Câu Chuyện Thầy Lang
Thay Tim
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Ngày 24 tháng 3 năm 2012 vừa qua, tin tức về việc
ghép thay tim của cựu Phó Tổng Thống Hoa Kỳ Dick Chenney, 71 tuổi,
đă được loan báo rộng răi trên truyền thông đại chúng. Ông đă trải
qua năm lần bi heart attack, nhiều lần đặt stent, by pass và đă đợi
20 tháng để nhận được một trái tim từ một ân nhân vô danh. Thông
thường bệnh nhân khác chỉ đợi từ 6-12 tháng. T́nh trạng sức khỏe của
ông sau khi thay tim đựoc coi như là ổn định và vị bác sĩ thực hiện
ghép tim cho hay là Phó Tổng Thống có thể sống ít nhất là trên 10
năm nữa.
Hàng năm tại Hoa Kỳ có gần 2500 người nhận được
trái tim nhân đạo trong khi đó c̣n trên 16,000 người dưới 55 tuổi và
khoảng 40,000 người trên 65 tuổi có thể có sức khỏe tốt nếu được
thay tim.
Với ghép tim, xác xuất thoát khỏi tử vong suy tim
là 83% trong năm đầu; 78,9% trong 2 năm kế tiếp; năm thứ ba là 75,4%
và năm thứ tư là 71,7%.
Trái tim đầu tiên được thay ở người là vào ngày 3
tháng 12 năm 1967 tại Nam Phi do bác sĩ Christiaan N. Barnard thực
hiện. Mặc dù bệnh nhân chỉ sống thêm được 18 ngày, nhưng bác sĩ
Barnard đă mở đường cho việc thay tim trị bệnh ở người, v́ cho tới
thời điểm đó chỉ mới có thử nghiệm thay tim ở súc vật. Ngoài ra ông
cũng là người đầu tiên lấy tim từ người hiến tặng mà năo bộ mới bị
tê liệt brain death trong khi các bộ phận khác c̣n ít nhiều hoạt
động.
Người sống lâu nhất sau thay tim là ông Tony
Huesman ở Ohio, thay tim vào tháng 8 năm 1978, ra đi cũng vào tháng
8 năm 2009, kéo dài tuổi thọ được 31 năm. Lập gia đ́nh năm 1997, Ông
chết sau một cơn viêm phổi do virus, khiến cho trái tim mới trở nên
suy yếu. Bà vợ nói rằng, chồng bà nhận có một trái tim nhưng ông đă
mở rộng trái tim gấp 10 lần qua những công việc thiện nguyện của ông.
Điều kiện để được thay tim
Để được thay tim, bệnh nhân phải ở trong giai đoạn
cuối của bệnh suy tim với nhiều cơ nguy tử vong trong ṿng một năm
với giảm trầm trọng khả năng bơm máu của tâm thất trái; điều trị nội
khoa và giải phẫu không cải thiện đựoc bệnh t́nh.
Có ít nhất 2 lư do chính đưa tới suy tim:
a-Hủy hoại không trở lại b́nh thường được của tế
bào tim gây ra do bệnh của động mạch vành nuôi dưỡng tim bị tắc
nghẽn và bệnh nhân đă nhiều lần bị heart attack; và
b-Bệnh của tế bào tim cardiomyopathy mà nguyên
nhân có thể là do nhiễm virus, vi khuẩn hoặc do di truyền.
Cả hai bệnh đều làm giảm khả năng bơm máu của tim.
Để bù đắp tim dày lớn dần dần và trở nên suy yếu. Bệnh nhân cảm thấy
khó thở, mau mệt dù là làm công việc hết sức nhẹ hoặc khi không làm
việc ǵ; phù nề chân và bụng.
Điều trị nội khoa dùng các loại dược phẩm và các
phương thức hỗ trợ tim.
Ngoại khoa có thể là by-pass động mạch vành, thông
tim đặt stent hoặc balloon, gọt bớt tim quá to, pacemaker…
Đôi khi thay tim cũng được thực hiện cho bệnh nhân
tim do hậu quả của thấp khớp rheumatic fever, cao huyết áp, bất
thường ở các van tim, bệnh tim bẩm sinh hoặc các hoàn cảnh hiếm hoi
như u bướu tim
Trước khi được thay tim, một toán chuyên viên y tế
đủ mọi chuyên môn như tâm lư, nội ngoại khoa, xă hội, vật lư trị
liệu, nha sĩ, toán bác sĩ cắt-ghép tim …sẽ thay phiên gặp bệnh nhân
để t́m hiểu về t́nh trạng sức khỏe từ thể chất tới tinh thần, các
thói quen và nếp sống, có khả năng tuân theo các hướng dẫn trước
cũng như sau giải phẫu.
Thường thường sau giải phẫu, bệnh nhận phải liên
tục dùng nhiều dược phẩm khác nhau trong đó có các loại thuốc ngăn
cản hiện tượng cơ thể chống lại trái tim mới được “đăng kư hộ khẩu”
do yêu cầu.
Những ai không được thay tim
Một số bệnh nhân không thích hợp để thay tim, nhất
là nếu họ lại bị các bệnh khác vể sự tuần hoàn không liên quan ǵ
tới trái tim. Những hoàn cành sau đây có thể gây ra biến chứng cho
việc thay tim:
Tăng huyết áp phổi cố định với tâm thất phải lớn;
Đang bị các bệnh măn tính trầm trọng;
Tổn thương trầm trọng các bộ phận sinh tử như thận,
gan, phổi, ruột hoặc hệ thần kinh trung ương;
Ung thư mới hoặc không kiểm soát được;
Cao huyết áp không được ổn định;
Không đủ cương quyết ngưng lạm dụng rượu, thuốc
cấm;
Rối loạn tâm thần, không ư thức tuân theo hướng
dẫn, điều trị;
Từ 70 tuổi trở lên, tùy theo từng trung tâm tim
mạch;
Quá mập ph́;
Đang bị bệnh tiểu đường loại II phụ thuộc vào
insulin kèm theo rối loạn các cơ quan khác
Sửa soạn ghép tim
Có 5 giai đoạn để thực hiện ghép tim
Một toán các nhà chuyên môn y tế sẽ làm những điều
sau đây:
-T́m hiểu coi bệnh nhân có đủ sức khỏe để nhận
trái tim mới
-T́m hiểu coi xem bệnh tim có đủ suy nhược đền nỗi
phải cần một trái tim khác
-Sửa soạn trước để giải phẫu. Sửa soạn này kéo dài
khá lâu và cũng bảo đảm rằng một trái tim sẽ được t́m ra;
-Thực hiện cuộc giải phẫu thay tim;
-Giúp bệnh nhân sống khỏe mạnh với trái tim mới
sau giải phẫu
Việc thay tim coi bộ cũng khá giản dị.
Khi có một trái tim thích hợp với ḿnh th́ một
điều dưỡng viên sẽ triệu ḿnh tới bệnh viện. Toán bác sĩ giải phẫu
sẽ xem xét trái tim hiến tặng coi xem t́nh trạng ra sao, có tốt
không, trong khi đó bệnh nhận được đưa vào pḥng mổ để sửa soạn.
Bệnh nhân được cho uống/chích các thuốc để cơ thể không chống bỏ tim
mới. Nếu tim cho thích hợp th́ phẫu thuật bắt đầu.
Mấy xương sườn đựoc cắt, lồng ngực được mở ra, tim
cũ lấy đi, tim mới đă đựoc cắt xén gọn ghẽ sao cho vừa khít với tim
bệnh sẽ đựoc khâu vào. Diễn tiến kéo dài từ 7-12 giờ, bệnh nhân được
đưa về pḥng hồi sinh để theo dơi.
Thời gian nằm bệnh viện sau giải phẫu tùy theo
tuổi tác, t́nh trạng sức khỏe của ḿnh, tùy theo trái tim mới hoạt
động ra sao và cũng tùy theo khả năng học hỏi cách thức sau giải
phẫu. Trung b́nh từ 7-16 ngày.
Sau giải phẫu, bệnh nhân cần trở lại bệnh viện để
được theo dơi trong vài tháng, riêng tháng đầu th́ cần tái khám mỗi
tuần sau khi xuất viện. Lư do là giải phẫu có thể có những biến
chứng không lường trước được. Do đó bệnh nhân nên thu xếp chỗ ở gần
với trung tâm thay ghép tim. Hiện nay có khoảng 160 trung tâm thay
tim rải rác trên nước Mỹ.
Quyết định thay tim cần được cân nhắc kỹ càng v́:
-Đây là một đại giải phẫu với nhiều rủi ro và biến
chứng mà các nhà chuyên môn sẽ giải thích cặn kẽ rỏ ràng cho bệnh
nhân.
-Sau giải phẫu, bệnh nhân phải hiểu rơ và tuyệt đố
áp dụng các hướng dẫn về tự chăm sóc, về chế độ dinh dưỡng, dùng
dược phẩm, tập luyện cơ thể, thay đổi lối sống trong suốt cuộc đời
c̣n lại. Trong vài tháng sau giải phẫu cần giữ hẹn tái khám để được
theo dơi t́nh trạng trái im mới hoạt động ra sao, có bị ảnh hưởng
bới hiện tượng chối bỏ mà các nhà chuyên môn có thể khám phá ra.
Nhắc lại là dược phẩm chính là loại có tác dụng
ngăn ngừa cơ thể bệnh nhân phản ứng từ chối trái tim mới được ghép.
Dược phẩm này có nhiều tác dụng phụ đôi khi rất khó chịu như giảm
khả năng chống bệnh nhiễm, tăng huyết áp, cao áp xuất mắt, cao
cholesterol hoặc loăng xương v́ thất thoát calci, nhưng lại tối cần
thiết. Đó là các thuốc Cyclosporin, Prograf, Prednisone, Immuran or
Cellcept. Cyclosporin do mấy loại nấm sản xuất được t́m ra váo năm
1982. Trước khi t́m ra thuốc này, các cuộc ghép đều không mấy thành
công v́ cơ thể một mực từ chối, hủy hoại bộ phận được ghép.
Sự từ chối này là một khả năng đặc biệt của cơ thể
để chống lại bất cứ vật lạ nào xâm nhập cơ thể như các tác nhân gây
bệnh vi khuẩn, virus, tế bào lạ. Khả năng này do hệ miễn nhiễm của
cơ thể chịu trách nhiệm. Không có khả năng này th́ tính mạng con
người sẽ mong manh như trứng để đầu đẳng. Điều đáng tiếc là khả năng
này không phân biệt được vật mới xâm nhập là thù ( vi khuẩn…) hay
bạn (trái tim nhân đạo), cho nên cứ thấy lạ là nó chống cự hủy hoại.
Thuốc chống từ chối có mục đích ngăn sự reject này.
Kết luận
Sự tiến bộ của y khoa học thực là quá sức tưởng
tượng.
Từ nguyên thủy loài người, khi thương yêu nhau th́
người ta trao tặng trái tim, trái tim tinh thần chứa đựng t́nh cảm
thương yêu.
Ngày nay, v́ ḷng nhân đạo bác ái, người ta tặng
cho nhau một trái tim thật, trái tim c̣n nóng hổi với nhịp đập mang
nặng t́nh người. Thật là một nghĩa cử cao quư, như ư kiến của bác sĩ
Barnard “ Thực là hữu ích hơn khi chuyển ghép một trái tim thay v́
chôn sâu nó dưới ḷng đất làm mồi cho sâu bọ”.
Nói về bệnh nhân thay tim đầu tiên của ḿnh, ông
c̣n có nhận xét “Với một người sắp chết, quyết định trở thành người
đầu tiên được thay tim ở trên thế giới không phải là quyết định khó
khăn v́ người đó biết ḿnh ở đường cùng. Nếu có một con sư tử rượt
đuổi ta tới bờ một ḍng sông lúc nhúc những cá sấu, ta vẫn lao ḿnh
xuống sông với hy vọng bơi sang bờ bên kia. Nhưng ta sẽ không chấp
nhận hoàn cảnh đó nếu không có con sư tử”.
Và xin kết luận bài viết với câu chuyện vui do
danh hài TV Jay Leno kể “Một cư dân Do Thái được chuyển ghép trái
tim của một người Palestinian. Anh ta b́nh phục hoàn toàn, chỉ có
một điều là anh ta luôn luôn tự ném đá vào ḿnh”.
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas-Hoa Kỳ
www.bsnguyenyduc.com
|