Câu Chuyện Thầy Lang

Thói Quen Tốt, Xấu

Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức  

Mỗi khi ngồi vào xe, ông Phương đều với tay cài dây an toàn, điều chỉnh ghế ngồi và kính chiếu hậu để nh́n phía sau cho rơ rồi mới tra ch́a vào ổ khóa, rồ máy xe. Cẩn thận như vậy là v́ ông đă nhiều lần lănh giấy phạt v́ quên cài nịt an toàn.

Cụ Vĩnh th́ sau mỗi bữa ăn đều thả rong bách bộ trong sân mươi phút, để “cho nó tiêu cơm”, cụ nói vậy.

C̣n cô Lan th́ trước khi đi dự dạ hội với người yêu, rềnh ràng cả giờ đồng hồ tô môi, bôi phấn, kẻ lông mày, chải tóc, thử quần áo… T́nh lang sốt ruột, ra vào hút hết gần nửa gói thuốc, nhắc khéo. Th́ lần nào cô cũng ngúng nguẩy làm mặt giận.

Các hành vi đó đă tiêm nhiễm vào nếp sống của các nhân vật vừa kế từ nhiều năm và đă trở thành thường xuyên đối với họ. Họ thực hiện một cách tự nhiên, máy móc, không suy nghĩ sau thời gian dài học hỏi, bắt chước hoặc do kinh nghiệm bản thân. Họ đă tạo ra một số “Thói Quen”. Riêng cô Lan th́ vừa có thói quen hành động rềnh rang lại c̣n tật phản ứng làm nũng, bực ḿnh đối với người yêu.

Tự điển Việt Nam của tác giả Lê Ngọc Trụ định nghĩa “thói quen” là “Việc làm thường thành tật, bắt buộc làm hoài”.

Tác giả Nguyễn Như Ư trong Đại Từ Điển Tiếng Việt giải thích “Thói quen” rơ ràng hơn như sau: “Lối, cách sống hay hành động do lặp lại lâu ngày trở thành nếp, rất khó thay đổi”.

“Bắt buộc làm hoài” hoặc “thành nếp khó thay đổi” nói lên tính cách lâu dài và không tự chủ khi các thói quen đă thành h́nh.

Nhà Tâm lư học John F. Tristany: “Thói quen là một loạt những hành vi thâm căn cố đế do học hỏi mà có và được liên tục củng cố bởi các yếu tố môi trường, cảm xúc và tâm lư. Nó dựa trên nguyên tắc khoái lạc của con người là chỉ muốn có niềm vui và tuyệt đối tránh khó khăn, đau khổ”.

Bản tánh của con người đều giống nhau, nhưng bởi nhiễm thói quen thành ra khác nhau”. Người ḿnh vẫn thường nói “Nhân chi sơ, tính bản thiện”.

Thói quen mạnh “ăn sâu” khi hành động nhắc lại nhiều lần, khi cá nhân cảm thấy thích thú với hành động. Ngược lại khi quyết tâm loại bỏ th́ thói quen sẽ giảm dần hoặc hết đi.

Thói quen rất dễ lây lan, bắt chước. Mignon McLaughin đă ví von “Trong gia đ́nh, thói quen lan nhanh hơn là bệnh sởi”.

Thói quen có thể tốt hoặc xấu.

Xấu như tập tành bắt chước hút thuốc lá đến nỗi ho xù xụ, kḥ khè hen suyễn rồi ung thư phổi.

Sáng sớm vừa mới tới sở là đă lấm lét thầm th́ gossip nói xấu, kể lể chuyện riêng tư người khác.

Hơi một tư là gắt gỏng với con.

Nhiệm vụ phải hoàn tất mà cứ chần chừ tŕ hoăn, gây ra thiệt hại.

Cứ ra tới chợ là phải sà vào hàng bún ốc làm một tô đầy mới an tâm mua bán…

Thói quen tốt cũng nhiều và rất đáng khuyến khích tạo ra nhiều hơn.

“Ăn trông nồi, ngồi trông hướng”, “Ăn ba phần đói, bẩy phần no” là thói quen tốt để tránh mập ph́.

Trước khi băng qua đường, có thói quen nh́n phải trái để tránh xe đụng.

Trong việc dinh dưỡng, ngủ nghỉ có thói quen điều ḥa, vừa phải.

Các cụ ta vẫn thường nói “đẹp đẽ khoe ra, xấu xa đậy lại”. Nhưng với thói quen, nếu xấu, nếu ảnh hưởng tới nếp sống, tới giao tế xă hội, tới sức khỏe th́ cũng nên thay đổi, loại bỏ càng sớm càng tốt.

V́ theo Samuel Johnson “Mới đầu, những mắt xích của thói quen quá nhỏ để nhận ra, cho tới khi chúng quá lớn th́ khó mà tháo gỡ”.

Ngạn ngữ Tây Ban Nha có câu: “Thói quen ban đầu là mạng nhện, sau là dây cáp

Somerst Maugham đă có kinh nghiệm rằng: “Điều bất hạnh ở cơi đời này là chúng ta từ bỏ thói quen tốt dễ dàng hơn là loại bỏ thói quen xấu”.

Bỏ thói quen xấu

Bỏ một thói quen xấu không phải dễ dàng. Lư do là thói quen đă được thành h́nh sau cả chục năm làm đi làm lại, đă trở nên “tự nhiên”, có vẻ như cần thiết với con người.

Quen ăn mặn, uống nhiều rượu bia, ngại vận động, sống bê tha hoang loạn… từ tuổi thiếu niên mà khi thức tỉnh muốn bỏ ở tuổi trung niên, cũng cần thời gian cả tháng, có khi cả năm. Và cũng cần một sự sáng suốt, kiên nhẫn với một kế hoạch cụ thể, thực tế.

1.Cân nhắc điều hơn lẽ thiệt

Ngoài sự quyết tâm, cũng cần thời gian và nghị lực để tập trung vào hành vi của ḿnh, rồi thay đổi

Trước khi muốn từ bỏ một thói quen xấu, hăy đặt câu hỏi tại sao phải bỏ, không bỏ th́ sao. Xác định coi ḿnh có thực tâm muốn loại bỏ thói xấu đó không. Thay thế bằng thói quen tốt nào.

Liệt kê lợi hại của thói quen lên một tờ giấy trắng, lâu lâu coi lại để tự nhắc nhở.

Hút thuốc lá cho cảm giác thoải mái, giúp suy nghĩ dễ dàng, coi có vẻ trưởng thành “người lớn”.

Nhưng nếu bỏ thuốc lá th́ tránh được rủi ro ung thư, con cái không bị ảnh hưởng xấu v́ hít phải khói thuốc dư, tiết kiệm được hơn 4 mỹ kim mỗi ngày cho một bao thuốc. Và thuốc lá là thủ phạm của 35% tử vong của loài người….

2.Bắt tay hành động

Muốn bỏ tật xấu không phải dễ, v́ tạo ra tật xấu th́ dễ mà thay đổi nó th́ khó hơn rất nhiều. Nhưng vạn sự khởi đầu nan. Khi đă quyết định th́ nên hành động ngay.

Leo Aikman có nói: “Thói quen xấu nên loại bỏ ngay ngày hôm nay hơn là đợi tới ngày mai. Cách tốt nhất để loại bỏ thói quen là hăy thẳng tay ném nó đi”.

V́ “Nếu không chống lại, thói quen sớm trở thành sự cần thiết”, theo St Augustine

Khi dă quyết định bỏ thuốc lá th́ ném tất cả những điếu thuốc lá có trong nhà, trong xe, tại sở làm.

Đừng tiếc nuối: để lại vài điếu nhỡ khi cơn ghiền hành th́ hít vài khói cho đỡ ngáp ngắn ngáp dài. Hoặc để đó mai cho anh hàng xóm kẻo ném đi, phí của trời…

3.Loại bỏ “quyến rũ” ngựa quen đường cũ của người muốn bỏ thuốc lào, “đă chôn điếu xuống lại đào điếu lên”.

Miếng thịt nướng hôm nay ngon tuyệt, hay là ta làm một điếu thuốc lá cho thêm thú vị… Đang bí nguồn cảm hứng viết bài, hít vài khói thuốc cho có “yên sĩ phi lư thuần” inspiration.

4.Thay thế thói quen xấu bằng thói quen tốt

Gandhi có nói, đừng bao giờ thay đổi một điều ǵ cho tới khi chắc chắn là điều mới tốt hơn điều mà ḿnh muốn thay thế.

Thay v́ điếu thuốc lá để có nguồn cảm hứng th́ bước ra ngoài thở hít không khí trong lành, thư giăn tâm trí vài ba phút. Hoặc thưởng thức vị ngọt của mấy miếng cam cho dịu miệng, tỉnh táo.

5.Kêu gọi sự hỗ trợ của gia đ́nh, bạn bè.

Cho họ hay là ḿnh đang bỏ thuốc lá để họ tiếp tay, khích lệ, nhắc nhở khi “cầm ḷng chẳng đặng” trước khói thuốc cuộn tṛn bay trong không gian

6. Ghi diễn tiến cuộc xóa bỏ thói quen xấu

Có bị cơn “thèm” hóa chất nicotine hành không. Làm ǵ để vượt qua cơn hành thuốc đó. Từ ngày bỏ thuốc lá, trong người thấy ra sao. C̣n ho khan, c̣n kḥ khè không. Trẻ con trong nhà có thấy thoải mái, không “ngộp thở, hắt hơi” v́ khói thuốc, không nhăn mũi v́ mùi hôi của nicotine trên mùng màn, quần áo.

7.Tự tán thưởng, khích lệ khi đă lấy lại được quyền “kiểm soát” hành động chứ không thụ động, chiều ḷng tật xấu.

Với số tiền không mua thuốc lá, ta đưa gia đ́nh đi ăn bữa cơm chay thanh tịnh, vừa nhẹ nhàng, dễ tiêu lại vừa ít cholesterol, không sợ tắc nghẽn động mạch, suy tim, tai biến năo.

8.Nếu chẳng may vướng lại thói quen cũ th́ đừng tự dày ṿ, thoái chí buông xuôi mà b́nh tâm t́m hiểu lư do tái phạm rồi cương quyết đối phó.

Thèm một điếu thuốc ư?

Hăy nghĩ tới những cơn hen ho khó thở đă xảy ra hoặc những rủi ro ung thư có thể đến.

Cũng hăy nghĩ tới mấy tuần lễ không hút thuốc trong người khoan khoái làm sao.

Rồi kiên tâm với kế hoạch bỏ thuốc.

9.Gia nhập nhóm “đồng bệnh” để “tương lân”

Thói quen xấu có nhiều, mà người mắc phải cũng vô số.

Cho nên đă có những nhóm, những hội người có thói quen xấu. Họ đến với nhau để kể lể nỗi ḷng, nói cho nhau nghe nguyên do đưa tới thói quen xấu, hậu quả ra sao và bây giờ muốn ǵ. Họ hỗ trợ nhau, tiếp tay với nhau để cùng nhau thay đổi, “xóa bỏ tật xưa”.

Kết luận

Thói quen do hành động cá nhân tạo ra chứ không là bẩm sinh.

Nhiều ngàn năm về trước, hiền triết Khổng Tử có viết: “Tánh tương cận dă, tập tương viễn dă. Ư nói là con người bản tính đều giống nhau, nhưng bởi nhiễm thói quen thành ra khác nhau”.

Thói quen tốt th́ nên giữ nhưng nên sớm loại bỏ những thói quen xấu, có ảnh hưởng không tốt cho đời sống.

Như George Bernard Shaw góp ư: “Người thành công ở đời t́m kiếm những hoàn cảnh lư tưởng và nếu họ không t́m thấy th́ họ sẽ tự tạo ra”.

Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas –Hoa Kỳ

....................................