Câu Chuyện Thầy Lang
Quyết Định Trước Trong Y Khoa
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Có những lúc rảnh rang, ngồi suy gẫm sự đời, lăo
chợt nghĩ tới ông bạn đồng tuế nằm trong bệnh viện từ hơn hai tháng
nay.
Ông ta ở trong t́nh trạng mê nhiều hơn tỉnh v́ hậu
quả của tai biến mạch máu năo. Bác sĩ đang tận lực áp dụng các
phương pháp hiện hữu để cố gắng kéo dài cuộc sống cho ông. Nhiều lần
vào thăm bạn già, lăo cứ mung lung tự hỏi chẳng hiểu nếu ở trong
hoàn cảnh như vậy, th́ ḿnh quyết định ra sao. Có nên tiếp tục đón
nhận chữa trị để tạm thời thoát khỏi lưỡi hái tử thần. Hay là quyết
định ngưng mọi trị liệu để nhẹ nhàng về với cha mẹ, tổ tiên.
Lăo bèn ṭ ṃ tham khảo ư kiến người thầy thuốc
bạn học từ xưa.
Bạn ta bèn làm một đường kể lể giải thích. Rằng
thắc mắc của bạn già cũng là ưu tư của bàn dân thiên hạ nhiều người.
Họ cũng đă từng chứng kiến cảnh nhiều bệnh nhân nhăn nhó đau đớn v́
ung thư trong giai đoạn cuối hành hạ, phải liên tục uống thuốc chống
đau. Lại có người hôn mê, tê liệt mà trên ḿnh dây dợ chằng chịt nối
với máy móc trợ tim, thông phổi, truyền nước biển, ống nuôi ăn dạ
dày. Thực là sống dở, chết dở.
Thực vậy, sự tiến triển của y khoa học hiện đại đă
cống hiến nhiều phương pháp thần diệu để kéo dài sự sống. Có trường
hợp trái tim tưởng như đă ngưng đập mà chỉ với vài luồng điện giựt
của máy cứu tim là tim tiếp tục bơm máu. Nhiều dược phẩm hữu hiệu đă
chặn đứng sự tiến triển tác hại mấy nan chứng ung thư. Có điều là sự
sống kéo dài như vậy có tinh anh linh lợi hay là lại ngất ngưởng,
què quặt nhờ máy, nhờ thuốc. Bệnh nhân nằm đó, bất lực trong mọi
quyết định mà thân nhân cũng bối rối, bỏ th́ thương, vương th́ tội.
Tội cho cả người bệnh lẫn gia đ́nh.
Tại Hoa Kỳ, quốc hội đă đứng ra giúp người bệnh
giải quyết hoàn cảnh tiến thối lưỡng nan này.
Ngày 5 tháng 11 năm 1990, đạo luật Patient
Self-Determination Act được thông qua. Luật yêu cầu bệnh viện, nhà
dưỡng lăo, chương tŕnh chăm sóc cận tử (hospice programs), cơ quan
chăm sóc sức khỏe phải hỏi bệnh nhân trưởng thành, khi nhập viện, về
t́nh trạng các Quyết Định Trước ( Advance Directives/ Advance
Decisions) của họ về điều trị khi v́ lư do nào đó mà không bày tỏ ư
muốn được. Như trường hợp ông cụ bị tai biến ở trên. Luật phản ảnh
sự tôn trọng tính cách tự chủ, độc lập của bệnh nhân đồng thời cũng
tránh cho thân nhân những những bối rối không giải quyết được khi
người thân nằm mê man bất tỉnh.
Đó là:
-Quyền tham dự và quyết định về các phương án chăm
sóc sức khỏe.
-Quyền chấp nhận hoặc từ chối giải phẫu hoặc trị
liệu.
-Quyền thực hiện bản Quyết Định Trước.
-Quyền có các dữ kiện về chính sách (policies) của
nhà cung cấp dịch vụ y tế về các quyền kể trên của người bệnh.
Mục đích của Quyết Định Trước là để thông báo cho
gia đ́nh, bạn bè, giới chăm sóc sức khỏe điều ḿnh muốn về trị liệu
và để tránh bối rối, khó giải quyết sau này.
Luật cũng không cho phép các cơ sở y tế có thái độ
phân biệt, kỳ thị đối với bệnh nhân chưa làm văn bản quyết định
trước đồng thời cũng đ̣i hỏi các cợ sở này phải tổ chức các buổi
hướng dẫn bệnh nhân, cộng đồng về ư nghĩa của văn bản “Quyết định
trước”.
Thông thường, luật pháp cho phép thực hiện ba văn
bản như sau:
1-Giấy Ủy Quyền Lâu Dài
(Durable Power of Attorney)
Giấy này ghi tên người được ḿnh lựa chọn thay mặt
để quyết định về việc chăm sóc y tế khi v́ lư do nào đó ta không
quyết định được. Đó là Người Đại Diện (Agent).
Người đại diện:
-Không thuộc giới chăm sóc hoặc cung cấp dịch vụ y
tế cho ḿnh.
-Là người ḿnh biết rơ và hoàn toàn tin tưởng có
thể thay mặt ḿnh quyết định mọi việc theo đúng ư của ḿnh.
-Người đó cũng phải hiểu rơ ư muốn của ḿnh và
cũng có ḷng tốt hy sinh cho ḿnh.
Thường thường đa số chọn vợ /chồng hoặc người thân
trong gia đ́nh làm đại diện.
Cần một người trên 18 tuổi khác kư tên chứng kiến
sự đề cử này.
Giấy có công hiệu từ ngày kư tới khi ḿnh hết sống.
Ta có thể hủy bỏ giấy này bất kỳ lúc nào bằng lời nói hoặc viết trên
giấy tờ. Nếu muốn thay đổi nội dung th́ phải viết lại.
Ta có thể đề cử thêm người thay mặt phụ, khi chẳng
may người thay mặt chính không muốn hoặc không thể hoàn tất nhiệm vụ
được giao phó.
Văn bản ghi rơ các điều mà ta muốn người thay mặt
có thể làm trong việc điều trị bệnh tật của ḿnh, chẳng hạn như:
-Quyết định mọi chăm sóc y tế dù ḿnh chưa cận tử,
hoàn toàn hoặc tạm thời.bất tỉnh, khi không quyết định được trong
trường hợp lú lẫn với bệnh Alzheimer.
-Liệu ḿnh có muốn áp dụng các phương pháp cấp cứu
khi ḿnh thập tử nhất sinh;
-Bao giờ th́ chấm dứt sự cấp cứu này.
- Khi nào th́ từ chối một điều trị v́ lư do tôn
giáo hoặc lư do cá nhân khác.
-Có hiến bộ phận, thân xác cho mục đích khoa học,
nhân đạo sau khi ta măn phần.
2-Living Will
Cần phân biệt Living will Ư Nguyện Trị Liệu (khi
c̣n sống) với chúc thư/ di chúc trước khi chết.
Chúc thư là văn bản trong đó một người nói về việc
phân chia tài sản của ḿnh để lại và cách giải quyết các vấn đề
trong gia đ́nh sau khi chết.
Ư Nguyện Trị Liệu Living Will là văn bản thông báo
cho giới chăm sóc y tế là ḿnh không muốn áp dụng hoặc chấm dứt/ rút
ra các phương pháp trị liệu với mục đích duy nhất là để tŕ hoăn
diễn tiến sự chết khi ḿnh có bệnh thập tử nhất sinh, không lật
ngược, hết đường trị liệu và nếu khi đó ḿnh không nói ra ư muốn này
được.
Cần hai người làm chứng khi kư LV này. Nhân viên y
tế đang chăm sóc sức khỏe cho ḿnh không được làm nhân chứng.
Có thể hủy bỏ LV bất cứ lúc nào, bằng lời nói hoặc
bằng văn bản và có bổn phận cho giới chức y tế hay là ta có làm LV
này hay không.
3-Thông báo về điều trị tâm
bệnh (Mental Health Treatment Preference Declaration)
Có mục đích cho hay nếu bệnh nhân muốn hoặc không
muốn tiếp nhận liệu pháp co giựt điện (Electroconvulsive therapy)
hoặc tâm dược để trị tâm bệnh khi ta không quyết định được cũng như
nếu muốn nhập viện để trị tâm bệnh trong ṿng 17 ngày.
Giấy có hiệu lực 3 năm kể từ ngày kư. Có thể hủy
bỏ giấy này trước hạn kỳ nếu không đang điều trị tâm bệnh. Nếu đang
điều trị mà muốn hủy bỏ phải đợi sau khi được điều trị mỹ măn.
Cần hai nhân chứng khi thực hiện giấy này.
Cách thực hiện
Quyết Định Trước
Có nhiều cách để viết văn bản này như:
-Dùng mẫu văn bản do bác sĩ cung cấp
-Xin mẫu ở cơ quan y tế công tư.
-Xin ở văn pḥng luật sư.
-Tự ḿnh viết ra những quyết định về chăm sóc mà
ḿnh muốn.
-Vào internet t́m kiếm mẫu.
Thực ra văn bản này không nên cầu kỳ, phức tạp mà
chỉ cần nói lên những điều ḿnh muốn khi ḿnh không diễn tả được
trong tương lai. Nội dung cần phù hợp với đ̣i hỏi của pháp luật.
Thảo luận với bác sĩ gia đ́nh hoặc luật sư về các
điều ghi trong văn bản trước khi kư tên. Có những điều mà các vị này
có thể thêm vào mà ḿnh quên. Làm sao để cả bác sĩ và ḿnh đểu ưng ư
với nội dung văn bản.
Nhớ áp dụng đúng đ̣i hỏi tại mỗi tiểu bang về chữ
kư và người làm chứng.
Sau cùng là cung cấp văn bản đă kư này cho bác sĩ
và bệnh viện chăm sóc ḿnh; người đại diện, thân nhân và bằng hữu
rất thân khác.
Nếu chưa làm Quyết Định Trước th́ một người chăm
sóc thay thế (surrogate) sẽ được lựa chọn. Theo thứ tự ưu tiên là
người giám hộ (guardian), vợ/chồng, con đă trưởng thành, cha/mẹ, anh
chị em, cháu đă trưởng thành, bạn thân hoặc người quản lư tài sản.
Người này cũng không được yêu cầu nhân viên y tế chấm dứt điều trị
cứu sống trừ khi bệnh nhân ở trong t́nh trạng không cứu chữa hoặc
không đảo ngược bệnh trạng được.
Văn kiện quyết định trước được xếp vào hộ sợ bệnh
lư của bệnh nhân khi nhập viện .
“Năm Ước Muốn”
Tại Hoa Kỳ, có 40 tiểu bang chấp nhận bản “Năm
Điều Ước Muốn “- The Five Wishes- do tổ chức Già với Nhân phẩm/Trong
Tư Cách (Aging With Dignity) soạn thảo, phổ biến. Đó là:
-Ước muốn 1: về người ḿnh muốn họ đại diện để
quyết định về mọi việc chăm sóc khi ḿnh không làm được. Đó là giấy
ủy quyền.
-Ước muốn 2: Các trị liệu mà ḿnh muốn hoặc không
muốn. Đó là living will.
-Ước muốn 3: Ước muốn được thoải mái khi lâm vào
trọng bệnh như dùng thuốc ǵ để giảm đau đớn, chăm sóc cá nhân tắm
rửa, trang điểm làm tóc, làm móng chân tay, loại âm nhạc ưa thích…
-Ước muốn 4 nói lên điều ḿnh muốn được đối xử,
như muốn được chờ chết ở nhà, có người tới thăm, có lănh đạo tinh
thần cùng cầu nguyện...
-Ước muốn 5 để nhắn nhủ với gia đ́nh những điều
ḿnh muốn nói, chẳng hạn như chia xẻ t́nh thân đối với mỗi người, về
ma chay, về tương lai con cháu…
Theo tổ chức AWA, văn bản Năm Ước Muốn đă giúp
nhiều triệu gia đ́nh tại Hoa Kỳ giải quyết về khi thập tử nhất sinh
mà không nói ra ư muốn điều trị. Với ngôn từ giản dị, Năm Ước Muốn
hội đủ đ̣i hỏi pháp lư tương tự như những quyết định trước tại 40
tiểu bang và giúp ích nhiều người tại 50 tiểu bang.
Tuy nhiên, nên tham khảo với bác sĩ và luật sư
trước khi chỉ dùng tài liệu này thay thế cho văn bản Quyết Định
Trước..
Một vài định nghĩa
-Bệnh ở giai đoạn cuối (Terminal Ill
Condition)
là một tổn thương cơ thể không chữa khỏi hoặc
không đảo ngược được với tử vong gần kề và điều trị cứu sống chỉ kéo
dài diễn tiến sự ngắc ngoải.
-Bất tỉnh vĩnh viễn (Permanent
unconsciousness)
là hoàn cảnh vĩnh viễn, không hồi phục trong đó
bênh nhân không c̣n khả năng suy nghĩ, đối đáp, hiểu biết và các
phương pháp cứu sống chỉ mang lại rất ít ích lợi y học.
-Phương thức kéo dài sự sống (Life
Prolonging Procedure)
là các phương thức trị liệu hoặc can thiệp cơ khí,
nhân tạo để duy tŕ, phục hồi hoặc thay thế một chức năng sinh tử
của cơ thể mà khi áp dụng chỉ có mục đích kéo dài diễn tiến sự chết,
kể cả cung cấp nước uống, thức ăn bằng ống, thuốc giảm đau.
-Phương thức không cấp thiết (Elective
procedures)
có thể lựa chọn như xạ trị, hóa trị…không có mục
đích kéo dài sự sống.
-Không làm hồi tỉnh tim phổi (Do not
resuscitate order)
khi tim ngưng đập, phổi ngưng thở.với phương pháp
cấp cứu tim phổi (Cardiopumonary Resuscitation-CPR), như dùng bàn
nhấn đè lên ngực, tiếp không khí miệng vào miệng, đặt ống thông
cuống họng.
-Chăm sóc thoải mái (Comfort care)
giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu nhưng không làm họ
bớt bệnh, chẳng hạn tắm rửa, thoa kem mềm da, mềm môi…
-T́nh trạng đời sống thực vật vĩnh viễn (
Persistent Vegetative State)
khi bệnh nhân hôn mê khó có hy vọng hồi tỉnh dù có
điều trị. Thân ḿnh có thể mấp máy cử động, mắt có thể mở nhưng
không có tinh anh, có thể không c̣n suy nghĩ, đáp ứng.
-Hiến tặng cơ quan, mô bào (Organ and Tissue
donation)
khi người bệnh muốn tặng mắt, thận, da sau khi
chết để ghép cho người có nhu cầu hoặc dùng trong nghiên cứu khoa
học.
Lời Kết
Sau khi được bạn già ngành y giải thích đầy đủ,
lăo bèn nhờ lăo bà nội tướng lấy hẹn với bác sĩ xin hướng dẫn làm
giấy Quyết Định Trước.
Để yên tâm chứ cứ chần chừ đến khi chẳng may té
ngă, tai biến bất th́nh ĺnh, hôn mê nằm “ăn vạ đời, ăn vạ gia
đ́nh”cả tháng cả năm th́ quá trễ.
Như ông bạn già đang nằm “mơ màng hồn vía lởn vởn
trên chín tầng mây” trong bệnh viện.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức M.D.
Texas Hoa Kỳ tháng 7,2009
http://www.nguyenyduc.com
|