Câu Chuyện Thầy Lang
Xét Nghiệm
Truy T́m Bệnh
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Một trong những mục tiêu của pḥng bệnh là t́m ra
các thay đổi trong cơ thể trước khi dấu hiệu, triệu chứng của bệnh
xuất hiện.
Một cách tổng quát, pḥng bệnh có nhiều cấp với
mục tiêu khác nhau.
-Pḥng tránh loại 1
Ngăn ngừa không cho bệnh tật hoặc các điều kiện
xấu xảy ra.
Thí dụ dùng bao cao su để tránh nhiễm trùng khi
giao hợp; chủng ngừa các bệnh nhiễm như yết hầu, tê liệt trẻ em,
viêm gan A và B…
-Pḥng tránh loại 2
Nhận diện, khám phá ra các mầm bệnh từ lúc chưa có
dấu hiệu hoặc chưa có thay đổi về chức năng và cấu tạo của các bộ
phận, rồi áp dụng điều trị để tŕ hoăn hoặc ngăn không cho bệnh xuất
hiện.
Chẳng hạn như chụp x-quang nhũ hoa để sớm t́m ra
ung thư vú, đo huyết áp theo định kỳ để sớm biết có bị cao huyết áp…
-Pḥng tránh loại 3
Ngăn ngừa không cho biến chứng, hậu quả xấu của
bệnh xảy ra.
Chẳng hạn tránh mất thị lực, suy tim, suy thận
trong bệnh tiểu đường, hoặc áp dụng vật lư trị liệu, y khoa phục hồi
để lấy lại sự cử động của chân tay bị tê liệt sau khi bị tai biến
động mạch năo…
Tùy theo tuổi tác và giới tính, có nhiều phương
thức để đạt được những mục tiêu này.
1-Từ 18 -34 tuổi
Ở tuổi 17 bẻ gẫy sừng trâu cho tới tuổi trung niên
tràn đầy sức sống. mà nói tới khám sức khỏe th́ chắc nhiều người
cũng cho là vô ích. Nhưng bệnh là bệnh, không từ chối, tránh bỏ bất
cứ tuổi nào.
Tuổi trẻ nam nữ cũng thường bị cao huyết áp mà cao
huyết áp là rủi ro đưa tới bệnh tim. V́ vậy nên đo huyết áp mỗi 2
năm.
Ở lớp tuổi này, cần coi lại xem ḿnh đă chủng ngừa
các bệnh truyền nhiễm đầy đủ chưa. Các bệnh phong đ̣n gánh, yết hầu,
ho gà cần được tái chích ngừa mỗi 10 năm.
-Riêng với phụ nữ, trước hết là nên tự khám nhũ
hoa mỗi tháng một lần. Mặc dù ung thư thường xảy ra ở người tuổi cao
hơn, nhưng 2% phụ nữ trong lứa tuổi này cũng hay bị u ác tính tới
thăm đấy.
Rồi tới khám phụ khoa và làm thử nghiệm Pap để t́m
ung thư cổ tử cung. Thường thường quá nửa ung thư này xảy ra ở tuổi
từ 35-54, nhưng nhiễm siêu vi Human papillomavirus (HPV) cần khoảng
15 năm để chuyển sang ung thư. HPV gây ra ung thư cổ tử cung ở phụ
nữ và mụn cóc nơi cơ quan sinh dục của cả nam lẫn nữ. Cho nên, từ 21
tuổi hoặc ba năm sau khi quan hệ t́nh dục lần đầu là phải khám cơ
quan sinh dục và làm Pap. Tiếp tục như vậy mỗi 3 năm cho tới tuổi
65.
Thử nghiệm đếm tế bào máu (complete blood count).
Ở tuổi có thể mang thai, đếm hồng cầu, bạch cầu và huyết cầu tố để
coi xem có bị thiếu máu không là điều cần làm. Bệnh thiếu máu
(anemia) xảy ra ở 12% phụ nữ mang thai.
-Nam giới, từ tuổi 14 trở lên, cần tự khám ngọc
hành để coi có bị sưng, u bướu.
2-Lớp tuổi từ 35-49
Đây là thời gian mà nhiều bệnh có thể xuất hiện v́
con người bắt đầu có những thay đổi trong nếp sống như rượu chè, hút
sách, phung phí sức khỏe trác tang, cờ bạc…
Một số thử nghiệm có thể sớm khám phá ra các bệnh
này để việc điều trị được công hiệu hơn.
Phụ nữ ít rủi ro ung thư vú cần chụp x-quang vú
mỗi năm khi tới tuổi 40.
Với phụ nữ có nhiều rủi ro ung thư như mập ph́,
hút thuốc lá, uống rượu, tiếp xúc với phóng xạ, có thân nhân bị ung
thư vú cần làm mammography sớm hơn, từ tuổi 35.
Nam nữ trong tuổi này cần thực hiện các khám
nghiệm sau:
-Đo cholesterol trong máu.
Cao cholesterol là một trong ba rủi ro chính gây
ra bệnh tim mạch. Hai rủi ro kia là hút thuốc lá và huyết áp cao. Do
đó, nam giới từ 35 tuổi, nữ giới 45 tuổi cần thử cholesterol toàn
phần, HDL và LDL mỗi 5 năm.
-Đo đường huyết khi đói
Hội Tiểu đường Hoa Kỳ đề nghị nên đo đường huyết
mỗi 3 năm để coi có bị bệnh tiểu đường hay không.
Trước đây, chỉ số đường huyết trên 120mg/dl được
coi như đă bị tiểu đường và dưới mức độ này là b́nh thường. Bây giờ
nếu mức đường huyết từ 110-120 được coi như tiền-tiểu-đường. 1/3 các
trường hợp này có thể chuyển sang bệnh tiểu đường thực sự nhưng nếu
t́m ra sớm, có thể áp dụng nhiều phương thức để pḥng tránh.
-Khám mắt
Thị lực bắt đầu kém ở tuổi này.
Nếu cảm thấy có giảm thị lực nên đi bác sĩ để được
khám nghiệm ngay.
Nếu thị lực b́nh thường, bác sĩ nhăn khoa đề nghị
nên khám mắt hai lần mỗi năm trong tuổi từ 30-39.
Nếu mang kính cận hoặc viễn thị, nên khám thường
xuyên hơn, tùy theo chỉ định của bác sĩ.
Từ tuổi 45, áp xuất của mắt bắt đầu lên cao rất
nhanh và có thể đưa tới mù ḷa. Người bị bệnh tiểu đường, cận thị
hoặc có thân nhân bị cao áp nhăn (glaucoma), nên đo áp xuất mắt mỗi
khi khám mắt. Khám phá ra sớm, cao áp nhăn có thể điều trị dễ dàng
bằng dược phẩm.
3-Tuổi từ 50-64
Ở tuổi này, nên thực hiện thường xuyên một số khám
nghiệm để sớm t́m một số bệnh, đặc biệt là những người có nhiều rủi
ro của mỗi bệnh.
a- Nam nữ mọi giới cầm làm:
-Nội soi ruột già (colonoscopy) để truy t́m ung
thư đại tràng vào tuổi 50 rồi làm lại khi tới 60 tuổi. Nếu có các
rủi ro như đă bị mụn polyp ruột hoặc thân nhân bị ung thư ruột già
cần làm thường xuyên hơn, tùy theo hướng dẫn của bác sĩ.
-Mỗi 5 năm, làm nội soi đại tràng sigma (sigmoidoscopy)
để t́m kiếm xuất huyết, viêm hoặc tổn thương của đoạn ruột già cuối.
-T́m kiếm máu trong phẩn (fecal occult blood test)
thường được thực hiện hàng năm khi khám hậu môn để coi xem có lẫn
máu trong phẩn. Máu chảy ra từ ruột già bị viêm sưng, loét lở hoặc
polyp.
-Tiếp tục đo cholesterol trong máu mỗi 5 năm.
b-Nữ giới tiếp tục chụp x-quang vú mỗi năm
c-Nam giới trên 50 tuổi
Nên khám nghiệm nhiếp tuyến để t́m ung thư tuyến
này. Giới chức y tế đề nghị khám nhiếp tuyến qua hậu môn mỗi năm và
thử nghiệm PSA (Prostate specific antigen).
4-Trên 65 tuổi
Quư cụ trên 65 tuổi cần tiếp tục khám mắt hàng năm
để t́m ra bất thường của mắt như cao áp nhăn, đục thủy tinh thể,
bệnh của vơng mạc.
Thính lực của quư cụ cũng bắt đầu kém ở tuổi này,
yêu cầu bác sĩ đo thính lực của ḿnh hàng năm.
Trên 65 tuổi, đo cholesterol trong máu mỗi 4 năm
thay v́ 5 năm như trước đây.
Theo các nhà y học, trên 80 tuổi không đo
cholesterol nữa, v́ nếu lên cao mà uống thuốc hạ th́ tác dụng phụ
của thuốc nhiều khi lại xấu hơn là bệnh do cao cholesterol gây ra.
Ung thư vú tăng với tuổi của nữ giới, cho nên cần
tiếp tục chụp X-quang như đă chỉ định trước đây. Tuy nhiên nhiều nhà
chuyên môn đề nghị ngưng mammography từ 70-85 tuổi. Lư do là ở tuổi
này chẳng may bị ung thư vú mà điều trị với hóa hoặc xạ trị th́ e
rằng các cụ không có sức để chịu đựng với tác dụng của thuốc.
Với Pap smear, tới tuổi 65 mà thử nghiệm này âm
tính th́ không cần tái thử nghiệm nữa.
Điều nên lưu ư là các đề nghị như trên đều được
cập nhật hóa thường xuyên, tùy theo kết quả các nghiên cứu. V́ vậy
ta cũng nên theo dơi tin tức, hỏi bác sĩ để áp dụng phương pháp sàng
lọc đúng tuổi, đúng thời gian.
Bác sĩ Nguyển Ư-Đức
Texas-Hoa Kỳ. |