetary Fund - Quỹ Tiền tệ Quốc tế đă cảnh báo t́nh h́nh bất ổn, kết luận rằng các xu hướng toàn cầu của chủ nghĩa Neoliberalism - Tân tự do “không đưa đến kết quả như đă mong đợi.” Thay vào đó, bất b́nh đẳng đă làm giảm đi đáng kể “mức độ và tính bền vững của tăng trưởng kinh tế” đồng thời làm tăng bất ổn định và tạo ra t́nh h́nh thường xuyên có nguy cơ khủng hoảng kinh tế. Nỗ lực t́m kiếm cuộc sống hiệu quả của con người đă bị đẩy ngược đến điểm đổ vỡ dưới danh nghĩa bảo vệ tự do thị trường. Hai năm sau cuộc bạo loạn North London - Bắc Luân Đôn, các nghiên cứu ở Vương quốc Anh cho thấy đến năm 2013, t́nh trạng nghèo khổ do học vấn thấp và thất nghiệp đă loại trừ gần một phần ba dân số nước Anh ra ngoài những sinh hoạt xă hội thông thường. Một báo cáo khác của Anh kết luận, “Người lao động ở mức thu nhập thấp và trung b́nh đang trải qua sự suy giảm lớn nhất trong mức sống của họ, kể từ khi việc ghi chép thống kê đáng tin cậy bắt đầu vào giữa thế kỷ 19.” Đến năm 2015, chính sách kiệm ước - thắt lưng buộc bụng đă loại mất 19 phần trăm, tương đương với 18 tỷ bảng Anh, ra khỏi ngân sách của các chính quyền địa phương, buộc phải cắt giảm 8% kinh phí bảo hộ trẻ em, và khiến cho 150.000 người hưu trí không c̣n được tiếp cận các dịch vụ thiết yếu nữa. Trong khi ở Mỹ th́ đến năm 2014 gần một nửa dân số sống trong t́nh trạng nghèo khổ về chức năng, phân nửa dân số Mỹ chỉ có mức lương dưới USD $34.000. Khảo sát năm 2012 của Bộ Nông nghiệp cho thấy gần 49 triệu người sống trong các hộ gia đ́nh “không có an ninh lương thực”. Trong sách "Capital in the Twenty-First Century - Tư bản trong thế kỷ 21", nhà kinh tế học người Pháp Thomas Piketty tích hợp dữ liệu thu nhập trong nhiều năm để rút ra quy luật tổng quát về tích lũy tài sản, đưa đến kết luận rằng: tỷ lệ lợi nhuận trên tiền vốn, có xu hướng vượt quá tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia. Xu hướng này được tóm tắt là "r > g" (return on capital > growth of economy), là một động lực tạo ra sự cách biệt thu nhập ngày càng quá đáng, từ đó sinh ra một loạt các hậu quả phản dân chủ trong xă hội, từ lâu nay đă được dự đoán là điềm báo về một cuộc khủng hoảng sẽ xảy đến với chủ nghĩa tư bản. Trong ư nghĩa đó, Piketty chỉ ra những cách thức mà giới tinh thông về tài chính lợi dụng thu nhập vượt trội của họ để tài trợ cho một chu kỳ nắm bắt quyền lực chính trị để bảo vệ lợi ích của họ từ những thách thức chính trị. Thật vậy, một bài báo của New York Times năm 2015 đă kết luận rằng 158 gia đ́nh Mỹ và tập đoàn kinh doanh của họ đă cung cấp gần một nửa (khoảng 176 triệu USD) trong tổng số tiền đă được "biếu tặng" cho cả hai đảng chính trị Mỹ để ủng hộ ứng cử viên tổng thống năm 2016, chủ yếu để hỗ trợ “các ứng cử viên Đảng Cộng ḥa đă cam kết cắt giảm các quy chế kinh doanh, cắt giảm thuế và cắt giảm các kinh phí an sinh xă hội.” Các nhà sử học, nhà báo điều tra, nhà kinh tế học và chính trị học đă phân tích những sự thật phức tạp về sự chuyển hướng sang chế độ "thiểu số thống trị - oligarchy", soi rọi vào các chiến dịch vận động có tính cách tổ chức có hệ thống để gây ảnh hưởng trong công chúng và nắm bắt quyền lực chính trị, đă thực tế giúp thúc đẩy và duy tŕ mưu đồ thị trường tự do cực đoan, khiến nền dân chủ suy thoái. Có thể nói giản tiện rằng đại ư của nghiên cứu sâu rộng của Piketty là: "chủ nghĩa tư bản th́ không nên ăn sống." Nghĩa là chủ nghĩa tư bản giống như xúc-xích vậy, cần được nấu chín bởi một xă hội có các thiết chế dân chủ, bởi lẽ chủ nghĩa tư bản sống sít vốn có tính cách phản-xă-hội. Như Piketty cảnh báo, “Nền kinh tế thị trường, nếu để tự chuyên th́ chứa đựng những lực phân ly cách biệt mạnh mẽ, có khả năng đe dọa phá hủy các giá trị về công bằng xă hội, vốn là nền tảng của các xă hội dân chủ.” Nhiều học giả đă quen mô tả loại t́nh thế mới này là chủ nghĩa neofeudalism - tân phong kiến, được đánh dấu bằng sự thu tóm tài sản và quyền lực vào tay giới thượng lưu quyền thế, vượt khỏi tầm kiểm soát của người dân thường và các cơ chế đồng thuận dân chủ. Piketty gọi đó là sự quay trở lại “patrimonial capitalism - chủ nghĩa tư bản gia trưởng,” quay ngược trở lại một xă hội tiền-hiện-đại, trong đó mọi cơ hội trong cuộc sống con người đều tùy thuộc vào tài sản thừa kế hơn là những thành tích xứng đáng. Bây giờ th́ chúng ta có được các công cụ để thấu hiểu sự đụng độ này với toàn bộ mức độ tàn phá phức tạp của nó: "điều không thể chịu đựng được là bất b́nh đẳng về kinh tế và xă hội đă quay ngược trở lại dạng thức “phong kiến” thời tiền-công-nghiệp, thế nhưng chúng ta, là dân chúng, th́ không thể quay ngược lại được." Chúng ta ngày nay đâu phải là nông dân mù chữ, nông nô hay nô lệ. Cho dù là “tầng lớp trung lưu” hay “người bị gạt ra ngoài lề xă hội” đi nữa, chúng ta cùng chia sẻ hoàn cảnh lịch sử tập thể của những bản thể cá nhân có những kinh nghiệm và quan điểm xă hội phức tạp. Chúng ta gồm hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ người ở thời hiện đại thứ hai, mà lịch sử đă giải phóng khỏi những thực tế ngày xưa đă không vượt qua được, của một định mệnh an bài ngay từ khi sinh ra, và cả từ những điều kiện của xă hội đại chúng. Chúng ta biết ḿnh xứng đáng với phẩm giá con người và cơ hội sống được một cuộc sống hiệu quả. Hiện hữu của chúng ta giống như kem đánh răng, một khi đă được giải phóng rồi th́ không thể bị bóp ép trở lại trong ống được. Thời đại của chúng ta được định nghĩa bằng sự lan truyền của những đợt sóng đau khổ và uất hận phát sinh từ những vụ bùng nổ v́ va chạm bất b́nh đẳng độc hại này trong các sự kiện và cảm xúc bất b́nh đẳng. Phạm Vũ Thịnh dịch Sydney 20/07/2023 Chú thích [1]: Thời đại " Gilded Age - Mạ Vàng", là thời kỳ chủ nghĩa vật chất thô thiển và tham nhũng chính trị trắng trợn, trong lịch sử Hoa Kỳ những năm 1870, đă là đề tài của những tiểu thuyết phê b́nh xă hội và chính trị được quan tâm. Tên gọi này lấy từ nhan đề tiểu thuyết "The Gilded Age" (năm 1873), của Mark Twain, đă mô tả sống động và chính xác về Washington D.C., châm biếm nhiều nhân vật hàng đầu thời bấy giờ, gồm các chính trị gia tham nhũng và các nhà kinh doanh tham lam. Các nhà kinh doanh này được gọi là “captains of industry – các lănh tụ công nghiệp” hoặc “robber barons – các chúa trùm cướp bóc” đă trở nên giàu có nhờ các công ty độc quyền họ tạo ra trong ngành thép, dầu mỏ và vận tải. Trong số những người nổi tiếng nhất có John D. Rockefeller, Andrew Carnegie, Cornelius Vanderbilt, Leland Stanford và J.P. Morgan.
®
"Khi phát hành lại thông tin
từ trang này cần phải có sự đồng
ư của tác giả Cảm tưởng, ư kiến xin gởi về t4phamvu@hotmail.com |
