|
TUỔI GIÀ - HƯ CẤU và SỰ THỰC
Bác
sĩ Nguyễn Ư Đức
Đă có một
thời kỳ, và ngay cả bây giờ, người
ta đă gán ghép cho người già một
số những điều hoang tưởng,
những một nửa sự thật có dụng
ư kỳ thị, phân chia.
Họ xếp người
già vào một nhóm: “nhóm người đầu
bạc, răng long, suy yếu; nom ai cũng
giống ai, cũng vô dụng, hết sài, không
tự lo thân được. Rồi lại
sức khoẻ kém, nay nằm nhà thương,
mai đi bác sĩ, kém trí nhớ, lú lẫn.
Họ sống cô đơn xa lánh mọi người;
luôn luôn than buồn chán. Họ không c̣n hấp
dẫn cả về h́nh dáng lẫn t́nh dục.
Đừng đả động tới họ
nữa. Hăy cứ đưa họ vào viện dưỡng
lăo hay tập trung vào các nông trại cho tiện
việc”.
Trên truyền thông
báo chí, chỉ thấy h́nh ảnh những người
thuộc lớp trẻ đầy sinh lực
hấp dẫn, khoẻ mạnh. Nhóm người
già được mời vào mép chiếu
của các sinh hoạt xă hội, gia đ́nh.
Tuổi già có
đáng để mang nhiều hư cấu như
vậy không?
Tuổi già có
đành an phân: già là vô dụng, là không
hoạt động, không thích nghi, kém khả năng
t́nh dục, là gánh nặng cho gia đ́nh,
cộng đồng!
Đă có
nhiều dẫn chứng khoa học, nhiều
thống kê cụ thể phủ nhận
những huyền thoại, những vô nghĩa
đó.
1.
Đâu có phải những người trên 60
tuổi đều già cả rồi
Ở nhiều
quốc gia, để cân bằng sự cung
cầu nhân lực và do hoàn cảnh kinh tế,
tới một tuổi nào đó người
đi làm được cho về hưu, nhường
công việc cho lớp người sanh sau. Họ
được khuyến dụ là về để
vui thú điền viên, là đă đóng góp,
trả nợ đầy đủ cho xă hội.
Việt nam
hiện nay đàn bà 55 tuổi nghỉ việc,
đàn ông làm thêm tới 60. Bên Hoa Kỳ, trước
đây khi đáo hạn tuổi 65 th́
bắt buộc nghỉ việc. Nhưng từ năm
1986, sự bắt buộc về hưu này
được hủy bỏ v́ có tính cách
kỳ thị tuổi tác, chẳng khác ǵ kỳ
thị chủng tộc, nam nữ.
Từ cái tiêu
chuẩn hành chánh đó nhiều người
đă suy luận ra một khi về hưu là
họ đều già rồi. Và hăy gom
họ vào một nhóm những người có
nhiều khó khăn về mọi phương
diện từ sức khỏe, tài chánh, đến
sinh hoạt trong những năm cuối cuộc
đời. Ngay cả người về hưu cũng
nghĩ là: thôi đă đến lúc ta nghỉ
cho khỏe thân già. Rồi c̣n dành th́ giờ
dối già, đi chơi đây đó chứ.
Về phương
diện y khoa, không có một chứng cớ sinh
lư học nào hỗ trợ cho ư kiến coi
về hưu là lúc cơ thể bắt đầu
già. Có người bẩy tám mươi
tuổi mà nom c̣n dắn dỏi, nhanh nhẹn; trái
lại có người mới gần năm
chục mà nom đă hom hem, móm mém, tóc bạc khô,
đi đứng không vững.
Hóa già là do
thể chất, gen di truyền, cách thức
sống, ảnh hưởng của môi trường
quyết định. Thực ra rất khó mà xác
định là ở khoảng thời gian nào
của đời người ta sẽ bắt
đầu già. Có người nói là ta già
từ khi c̣n ở trong ḷng mẹ.
Người ta
đă cố gắng đo một số mốc
sinh lư để coi xem già bắt đầu
từ tuổi nào, như là đo sức
mạnh của bắp thịt, chỉ số
huyết áp, giảm thính, thị giác, dung tích
của phổi... nhưng kết quả chưa rơ
ràng. Thôi th́ cứ đành nhận là khi nào ta
cảm thấy già th́ ta già vậy.
2.
Mấy người già, người nào cũng
như nhau
Có ư kiến cho
rằng mọi người đều già đi
theo cùng một phương thức, do đó
họ đều giống nhau. Tất cả
đều có bề ngoài già nua như nhau,
suy nghĩ, hành động già như nhau và
chỉ cần thấy một người già th́
coi như ta đă h́nh dung ra cả nhóm.
Thực ra, có
rất nhiều khác biệt trong sự hóa già. Và
ở mỗi cá nhân, sự hoá già đều
rất cá biệt. Diễn tiến này chịu
ảnh hưởng của nhiều yếu
tố: gen di truyền, chủng tộc, giống
tính, địa phương, khí hậu, nếp
sống, hoàn cảnh gia đ́nh, xă hội.
Cho nên có người
già suy yếu, bệnh tật chỉ chờ
chết. Có người già khỏe mạnh, c̣n
hoạt động đều đặn. Có người
sống rất phóng khoáng, lại có người
mang nhiều định kiến, bảo thủ.
Có người sống lẻ loi, tự cô
lập th́ có nhiều người giữ giao
tiếp với bạn bè cũ mới, đi
đó đi đây.
Sự già
giữa người nam, người nữ cũng
không giống nhau. Người nữ có tuổi
thọ cao hơn, nhân số nhiều gấp rưỡi
người nam già. Họ hay bị
bệnh trầm kha hơn như các bệnh
tiểu đường, cao huyết áp, phong
thấp, loăng xương. Đáp lại th́ người
nam già thường hay bị tai biến động
mạch năo, bệnh tim.
V́ sống lâu hơn
lăo nam nên nhiều lăo nữ lâm vào
cảnh góa bụa, ít có cơ hội tái giá.
Người nam
ít tuổi kiếm đối tượng
trẻ hơn, mà người nam nhiều
tuổi hơn ḿnh th́ ḿnh chẳng chịu. Lănh
về để thay tă cho ổng suốt ngày hay
sao! Nên các lăo bà nhiều sầu muộn
đơn côi, tương đối kém lợi
tức nên cảnh già thường đạm
bạc, thiếu thốn.
Thành ra cho rằng người
già đều như nhau th́ có vẻ nông
nổi, cả tin.
3.
Không phải hễ già th́ yếu đuối, kém
sức khoẻ
Thường thường
khi nói tới già là ta cứ gắn vào chữ
yếu.
Họ đều
già yếu rồi. Người th́ đi xe lăn,
người chống gậy, lủng lẳng mang
thêm b́nh dưỡng khí để thở,
một tháng đi bác sĩ vài ba lần,
nhập bệnh viện thường xuyên, đâu
c̣n sức lực ǵ.
Nhiều khi
cả thầy thuốc cũng giải thích cho
bệnh nhân là các vấn đề của
sức khoẻ đều do sự chồng
chất của những ngày sinh nhật gây ra.
Câu chuyện nghe
được trong một pḥng mạch:
Một ông già than phiền sao cái cánh tay bên trái
cứ nhức mỏi hoài. Bác sĩ bảo:
cụ đă 80 tuổi rồi th́ nó vậy
đó, bệnh già mà. Cụ chỉ đau như
vậy thôi là may lắm rồi, c̣n muốn ǵ hơn.
Bệnh nhân lại hỏi thế tại sao tay
phải tôi cũng 80 tuổi lại không
nhức?
Thực tế
ra, đa số người cao tuổi đều
có một sức khoẻ tốt, đều duy
tŕ t́nh trạng tự cáng đáng các nhu
cầu hàng ngày, duy tŕ khả năng làm
việc. Đối với người cao
tuổi, duy tŕ b́nh thường các chức năng
cũng quan trọng như làm sao để không
bị bệnh hoạn.
Tám mươi
phần trăm các vấn đề sức
khỏe của người già có thể tránh
hoặc tŕ hoăn được khi cơ thể
được chú ư chăm sóc, đồng
thời sự hoá già cũng đến
từ từ, nhẹ nhàng hơn.
Xin nhớ sự
hóa già và bệnh hoạn đôi khi trùng hợp
nhưng không có liên hệ nhân, quả.
4.Tránh
thành kiến hễ già th́ nói trước quên
sau
Có nhiều thành
kiến gán cho sự hóa già là nguồn gốc
của sự nói trước quên sau, trí tuệ
tŕ trệ. Có thời kỳ, ngay cả các nhà
khảo cứu cũng cho là về già trí
tuệ suy yếu.
Nhưng mới đây
nhiều bằng chứng kết luận là trí
tuệ không giảm với tuổi cao, ngoaị
trừ khi người già đồng thời
mắc một số bệnh thần kinh đặc
biệt và ngoại trừ ta chẳng may bị
chứng bệnh sa sút trí tuệ. Nói chung th́
sự sáng suốt của con người c̣n duy
tŕ được tới tuổi ngoài 70.
Bác sĩ Robert
Butler, nhà lăo khoa có uy tín đă từng xác định:
“Cứ tin tưởng rằng khi sống lâu
trí tuệ ta trở thành suy thoái là điều
không đúng. Hăy thử để con người
sống trong cô lập, không giao tiếp với
ngoài đời, thụ động, th́ chỉ
một thời gian ngắn họ sẽ trở
thành bất thường, không có lư trí, lệ
thuộc, buông suôi. Trái lại, nếu sống năng
động với nhiều thử thách th́ không
những tinh anh hơn mà c̣n thọ lâu, khoẻ
mạnh hơn”.
Có thể là cũng
như ở lứa tuổi khác, người cao
tuổi có giảm đi phần nào trí nhớ
ngắn hạn, như đột nhiên quên tên người
quen, quên một sự kiện vừa xẩy ra
hay không nhớ để chiếc ch́a khóa xe
ở đâu, hoặc không làm hai việc một
lúc. Nhưng với sự tập luyện
lập đi lập lại, sửa soạn và dành
th́ giờ rộng răi cho công việc, làm
việc theo thứ tự ưu tiên, th́ khả năng
trí óc của họ sẽ khá hơn.
5.
Già không có nghĩa là cô lập
Xưa kia, có một
thời gian ngắn ngủi, người cao
tuổi được mời lên chiếu trên
của các sinh hoạt cộng đồng xă
hội trong vai tṛ hướng dẫn, cố
vấn, nhờ ở những kinh nghiệm khôn
ngoan từng trải của họ.
Rồi với
sự thay đổi quan niệm sống cộng
thêm sự lên xuống của cung cầu kinh
tế, người già xuống cấp, đôi
khi bị coi là gánh nặng. Họ được
đẩy vào bóng tối của xă hội.
Ngay cả trong
giới thần tiên, sự già cũng có số
phận hẩm hiu. Câu chuyện nữ thần
sắc đẹp Aurora yêu say mê Thimonus, xin Thượng
Đế được kết hôn cùng chàng,
xin cho chàng được sống măi măi. Nhưng
quên không xin cho chàng được khỏe
mạnh, sung sức. Nên khi chàng vừa già
vừa yếu đuối, hết hấp
dẫn, không thỏa măn được nhu
cầu của nàng th́ nàng bèn cô lập,
ruồng bỏ người yêu xưa.
Nhiều người
cứ nghĩ là khi về già, họ sẽ
sống thu ḿnh, xa cơi nhộn nhịp, tranh
đua, giảm bớt liên lạc với
bạn bè. Để có th́ giờ vật
lộn với lăng tai, mắt kém, với táo bón,
kém tiêu hóa, với đau nhức ḿnh mẩy,
với huyết áp cao... Thêm vào đó,
cố tri lần lượt ra đi, rồi
cuối cùng người bạn đường
cũng giă từ, vĩnh biệt càng khiến
họ có nhiều nguy cơ rơi vào cảnh cô
lập, lẻ loi, buồn thảm.
Sự thực th́
sau những mất mát, chia tay, con người nói
chung, người cao tuổi nói riêng, cũng
đều rơi vào thời gian tiếc nhớ.
Thời gian này dài ngắn tùy hoàn cảnh, tùy
khả năng ứng phó của mỗi cá nhân.
Nhưng b́nh thường th́ chỉ vài năm là
ta đă có thể thích nghi được.
Bạn bè không
bỗng chốc tan hàng hết. Người
muốn an hưởng tuổi vàng không thiếu
ǵ cách để thực hiện ư muốn
của ḿnh. T́m bạn mới ở các nhóm
họp người già. Tham gia những sinh
hoạt chung của cộng đồng, lối xóm.
Trao đổi thư tín, tin tức về
vấn nạn, giải đáp khó khăn của
đồng tuế. Thăm nom vui chơi cùng cháu
chắt. Tránh những ưu tư không cần
thiết.
Có rất
nhiều cơ hội để người
cao tuổi làm cuộc sống cuối đời
vui nhẹ nhàng, thoải mái. Chỉ cần
một chút tích cực, một vươn tay ra
tiếp nhận. Cũng cần cảnh giác
với những gán ép lệ thuộc.
6.
Người già không phải là vô dụng
Mới đây, phóng
sự của hai kư giả Đức Hà, Lư
Hoàng Thu, nói về một người Việt
Nam 66 tuổi khai trương vào ngày 15-4-2000
một tiệm hớt tóc ở thị
trấn San José, khiến độc giả đi
từ ngạc nhiên đến cảm phục người
phụ nữ đó.
Bà ta một tay
phụ vói chồng mang mười đứa con
c̣n thơ ấu từ miền quê hương
nhỏ bé, thiếu thốn mọi thứ, sang
miền đất ph́ nhiêu vật chất, tinh
thần. Gây dựng cho các con đầy đủ,
dư hoàn cảnh để nghỉ ngơi
vui hưởng cảnh già nhưng bà ta nói: “Tôi
sẽ làm việc cho đến khi nào không c̣n
đủ sức nữa mới thôi ”. Bà c̣n nói
rằng bà có mấy đứa cháu thành ra bà
muốn làm gương cho các cháu thấy
rằng phải luôn luôn cố gắng học hành
và làm việc để trở thành những con
người tốt cho xă hội cho dù bao nhiêu
tuổi đi nữa. Bà là một trong nhiều
người già không vô dụng.
Cái quan niệm
già vô dụng, không sản xuất có lẽ
chỉ đúng phần nào vào thuở nhân
loại phải lấy sức người kéo
cầy thay trâu, khuân mang những tảng đá
khổng lồ lên xây Kim Tự Tháp, kéo
thuyền rồng cho vua chúa ngự cảnh
dọc sông.
Có lẽ người
già không c̣n dẻo dai để làm những
việc tay chân như vậy nhưng ngay khi đó
cũng có những người tuổi cao
ngồi tham mưu, đóng góp tâm sức,
thực hiện kế hoạch chung cho quốc
gia. Giảm đi một vài chức năng
của cơ thể không đồng nghĩa
với mất khả năng lao động.
Ngày nay với
sự tiến bộ kỹ thuật, khoa học,
nhu cầu sức lao động chân tay đă
bớt và người khiếm khuyết một
vài chức năng của cơ thể vẫn c̣n
hữu dụng trong nhiều lănh vực. Ấy là
chưa kể nhiều người già phục
vụ những công việc không chính thức, không
sổ sách lương bổng như thiện
nguyện, giữ trẻ, săn sóc thân nhân,
phối ngẫu đau ốm.
Đồng thời cũng
có nhiều dẫn chứng rằng người
cao tuổi làm việc chuyên cần, đáng tin
cậy, ít gây ra tai nạn, ít bị ảnh hưởng
của những căng thẳng vu vơ. Một
vài phản ứng chậm chạp, đắn
đo, một số chậm hiểu tính toán
đôi khi lại giúp hoàn tất công việc an
toàn hơn
Rồi c̣n
những hoang tưởng như già hết duyên,
khô cạn t́nh dục, chấm dứt cuộc
đời trong nhà dưỡng lăo, cả ngày
chỉ ngồi nuối tiếc quá khứ, ám
ảnh với kinh kệ, sẽ là nạn nhân
của lạm dụng người già, của
tội phạm.
Ôi, sao mà
nhiều gán ghép độc địa!
Bác sĩ
Nguyễn Ư Đức
|