TUỔI GIÀ - HƯ CẤU và SỰ THỰC

 
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
 
 Đă có một thời kỳ, và ngay cả bây giờ, người ta đă gán ghép cho người già một số những điều hoang tưởng, những một nửa sự thật có dụng ư kỳ thị, phân chia.
 
 Họ xếp người già vào một nhóm: “nhóm người đầu bạc, răng long, suy yếu; nom ai cũng giống ai, cũng vô dụng, hết sài, không tự lo thân được. Rồi lại sức khoẻ kém, nay nằm nhà thương, mai đi bác sĩ, kém trí nhớ, lú lẫn. Họ sống cô đơn xa lánh mọi người; luôn luôn than buồn chán. Họ không c̣n hấp dẫn cả về h́nh dáng lẫn t́nh dục. Đừng đả động tới họ nữa. Hăy cứ đưa họ vào viện dưỡng lăo hay tập trung vào các nông trại cho tiện việc”.
 
 Trên truyền thông báo chí, chỉ thấy h́nh ảnh những người thuộc lớp trẻ đầy sinh lực hấp dẫn, khoẻ mạnh. Nhóm người già được mời vào mép chiếu của các sinh hoạt xă hội, gia đ́nh.       
 
 Tuổi già có đáng để mang nhiều hư cấu như vậy không?
 
 Tuổi già có đành an phân: già là vô dụng, là không hoạt động, không thích nghi, kém khả năng t́nh dục, là gánh nặng cho gia đ́nh, cộng đồng!
 
 Đă có nhiều dẫn chứng khoa học, nhiều thống kê cụ thể phủ nhận những huyền thoại, những vô nghĩa đó.
 
 1. Đâu có phải những người trên 60 tuổi đều già cả rồi
 
Ở nhiều quốc gia, để cân bằng sự cung cầu nhân lực và do hoàn cảnh kinh tế, tới một tuổi nào đó người đi làm được cho về hưu, nhường công việc cho lớp người sanh sau. Họ được khuyến dụ là về để vui thú điền viên, là đă đóng góp, trả nợ đầy đủ cho xă hội.
 
 Việt nam hiện nay đàn bà 55 tuổi nghỉ việc, đàn ông làm thêm tới 60. Bên Hoa Kỳ, trước đây khi đáo hạn tuổi 65  th́ bắt buộc nghỉ việc. Nhưng từ năm 1986, sự bắt buộc về hưu này được hủy bỏ v́ có tính cách kỳ thị tuổi tác, chẳng khác ǵ kỳ thị chủng tộc, nam nữ.
 
Từ  cái tiêu chuẩn hành chánh đó nhiều người đă suy luận ra một khi về hưu là họ đều già rồi. Và  hăy gom họ vào một nhóm những người có nhiều khó khăn về mọi  phương diện từ sức khỏe, tài chánh, đến sinh hoạt trong những năm cuối cuộc đời. Ngay cả người về hưu cũng nghĩ là: thôi đă đến lúc ta nghỉ cho khỏe thân già. Rồi c̣n dành th́ giờ dối già, đi chơi đây đó chứ.
 
 Về phương diện y khoa, không có một chứng cớ sinh lư học nào hỗ trợ cho ư kiến  coi về hưu là lúc cơ thể bắt đầu già. Có người bẩy tám mươi tuổi mà nom c̣n dắn dỏi, nhanh nhẹn; trái lại có người mới gần năm chục mà nom đă hom hem, móm mém, tóc bạc khô, đi đứng không vững.
 
 Hóa già là do thể chất, gen di truyền, cách thức sống, ảnh hưởng của môi trường quyết định. Thực ra rất khó mà xác định là ở khoảng thời gian nào của đời người ta sẽ bắt đầu già. Có người nói là ta già từ khi c̣n ở trong ḷng mẹ.
 
 Người ta đă cố gắng đo một số mốc sinh lư để coi xem già bắt đầu từ tuổi nào, như là đo sức mạnh của bắp thịt, chỉ số huyết áp, giảm thính, thị giác, dung tích của phổi... nhưng kết quả chưa rơ ràng. Thôi th́ cứ đành nhận là khi nào ta cảm thấy già th́ ta già vậy.
 
2. Mấy người già, người nào cũng như nhau
 
Có ư kiến cho rằng mọi người đều già đi theo cùng một phương thức, do đó họ đều giống nhau. Tất cả đều có bề ngoài già  nua như nhau, suy nghĩ, hành động già như nhau và chỉ cần thấy một người già th́ coi  như ta đă h́nh dung ra cả nhóm.
 
 Thực ra, có rất nhiều khác biệt trong sự hóa già. Và ở mỗi cá nhân, sự hoá già đều rất cá biệt. Diễn tiến này chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố: gen di truyền, chủng tộc, giống tính, địa phương, khí hậu, nếp sống, hoàn cảnh gia đ́nh, xă hội.
 
 Cho nên có người già suy yếu, bệnh tật chỉ chờ chết. Có người già khỏe mạnh, c̣n hoạt động đều đặn. Có người sống rất phóng khoáng, lại có người mang nhiều định kiến, bảo thủ. Có người sống lẻ loi, tự cô lập th́ có nhiều người giữ giao tiếp với bạn bè cũ mới, đi đó đi đây.     
 
 Sự già giữa người nam, người nữ cũng không giống nhau. Người nữ có tuổi thọ cao hơn, nhân số nhiều gấp rưỡi người nam già. Họ  hay bị  bệnh trầm kha hơn như các bệnh tiểu đường, cao huyết áp, phong thấp, loăng xương. Đáp lại th́ người nam già thường hay bị tai biến động mạch năo, bệnh tim.
 
 V́ sống lâu hơn lăo nam nên nhiều  lăo nữ  lâm vào cảnh góa bụa, ít có cơ hội tái giá.
 
 Người nam ít tuổi kiếm đối tượng trẻ hơn, mà người nam nhiều tuổi hơn ḿnh th́ ḿnh chẳng chịu. Lănh về để thay tă cho ổng suốt ngày hay sao! Nên  các lăo bà nhiều sầu muộn đơn côi, tương đối kém lợi tức nên cảnh già thường  đạm bạc, thiếu thốn.
 
Thành ra cho rằng người già đều như nhau th́ có vẻ nông nổi, cả tin.
 
 3. Không phải hễ già th́ yếu đuối, kém sức khoẻ
 
Thường thường khi nói tới già là ta cứ gắn vào chữ yếu.
 
 Họ đều già yếu rồi. Người th́ đi xe lăn, người chống gậy, lủng lẳng mang thêm b́nh dưỡng khí để thở, một tháng đi bác sĩ vài ba lần,  nhập bệnh viện thường xuyên, đâu c̣n sức lực ǵ.
 
 Nhiều khi cả thầy thuốc cũng giải thích cho bệnh nhân là các vấn đề của sức khoẻ đều do sự chồng chất của những ngày sinh nhật gây ra.
 
 Câu chuyện nghe được trong một pḥng mạch:  Một ông già than phiền sao cái cánh tay bên trái cứ nhức mỏi hoài. Bác sĩ bảo: cụ đă 80 tuổi rồi th́ nó vậy đó, bệnh già mà. Cụ chỉ đau như vậy thôi là may lắm rồi, c̣n muốn ǵ hơn. Bệnh nhân lại hỏi thế tại sao tay phải tôi cũng 80 tuổi lại không nhức?
 
 Thực tế ra, đa số người cao tuổi đều có một sức khoẻ tốt, đều duy tŕ t́nh trạng tự cáng đáng các nhu cầu hàng ngày, duy tŕ khả năng làm việc. Đối với người cao tuổi, duy tŕ b́nh thường các chức năng cũng quan trọng như làm sao để không bị bệnh hoạn.
 
Tám mươi phần trăm các vấn đề sức khỏe của người già có thể tránh hoặc tŕ hoăn được khi cơ thể được chú ư chăm sóc, đồng thời  sự hoá già cũng đến từ từ, nhẹ nhàng hơn.
 
 Xin nhớ sự hóa già và bệnh hoạn đôi khi trùng hợp nhưng không có liên hệ nhân, quả.
 
 4.Tránh thành kiến hễ già th́ nói trước quên sau
 
Có nhiều thành kiến gán cho sự hóa già là nguồn gốc của sự nói trước quên sau, trí tuệ tŕ trệ. Có thời kỳ, ngay cả các nhà khảo cứu cũng cho là về già trí tuệ suy yếu.
 
Nhưng mới đây nhiều bằng chứng kết luận là trí tuệ không giảm với tuổi cao, ngoaị trừ khi người già đồng thời mắc một số bệnh thần kinh đặc biệt và ngoại trừ ta chẳng may bị chứng bệnh sa sút trí tuệ. Nói chung th́ sự sáng suốt của con người c̣n duy tŕ được tới tuổi ngoài 70.
 
 Bác sĩ Robert Butler, nhà lăo khoa có uy tín đă từng xác định: “Cứ  tin tưởng rằng khi sống lâu trí tuệ ta trở thành suy thoái là điều không đúng. Hăy thử để con người sống trong cô lập, không giao tiếp với ngoài đời, thụ động, th́ chỉ một thời gian ngắn họ sẽ trở thành bất thường, không có lư trí, lệ thuộc, buông suôi. Trái lại, nếu sống năng động với nhiều thử thách th́ không những tinh anh hơn mà c̣n thọ lâu, khoẻ mạnh hơn”.
 
 Có thể là cũng như ở lứa tuổi khác, người cao tuổi có giảm đi phần nào trí nhớ ngắn hạn, như đột nhiên quên tên người quen, quên một sự kiện vừa xẩy ra hay không nhớ để chiếc ch́a khóa xe ở đâu, hoặc không làm hai việc một lúc. Nhưng với sự tập luyện lập đi lập lại, sửa soạn và dành th́ giờ rộng răi cho công việc, làm việc theo thứ tự ưu tiên, th́ khả năng trí óc của  họ sẽ khá hơn.
 
 5. Già không có nghĩa là cô lập
 
Xưa kia, có một thời gian ngắn ngủi, người cao tuổi được mời lên chiếu trên của các sinh hoạt cộng đồng xă hội trong vai tṛ hướng dẫn, cố vấn, nhờ ở những kinh nghiệm khôn ngoan từng trải của họ.
 
 Rồi với sự thay đổi quan niệm sống cộng thêm sự lên xuống của cung cầu kinh tế, người già xuống cấp, đôi khi bị coi là gánh nặng. Họ được đẩy vào bóng tối của xă hội.
 
 Ngay cả trong giới thần tiên, sự già cũng có số phận hẩm hiu. Câu chuyện nữ thần sắc đẹp Aurora yêu say mê Thimonus, xin Thượng Đế được kết hôn cùng chàng, xin cho chàng được sống măi măi. Nhưng quên không xin cho chàng được khỏe mạnh, sung sức. Nên khi chàng vừa già vừa yếu đuối, hết hấp dẫn, không thỏa măn được nhu cầu của nàng th́ nàng bèn cô lập, ruồng bỏ người yêu xưa.
 
 Nhiều người cứ nghĩ là khi về già, họ sẽ sống  thu ḿnh, xa cơi nhộn nhịp, tranh đua, giảm bớt  liên lạc với bạn bè. Để có th́ giờ vật lộn với lăng tai, mắt kém, với táo bón, kém tiêu hóa, với đau nhức ḿnh mẩy, với huyết áp cao...  Thêm vào đó, cố tri lần lượt ra đi, rồi cuối cùng  người bạn đường cũng giă từ, vĩnh biệt càng khiến họ có nhiều nguy cơ rơi vào cảnh cô lập, lẻ loi, buồn thảm.
 
 Sự thực th́ sau những mất mát, chia tay, con người nói chung, người cao tuổi nói riêng, cũng đều rơi vào thời gian tiếc nhớ. Thời gian này dài ngắn tùy hoàn cảnh, tùy khả năng ứng phó của mỗi cá nhân.  Nhưng b́nh thường th́ chỉ vài năm là ta đă có thể thích nghi được.
 
 Bạn bè không bỗng chốc  tan hàng hết. Người muốn an hưởng tuổi vàng không thiếu ǵ cách để thực hiện ư muốn của ḿnh. T́m bạn mới ở các nhóm họp người già. Tham gia những sinh hoạt chung của cộng đồng, lối xóm. Trao đổi thư tín, tin tức về vấn nạn, giải đáp khó khăn của đồng tuế. Thăm nom vui chơi cùng cháu chắt. Tránh những ưu tư không cần thiết.
 
 Có rất nhiều cơ hội để  người cao tuổi làm cuộc sống cuối đời vui nhẹ nhàng, thoải mái. Chỉ cần một chút tích cực, một vươn tay ra tiếp nhận. Cũng cần cảnh giác với những gán ép lệ thuộc.
 
 6. Người già không phải là vô dụng
 
Mới đây, phóng sự của hai kư giả Đức Hà,  Lư Hoàng Thu, nói về một người Việt Nam  66 tuổi khai trương vào ngày 15-4-2000 một tiệm hớt  tóc ở thị trấn San José, khiến độc giả đi từ ngạc nhiên đến cảm phục người phụ nữ đó.
 
 Bà ta một tay phụ vói chồng mang mười đứa con c̣n thơ ấu từ miền quê hương nhỏ bé, thiếu thốn mọi thứ, sang miền đất ph́ nhiêu vật chất, tinh thần. Gây dựng cho các con đầy đủ, dư  hoàn cảnh để nghỉ ngơi vui hưởng cảnh già nhưng bà ta nói: “Tôi sẽ làm việc cho đến khi nào không c̣n đủ sức nữa mới thôi ”. Bà c̣n nói rằng bà có mấy đứa cháu thành ra bà muốn làm gương cho các cháu thấy rằng phải luôn luôn cố gắng học hành và làm việc để trở thành những con người tốt cho xă hội cho dù bao nhiêu tuổi đi nữa. Bà là một trong nhiều người già không vô dụng.
 
 Cái quan niệm già vô dụng, không sản xuất có lẽ chỉ đúng phần nào vào thuở nhân loại phải lấy sức người kéo cầy thay trâu, khuân mang những tảng đá khổng lồ lên xây Kim Tự Tháp, kéo thuyền rồng cho vua chúa ngự cảnh dọc sông. 
 
 Có lẽ người già không c̣n dẻo dai để làm những việc tay chân như vậy nhưng ngay khi đó cũng có những người tuổi cao ngồi tham mưu, đóng góp tâm sức, thực hiện kế hoạch chung cho quốc gia. Giảm đi một vài chức năng của cơ thể không đồng nghĩa với mất khả năng lao động.
 
 Ngày nay với sự tiến bộ kỹ thuật, khoa học, nhu cầu sức lao động chân tay đă bớt và người khiếm khuyết một vài chức năng của cơ thể vẫn c̣n hữu dụng trong nhiều lănh vực. Ấy là chưa kể nhiều người già phục vụ những công việc không chính thức, không sổ sách lương bổng như thiện nguyện, giữ trẻ, săn sóc thân nhân, phối ngẫu đau ốm.
 
Đồng thời cũng có nhiều dẫn chứng rằng người cao tuổi làm việc chuyên cần, đáng tin cậy, ít gây ra tai nạn, ít bị ảnh hưởng của những căng thẳng vu vơ. Một vài phản ứng chậm chạp, đắn đo, một số chậm hiểu tính toán đôi khi lại giúp hoàn tất công việc an toàn hơn
 
 Rồi c̣n những hoang tưởng như già hết duyên, khô cạn t́nh dục, chấm dứt cuộc đời trong nhà dưỡng lăo, cả ngày chỉ ngồi nuối tiếc quá khứ, ám ảnh với kinh kệ, sẽ là nạn nhân của lạm dụng người già, của tội phạm.
 
 Ôi, sao mà nhiều gán ghép độc địa!
 
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức