Câu Chuyện Thầy Lang :
T́nh
Bằng Hữu-Bạn Già
Bác sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC
Tục ngữ Mỹ có
câu nói: ”Tiếp tục kiếm thêm bạn mới nhưng hăy duy tŕ bằng hữu
cũ, v́ bạn mới là bạc mà bạn cũ lại là vàng”.
Cụ Nguyễn Đ́nh
Chiểu của chúng ta trang trọng bạn xưa với:
" Trong đời mấy bậc cố
tri,
Mấy trang đồng đạo, mấy
ngh́ đồng tâm"
Nhà thơ Lê Đại Thanh viết:
“Bạn là một nửa bản thân
tôi
Nửa da thịt, nửa trái tim,
khối óc”
C̣n câu sau
đây là diễn tả tŕnh bạn trong Nhị Độ Mai:
“Nghĩa bằng
hữu bậc trung trinh,
Thấy hoa mai bỗng động
t́nh sót xa”
Nhiều vị tuổi cao cũng có
ư nghĩ rằng khi về già, ngoài việc có một sức khỏe tốt, một gia
đ́nh êm ấm, th́ t́nh bạn lâu năm là một hành trang quư giá mà họ
đă mang theo được cho tới giai đoạn cuối của cuộc đời.
Vậy
th́ bạn hữu là ǵ?
Hiểu theo nghĩa thông
thường, bạn là một nhóm người thường th́ không có liên hệ ruột
thịt, gắn bó với nhau qua những tương đồng về hoàn cảnh sinh
sống.
Họ đến với nhau trong tâm
đầu ư hợp, bằng kết nối những tâm tư, những nguồn giao cảm gần
giống nhau.
Họ thân với nhau để chia
xẻ vui buồn, để cùng thực hiện những hoài băo chung, để nương
tựa lẫn nhau.
Họ hiểu nhau, tin tưởng
nơi nhau, thích nhau. Đây là một gắn bó của sự thủy chung và
thương yêu vị tha và lâu dài. Với nhau, họ là người đồng hành,
là người tin cậy.
Bạn hữu khác với người
quen biết, gặp nhau trong công việc hàng ngày như ở sở làm,
trong cộng đồng, ngoài lối xóm. Đó chỉ là những tiếp xúc trong
một thời gian giới hạn và cần thêm nhiều lôi cuốn, kết nối khác
nữa để chuyển sang t́nh bằng hữu.
Trong đời sống hàng ngày,
nhiều khi người ta đă lạm dung chữ bạn. Mới gặp nhau vài lần mà
đă nói đó là bạn tôi, cứ như là thật. Ông bà chủ lấy ḷng nhân
viên, sai bạn ơi làm hộ tôi cái này, cái kia sao mà ngọt như mía
lùi. Để rồi lay off nhau cũng mau như cắt.
Bạn hữu thường
tập trung vào mấy nhóm.
Một số người có tinh thần
độc lập, tự cho là không cần đến ai. Không phải họ sống cô độc.
Nhưng, với họ, những giao tế qua lại thường nhẹ nhàng, có cũng
được mà không cũng chẳng sao. Rồi tùy theo hoàn cảnh, tùy theo
nhu cầu, nếu cần th́ giao tiếp, nếu không có thể quên đi dễ
dàng. Họ sống với hiện tại và thỏa măn với những người mà họ mới
gặp hay đă có sẵn. Cho nên khi mất một giao hữu, họ cũng chẳng
tiếc mấy.
Những người kỹ tính, lựa
bạn mà chơi th́ có gắn bó sâu đậm đặc biệt với một số người mà
họ coi là rất thân. Nên họ buồn tiếc khi mất. C̣n những liên hệ
khác th́ chỉ là những thiển giao, quen biết nhiều hơn là kết
bạn. Họ sống nhiều với bạn xưa và không muốn t́m bạn mới khi tới
tuổi cao.
Người hiếu bạn có nhiều
bằng hữu hơn: bạn quen từ những năm trước, bạn mới tạo ra sau
này. Họ là những người sống với cả quá khứ, hiện tại trong t́nh
bạn và sửa soạn cho tương lai với nhiều bạn bè. Họ luôn luôn
dùng giao tế nhân sự để kiếm thêm bạn mới.
Nhiều nhà xă hội học phân
biệt bằng hữu tương nhượng, bằng hữu tiếp thu và bằng hữu trong
hợp tác.
Khi đôi bên cho nhau ḷng
trung thành và t́nh thương yêu th́ có sự cân bằng của t́nh bạn,
đôi bên nương tựa lẫn nhau.
Khi chỉ có một
bên cống hiến tất cả và bên kia không đáp lễ th́ chỉ có t́nh bạn
một chiều.
Khi chỉ hợp
tác v́ một quyền lợi, một mục đích mà không có thương yêu, chung
thủy th́ giao tế không bền và rất giới hạn.
Đặc điểm của bằng hữu.
Khác với t́nh anh em, vợ
chồng, bạn hữu có những sắc thái riêng biệt. Đây là một giao hảo
có tính cách tự nguyện, một ràng buộc riêng tư do đôi bên hiểu
ngầm thương lượng, một liên hệ qua lại trong tinh thần b́nh đẳng
tràn đầy thiện tâm, thiện ư.
V́ tự nguyện với có quyền
lựa chọn và được chọn lựa nên không ai bắt buộc ai phải là bạn.
Nó cũng không có ràng buộc pháp lư như t́nh nghĩa vợ chồng, hoặc
lễ nghĩa huyết tộc như t́nh anh chị em ruột thịt.
Cho nên dù có liên hệ
huyết mạch, người cùng lối xóm, cùng sở làm mà không có tương
khí tương đồng th́ cũng không trở nên bằng hữu được. Ta có thể
tỏ ra hết sức lịch sự với người cùng pḥng, cùng sở nhưng không
có điều ǵ bắt buộc ta phải thích và là bạn người đó. Ta không
thể tự coi là bạn của một người khi ta không biết người đó có
sẵn sàng nhận ta là bạn không. Tác giả người Pháp J Delille đă
nói:“ Cha mẹ là do số phận, bạn bè do lựa chọn ”.
B́nh đẳng v́ t́nh bạn xây
dựng trên cá nhân mỗi con người. Nó không đ̣i hỏi sự bằng nhau
tuyệt đối về học vấn, về địa vị trong xă hội, về sự giàu tiền,
lắm bạc như nhau, thành công như nhau. Đă có nhiều t́nh bạn rất
đẹp nẩy nở giữa chủ và thợ, giữa thầy và tṛ, giữa người giàu và
người nghèo.
T́nh bạn cũng tôn trọng
tính cách độc lập của nhau: mỗi bên có nếp sống riêng tư, tự do
quyết định cho đời sống của ḿnh mà không bị bên kia can thiệp.
Không có sự áp đặt chủ -nô hoặc khuất phục như lănh chúa độc
tài với thần dân.
Trong t́nh bạn, đôi bên
dành cho nhau những cảm t́nh tốt, những chăm sóc, quan tâm tận
t́nh, những giúp đỡ khi cần và sự rộng lượng, sẵn sàng với nhau.
Thiện ư này không đưa đến sự lợi dụng nhau hoặc phụ thuộc nhau.
Người giúp thấy thoải mái làm mà không cho là có bổn phận hoặc
bị bắt ép phải làm, mà người nhận không bị ám ảnh là đă đ̣i hỏi
quá nhiều ở bạn.
V́ khi đă phụ thuộc vào
nhau th́ sự tự do, b́nh đẳng không c̣n nữa. Một t́nh bạn đích
thực không những chỉ cởi mở để cho mà c̣n vui vẻ để nhận.
T́nh trạng sẵn sàng với
nhau cũng là căn bản của bằng hữu và trong t́nh bằng hữu, không
có sự ghen tị mà c̣n cần thành thật với nhau, không mầu mè, che
đậy.
Để có bằng hữu
T́nh bạn có thể được xây
dựng trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào của con người.
Căn bản là ít nhất họ có
cùng một thôi thúc t́nh cảm, có sự chia xẻ trao đổi những ư nghĩ
giống nhau, có cùng sở thích, quyền lợi. Trong t́nh bạn tuy cũng
có những khác biệt nhưng khác biệt này bổ túc cho nhau. Nếu hoàn
toàn giống nhau th́ đâu c̣n đối thoại, đồng cảm.
Bạn thường t́m thấy trong
các nhóm có chung sinh hoạt: học cùng trường, ở cùng khu phố,
làm cùng nghề, cùng thú vui giải trí, cùng lui tới cơ sở tôn
giáo. Nó nẩy sinh ở những lứa tuổi khác nhau. Nhóm trung niên có
lợi điểm là có bạn ở mọi lứa già trẻ trong khi người già có bạn
ở cùng lứa tuổi hoặc trẻ hơn.
Về giống tính th́ thường
thường đàn ông đàn bà đều có nhiều bạn như nhau, nhưng chồng th́
không hay tâm sự nơi bạn mà tin cẩn vợ hơn, c̣n vợ th́ có nhiều
bạn gái để tâm sự ngoài chồng ḿnh.
Bằng hữu nẩy sinh trong
những thôi thúc t́nh cảm giữa hai người. Thôi thúc càng cao th́
bằng hữu càng sâu đậm.
Một câu hỏi thường được
nêu ra là tại sao ta có ước muốn gắn bó với đối tượng này mà lại
hững hờ với đối tượng khác. Có những t́nh bạn xuất hiện như tia
chớp trên nền trời xanh: mới chỉ gặp một vài lần, chưa biết quá
tŕnh, hiện tại của nhau nhưng đă dành cảm t́nh cho nhau, đă
muốn được có bạn và được nhận là bạn. Ư thức chưa thấy ǵ, nhưng
tiềm thức đă nhận ra và tiên đoán là nhiều triển vọng t́nh bạn
sẽ nẩy nở sau này.
Sự bá vai, chèo kéo, nài
nỉ không đưa tới t́nh bạn, như các cụ ta thường nói: “Thấy sang
bắt quàng làm họ”.
Đồng nghiệp,
đồng sở không đương nhiên thành bằng hữu v́ đây chỉ là giao tế
khách quan, không vượt qua lănh vực nghề nghiệp.
Một vấn đề tế nhị là sự
xét đoán và chấp nhận trong t́nh bạn: nhận xét một cách khách
quan về việc làm của bạn hoặc chấp nhận và hỗ trợ vô điều kiện.
Đa số đều kỳ vọng có sự chấp nhận không phê phán từ bạn ḿnh.
Một số khác lại tin cậy ở nhận xét của bạn để quyết định và để
học cách hành xử trong hoàn cảnh mới. Như vậy mặc dù con người
không thích bị đánh giá, nhưng một nhận xét chân thành của bạn
có thể có ích cho họ.
Bạn
Già
Giống như lúc mới sinh và trong thời c̣n thơ ấu,
tuổi già đôi khi chịu một số phận không mấy vui là phải phụ
thuộc vào người khác nhất là sau khi đă có nhiều mất mát.
Nhưng, thay v́ vươn ra
khỏi sự phụ thuộc như lớp tuổi thơ th́ người già lại đi sâu vào
ṿng phụ thuộc. Họ không c̣n làm việc, bị giảm lợi tức, con cái
đi ở riêng, mất dần bạn bè, người thân yêu, kém sức khỏe, bệnh
hoạn. Cho nên về già mà có được những bạn cố tri thân thiết hoặc
tạo thêm ra những bạn mới để nương tựa lẫn nhau là một điều rất
an ủi.
Nhiều người
cho rằng dù họ hàng thân thuộc có giúp đỡ nhưng bằng hữu thường
gần gũi nhau hơn, dễ nói với nhau hơn. Và có nhiều điều mà chính
người phối ngẫu cũng không cung ứng được bằng những bạn cố tri.
Họ đă cùng vui buồn có nhau khi xưa mà bây giờ già rồi vẫn c̣n
bên nhau. Họ nương tựa lẫn nhau để có bầu có bạn, hiểu nhau để
giúp đỡ lẫn nhau. Họ lắng nghe nhau tâm sự, kể lại cho nhau
những kỷ niệm, những việc đă cùng làm. Họ đối xử, xưng hô thân
mật như mấy chục năm về trước.
Thường thường người già
muốn có những người bạn cùng lứa tuổi, có hoàn cảnh như nhau, sở
thích kinh nghiệm như nhau, sống gần nhau để thuận tiện qua lại.
Nhưng họ cũng có khuynh hướng là tạo thêm bạn mới ở lứa tuổi trẻ
hơn để thay thế vào chỗ của những người bạn cùng tuổi sẽ lần
lượt ra đi. Cũng có người già tập trung nuôi dưỡng bạn cố tri,
giới hạn trong việc t́m thêm bạn mới để tiết kiệm sinh lực và để
tránh gặp những trái ư không cần thiết.
Về già cũng có
một số hoàn cảnh khiến cho t́nh bạn gặp trở ngại.
Kém sức khỏe đưa đến không
cùng nhau sinh hoạt. Quá phụ thuộc vào bạn trong các công việc
hàng ngày. Nếu sự phụ thuộc quá nhiều th́ đôi khi bạn cũng thấy
khó chịu, xa dần. Rồi người già rơi vào cảnh cô lập, nhất là khi
giảm khả năng đối thoại với tai nghễnh ngăng, mắt kèm nhèm.
Cũng nhiều người già không
có th́ giờ nhiều cho bạn bè v́ bận rộn chăm sóc cho sức khỏe của
ḿnh hoặc để nghỉ ngơi. Ngoài ra, có trường hợp trong đó khi dư
giả th́ bạn bè năng tới lui, mà nghèo khó th́ lại thưa vắng qua
lại. Như t́nh huống của Nguyễn Hữu Chỉnh: “Đă hẳn ai là mặt cố
tri; Giầu sang t́m đến, khó t́m đi”
T́nh nghĩa vợ chồng già dù
như đũa có đôi, nhưng cũng nên có những bạn riêng để pḥng hờ
thời gian đơn côi, góa bụa.
Khi mất người phối ngẫu,
lăo nam cảm thấy lẻ bóng nhiều hơn v́ đă mất người bạn đầu gối
tay ấp cả dăm ba chục năm.
B́nh thường quư lăo bà có
nhiều bạn tâm t́nh trong suốt cuộc đời. Nhưng khi bạn hiền ra
đi, th́ cụ bà thấy quan hệ với bằng hữu cũ của vợ chồng giảm
dần. Cũng may là họ dễ dàng tạo thêm bạn mới, giao hảo mới bằng
cánh tham dự vào nhiều sinh hoạt cộng đồng, tôn giáo. Đa số bạn
của cụ bà khi đó là cô quả cùng cảnh ngộ, chỉ có một số nhỏ có
gia đ́nh. Cho nên khi c̣n sống với nhau mà bà vợ không chịu giao
tế tạo bạn cho ḿnh th́ khi ở góa sẽ có nguy cơ cô đơn. Nhất là
khi chẳng may khả năng tài chánh lại không được dồi dào.
Kết
luận
Mặc dù có thể có những căng thẳng, những thay đổi ngoài tầm
kiểm soát, t́nh bạn vẫn giúp người già cảm thấy vui lên rất
nhiều. Cho nên mất một bạn cố tri là một tai biến v́ nhiều người
già cảm thấy không c̣n đủ thời gian để thay thế cái khoảng trống
t́nh cảm đó.
Hơn nữa, như
Simone de Beauvoir đă viết:” Cái chết của người bạn thân thiết
là sự đoạn tuyệt đột ngột với quá khứ của ḿnh. Chúng ta không
những mất một sự hiện diện mà c̣n mất cả một phần của cuộc sống
mà chúng ta đă gửi gắm nơi họ”.
Bác sĩ Nguyễn
Ư-Đức
Texas-Hoa Kỳ
|