Câu Chuyện Thầy Lang
Sớm Khám Phá
Ung Thư Ruột Già
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Từ năm 2000, tháng Ba mỗi năm đă được các tổ chức
chống ung thư tại Hoa Kỳ chọn là tháng để bà con ”đề cao cảnh giác”
với nan bệnh ung thư Ruột Già và lưu ư tới việc tới các bác sĩ khám
nghiệm để sớm t́m ra bệnh.
Ung thư ruột già là nguyên nhân gây tử vong đứng
hàng thứ nh́ trong các bệnh ung thư tại Mỹ, sau phổi.
Thống kê cho biết, năm 2008, có 139,000 người lớn
tại Hoa Kỳ được chẩn đoán bị ung thư ruột già với hơn 50.000 tử vong.
Theo Hội Ung Thư Hoa Kỳ, phân nửa số tử vong này
có thể được cứu sống nếu mọi người hiểu rơ bề bệnh, pḥng tránh các
nguy cơ gây ra bệnh và làm các thử nghiệm t́m bệnh đều đặn. Các thử
nghiệm sàng lọc này có thể sớm nhận diện bướu thịt (polyp) đáng ngại
hoặc u tiền ung thư để loại bỏ trước khi chúng chuyển sang bệnh hiểm
nghèo.
Theo bác sĩ Durado D. Brooks, Giám đốc khoa ung
thư nhiếp tuyến và ruột già thuộc Hội Ung Thư Hoa Kỳ th́ “Ung thư
ruột già là một trong những ung thư duy nhất có thể pḥng tránh qua
khám nghiệm đều đặn”. Cơ quan Kiểm Soát Bệnh Hoa Kỳ (CDC) cũng có
cùng quan điểm.
Ngoài ra nghiên cứu cho hay, 90% người được sàng
lọc khám phá ra ung thư ruột già sớm có tỷ lệ sống sót 5 năm, trong
khi đó nếu khám phá trễ số người sống sót c̣n có 10%.
Vậy th́ những thử nghiệm đó là ǵ và được thực
hiện như thế nào, chúng ta cùng nhau t́m hiểu.
Trước hết, xin nhắc lại là những rủi ro đưa tới
ung thư ruột già gồm có:
-Tuổi cao ( trên 50 tuổi);
-Cá nhân hoặc thân nhân có tiền sử bướu thịt, ung
thư ruột già;
-Cá nhân có tiền sử viêm loét ruột;
-Di truyền;
-Hút thuốc lá;
-Đời sống quá tĩnh tại;
-Ăn nhiều thịt đỏ.
1-Khám hậu môn với ngón tay
Thử nghiệm đầu tiên mà thầy thuốc sẽ làm là khám
hậu môn. Nói tới khám xét là ta cứ ngượng ngùng “em chă ”. V́ khi
không lại phải “vạch mông” cho người coi cái ”cửa sau”, phần thầm
kín của con người, th́ cũng lạnh ḿnh, đỏ mặt. Nhưng khi cần th́ vẫn
phải làm.
Chổng mông để lương y thọc ngón tay chuối mắn -
ngọc ngà vào, ngoáy qua ngoáy lại từ trước ra sau, từ trên xuống
dưới. Để coi mặt trong ruột có trơn tru, có cái u cái mụn nào không;
rút ngón tay ra có chút máu dính vào bao cao su. Với chiêu thức
ngoáy tay, thầy thuốc cũng kiểm tra coi cái tuyến tiền liệt của các
ông xem có sưng, có gồ ghề. Chẳng là ung thư ruột cũng “ nhân nghĩa
bà Tú Đễ ” thường tới thăm chú tuyến tinh dịch này của quư lăo ông
lắm đấy.
Với vài giọt hóa chất, thầy thuốc thử phân coi có
vết máu.
Thử nghiệm này rất giản dị, không đau đớn mà lại
rẻ tiền nhưng hữu ích th́ “thần sầu”. Thần sầu v́ có thể giúp ta sớm
phát hiện những10% nan bệnh, sớm điều trị, nâng cao kết quả, nhiều
hy vọng lành bệnh. Do đó, ta nên làm mỗi năm.
Nếu thử nghiệm thấy có máu th́ thầy thuốc sẽ t́m
cách trực tiếp nh́n vào trong ruột
2-Chụp X-quang ruột với chất
cản quang
Dung dịch cản quang được bơm vào ruột để h́nh ảnh
ruột hiện rỏ ràng trên phim X-quang. Quan sát h́nh chụp, bác sĩ có
thể t́m ra u bướu hoặc bất thường trong ruột. Nếu thấy bướu thịt,
bác sĩ sẽ đề nghị làm nội soi.
3-Thử phân t́m tế bào ung thư
(Stool DNA test)
Đây là thử nghiệm tương đối mới.
Bác sĩ đưa cho bệnh nhân một hộp thử nghiệm với
hướng dẫn cách thức lấy phân rồi chuyển cho pḥng thí nghiệm để t́m
tế bào ung thư tách ra từ u bướu của ruột.
Bệnh nhân sẽ được nhắc nhở không ăn một vài thực
phẩm hoặc dùng vài loại thuốc để có kết quả chính xác. Nếu kết quả
dương t́nh, nội soi ruột sẽ được thực hiện.
4-T́m máu ẩn trong phân
Trong điều kiện b́nh thường, phẩn không có máu và
đàm. Phẩn có máu là dấu hiệu của một bệnh nào đó của ống tiêu hóa.
Máu có thề đỏ tươi, bầm đen hoặc nâu sẫm tùy theo
vị trí bệnh xa hay gần hậu môn. Gần ( trực tràng, trĩ) th́ đỏ, xa (ruột
non, bao tử) th́ bầm v́ đă bị vi khuẩn biến thành hóa chất hematin
có mầu đen.
Máu đỏ tươi thường là do trĩ hậu môn, trĩ mạch
lươn dưới da chung quanh hậu môn, bướu thịt hoặc ung thư ruột già,
trực tràng.
Máu bầm đen trong các bệnh loét dạ dày, đứt mạch
máu ở ruột già, dùng quá nhiều aspirin hoặc rượu, uống thuốc chống
đông máu.
Số lượng máu có thể nhiều hoặc ít như trường hợp
máu ẩn (occult blood).
Máu ẩn có rất ít trong phẩn mà mắt thường không
thấy và chỉ t́m ra được khi nh́n qua kính hiển vi hoặc thử nghiệm
hóa học.
Nguồn gốc máu ẩn có thể từ loét viêm dạ dày, viêm
đường ruột, trĩ, ung thư hoặc polyp trong ruột già.
Để thử nghiệm, phẩn được lấy trong ba ngày liên
tiếp và đựng trong hộp đặc biệt do pḥng thí nghiệm cung cấp. Giao
hộp phẩn cho pḥng thí nghiệm để họ t́m máu.
Ba ngày trước và trong thời gian lấy phẩn, bệnh
nhân cần theo hướng dẫn như sau:
-Tránh dùng vitamin C hoặc tiêu thụ quá nhiều thực
phẩm chứa sinh tố này như chanh, cam v́ sinh tố này cho kết quả
dương tính sai.
-Tránh ăn nhiều thịt đỏ có nhiều heme, thực phẩm
có nhiều enzym peroxidase như nấm, broccoli, giá đậu, cauliflower,
táo, cam, chuối, dưa canteloup, nho. Các chất này có thể làm cho kết
quả thử nghiệm dương tính sai
-Nên ăn thực phẩm có nhiều chất xơ như đậu, rau để
khối phẩn mềm lớn.
-Tránh thuốc kích thích dạ dày, ruột gây ra xuất
huyết như thuốc chống acit, thuốc có chất steroid, thuốc chống viêm
đau có chất aspirin, rượu.
-Tránh uống sinh tố có chất sắt.
Kiếm máu ẩn trong phẩn có khả năng t́m ra polyp và
ung thư ruột già khá sớm. Tuy nhiên, kết quả dương tính không có
nghĩa là đă bị ung thư v́ có nhiều nguyên do khác gây ra xuất huyết
đường ruột. Thí dụ khi dùng thuốc aspirin, ibuprofen, trong bệnh
loét dạ dày, viêm ruột…Đo đó, bệnh nhân có máu ẩn trong phân cần
được xác định với phương pháp nội soi, quan sát đường ruột.
Giới chức y tế đề nghị t́m máu ẩn trong phẩn mỗi
năm một lần.
5-Nội soi ruột già
Có người ví Nội soi ruột già là tiêu chuẩn vàng
(golden standard) để sàng lọc ung thự ruột già-trực tràng.
Đây là phương pháp khảo sát mặt trong của toàn thể
trực tràng với một ống dây quang học bằng nhựa mềm dễ uốn, có đèn
sáng dẫn đường và máy chụp h́nh. Đưa ống sâu vào hậu môn, điều chỉnh
máy, bác sĩ có thể làm một ṿng thám hiểm bất cứ góc cạnh nào của
ruột và mao tôn cương: qua đèn, nh́n ruột rơ như ban ngày, nào là gồ
ghề bướu thịt, loét lở thành ruột, bê bết máu tươi đều thấy hết,
ngoại trừ bầy vi sinh vật lúc nhúc cộng sinh. Nhắc lại là trong
trường hợp b́nh thường, ḷng ruột già chơn mềm như mặt trong của má.
H́nh ảnh ruột được chiếu trên màn h́nh TV để phân
tích và có thể lưu trữ.
Nội soi được làm tại bệnh viện hoặc pḥng nội soi
ngoại chẩn, trung b́nh kéo dài từ 30-60 phút và do bác sĩ chuyên
ruột-bao tử thực hiện. Bệnh nhân được cho dùng liều thuốc an thần để
giảm lo âu, khó chịu, do đó cần người lái xe đưa về sau khám nghiệm.
Trước khi làm nội soi, bệnh nhân được cho thuốc
tẩy rửa ruột sạch sẽ để bác sĩ dễ quan sát. Đây là điểm mà nhiều
người e ngại v́ phải uống một lọ thuốc xổ cộng thêm cả lít nước để
rồi tiêu chẩy soèn soẹt. Hiện nay có thuốc tẩy rửa dạng viên cho nên
việc sửa soạn ít khó chịu hơn.
Một ngày trước thử nghiệm, bệnh nhân không ăn thực
phẩm mà chỉ uống nước trong không bă.
Nếu thử nghiệm vào buổi sáng, không ăn uống ǵ sau
nửa đêm. Nếu là buổi chiều th́ uống thuốc tẩy xổ theo đúng hướng dẫn.
Không nên uống aspirin hoặc thuốc chống viêm 5
ngày trước thử nghiệm để tránh nguy cơ xuất huyết.
Sau thử nghiệm, bệnh nhân cảm thấy tưng tức ở bụng,
nhưng hết sau vài giờ. Dăm giờ sau thử nghiệm, bệnh nhân có thể ăn
lại như thường lệ.
Mục đích của nội soi gồm có:
-Đánh giá các u bướu, loét lở, thu hẹp ḷng ruột
già khi chụp h́nh X-quang ruột;
-Chẩn đoán viêm ruột;
-T́m nguyên nhân gây ra tiêu chảy khi các thử
nghiệm thông thường không thành công;
-T́m nguyên nhân xuất huyết đường tiêu hóa, đặc
biệt trong bệnh thiếu máu do thiếu sắt;
-Chẩn đoán ung thư ở người có thân nhân bị ung thư
hoặc bướu thịt;
-Cắt bỏ bướu thịt, chữa xuất huyết ruột hoặc lấy
vật lạ trong ruột.
Nội soi được áp dụng khi có một trong các bất
thường như thay đổi thói quen đại tiện, máu trong phẩn, đau bụng
liên tục, người từ 50 tuổi trở lên.
Hội Ung Thư đề nghị những ai trên 50 tuổi nên làm
nội soi ruột già mỗi 7-10 năm. Người có rủi ro ung thư ruột già cần
thực hiện sàng lọc này gần hơn, tùy theo ư kiến của bác sĩ điều trị.
B́nh thường, phương pháp rất an toàn, hăn hữu lắm
mới có khó khăn như lủng ruột.
Nếu có u bướu, bác sĩ sẽ thực hiện sinh thiết
(biopsy) để xác định tế bào ung thư, chụp x-quang xương, CT scan…rồi
điều trị.
Mặc dù nội soi ruột là phương thức sàng lọc hữu
hiệu, nhưng số người thực hiện cũng khá khiêm nhường. Lư do là nhiều
người ngại đau, ngại phải uống thuốc tẩy sổ để làm sạch ruột và lư
do quan trọng hơn là chi phí nội soi khá cao. Nếu bảo hiểm không đài
thọ th́ bệnh nhân phải bỏ tiền túi ra trang trải.
Với người trẻ hơn mà có các rủi ro như:
-đă có ung thư hoặc bướu thịt trong quá khứ;
-thân nhân bị ung thư hoặc bướu thịt ruột già;
-có bệnh loét ruột hoặc bệnh Crohn;
-tiêu thụ nhiều chất béo, ít chất xơ
th́ nên thực hiện cá phương pháp sàng lọc t́m kiếm
ung thư ruột già.
6-Virtual Colonoscopy
Đây là phương pháp mới được giới thiệu năm 2008 để
chụp h́nh hiện trạng thực sự của ruột với máy CT scan ( computerized
tomography). Những h́nh ảnh này nom giống như khi nh́n trực tiếp
ruột già. Virtual colonoscopy do bác sĩ quang tuyến thực hiện, Một
loại gas được bơm vào để ruột già phồng lên rồi làm CT scan t́m
polyp.
Nếu thấy có bất thường, bác sĩ sẽ làm nội soi ruột
để quan sát rơ ràng hơn và nếu cần th́ cắt bỏ. Chi phí cho phương
pháp này cũng khá cao.
7-Flexible Sigmoidoscopy
Một thiết bị đơn giản hơn máy nội soi ruột già là
máy nội soi ruột sigma (sigmoidoscope) chỉ được dùng để quan sát
phần dưới của ruột già và trực tràng mà thôi. Khoảng 50% ung thư
hoặc bướu thịt xuất hiện ở phần trên ruột già.
Một ống mềm uốn cong , đầu có gắn máy thu h́nh nhỏ
với đèn được dưa vào hậu môn. Qua thiết bị, bác sĩ quan sát phần
dưới ruột già và trực tràng để t́m ra bất thường.
Coi vậy ta thấy có nhiều cách để sàng lọc t́m kiếm
ung thư ruột già, nhưng căn bản chỉ có hai loại được giới chức y tế
khuyên cần làm theo định kỳ: Đó là t́m máu ẩn trong phẩn (Fecal
occult blood test) và nội soi ruột già (Colonoscopy screening).
Kết luận
Với chiều dài 5 feet ( 152 cm) ruột già có vai tṛ
quan trọng trong cơ thể.
-Ruột tái hấp thụ chất lỏng, nhiều sinh tố khoáng
chất cần thiết từ khối thực phẩm đang được tiêu hóa.
-Loại bỏ độc chất và vi sinh vật gây hại ra khỏi
cơ thể theo phẩn.
Nếu các nhiệm vụ này không được hoàn tất chu đáo,
sức khỏe tổng quát sẽ chịu nhiều khó khăn mà ruột già cũng bị tổn
thương, bệnh hoạn.
Ung thư ruột già là một trong những bệnh hoạn đó.
Điều trị ung thư ruột già không phải là chuyện dễ
dàng, v́ bệnh thường chỉ được khám phá khi đă vững vàng, ổn định,
đôi khi c̣n gieo rắc một vài hạt giống ác quái vào các cơ quan bộ
phận khác ngoài ruột.
Do đó, các giới chức y tế đều nhắc nhở dân chúng
để ư tới dấu hiệu báo động của bệnh, cấp kỳ thông báo cho bác sĩ và
làm các thử nghiệm sẵn có đề truy t́m “ung tặc”, càng sớm càng tốt.
Nhưng nhiều thử nghiệm như vậy th́ chúng tôi biết
chọn lựa cái nào bây giờ?
Về thắc mắc này th́ không có nhà chuyên môn nào
dám cả quyết trả lời. V́ mọi sự tùy theo điều kiện bệnh, t́nh trạng
bệnh nhân, lại cũng c̣n tùy khả năng tài chánh, có đủ tiền trả cho
nội soi hay không. Cái khó nó bó cái khôn mà. Nhiều bảo hiểm thuận
trả cho chi phí này. Riêng người được
Mà tại sao lại phải thử nghiệm rắc rối như vậy.
Vâng, quả t́nh có rắc rối, nhưng những phương thức này có thể cứu
sống ta đấy. V́ với thử nghiệm, có thể t́m ra ung thư ở giai đoạn
rất sớm, từ đó điều trị sẽ có nhiều kết quả hơn. Và hồi phục cũng
mau hơn.
Theo Giáo sư Giải Phẫu LaSalle Leffall, Đại Học Y
Khoa Howard, nếu được điều trị từ khi c̣n trứng nước, ung thư ruột
già có từ 80% tới 90% cơ may lành hẳn; nếu để tới khi nó lan rộng
th́ tỷ lệ xuống c̣n 1/3.
Điều đáng ngại là, theo Hội Ung thư Hoa Kỳ, chỉ có
30% người được khuyến khích làm thử nghiệm t́m kiếm bệnh chịu thực
hiện lời khuyên.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Texas Hoa Kỳ -
http://www.nguyenyduc.com
|