TÂM BỆNH
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Tâm bệnh là gỉ?
Tâm bệnh hoặc bệnh tâm lư là các rối loạn về chức năng của năo
bộ, gây ra những thay đổi về suy nghĩ, nhận biết, tâm trạng, tính
t́nh hoặc hành vi của người bệnh. Các thay đổi này không phù hợp với
quan niệm b́nh thường của mọi người. Trong đa số các trường hợp,
triệu chứng của bệnh đều tạo ra nhiều khó khăn cho sức khỏe, đời
sống và khả năng làm việc của con người. Tâm bệnh đă được biết tới
từ nhiều ngàn năm về trước nhưng sự điều trị chưa hữu hiệu lắm. Ngày
nay, sự tiến bộ của y khoa học đă giúp hiểu rơ hơn về nguyên nhân
của bệnh và các phương thức điều trị. Do đó, đa số người mắc bệnh đă
sẵn sàng t́m kiếm điều trị, giúp đỡ.
Tâm bệnh và bệnh Thần kinh có giống nhau không?
Hai nhóm bệnh đều có nhiều điểm khác nhau nhưng có liên hệ chặt
chẽ với nhau. Trong bệnh thần kinh có tổn thương thực thể tại các
phần khác nhau của hệ thần kinh như năo bộ, tủy sống, dây thần kinh
ngoại vi. Người bệnh ít có các hành vi kỳ dị, ư nghĩ bất b́nh thường
nhưng có thể tê liệt nửa người, khó khăn đi đứng, ăn nói... Trong
tâm bệnh, các tổn hại thực thể của hệ thần kinh không rơ rệt. Đa số
các dấu hiệu bệnh là do rối loạn chức năng của năo. Bệnh nhân có thể
đi lại b́nh thường nhưng tâm trạng, hành vi, suy nghĩ của họ đều
khác thường. Tâm Bệnh c̣n được gọi bằng từ “Bệnh Tâm Thần”. Tuy
nhiên, khi nói tới “Bệnh Tâm Thần” th́ nhiều người hiểu là bệnh
Điên. Cho nên các nhà chuyên môn tâm lư học đề nghị danh từ “Tâm
Bệnh”, tiếng Anh là “Mental illness” và tiếng Pháp là “Maladie
Mentale”.
Nguyên nhân nào gây ra tâm bệnh? Nguyên nhân đích thực gây ra một
số bệnh tinh thần chưa được biết rơ. Tuy nhiên đa số bệnh là do sự
phối hợp của nhiều yếu tố khác nhau, như là: -Sự mất thăng bằng của
một vài hóa chất đặc biệt ở năo bộ -Di truyền -Ảnh hưởng xấu lên
thai nhi khi mẹ có thai hoặc khi sinh đẻ -Tổn thương năo bộ v́ nhiễm
vi khuẩn, chấn thương... -Yếu tố tâm lư như biến cố đau thương, mất
mát, bị bạc đăi, lạm dụng, căng thẳng... -Ảnh hưởng hóa chất như lạm
dụng thuốc, rượu, do ô nhiễm môi trường...
Có bao nhiêu loại Tâm bệnh?
Tâm bệnh được phân chia ra làm nhiều loại tùy theo những triệu
chứng mà người bệnh diễn tả và các dấu hiệu do quan sát phát hiện.
Sau đây là các tâm bệnh thường thấy: -Rối loạn về tâm trạng như
bệnh trầm cảm, bệnh lưỡng cực -Lo âu như bệnh hoảng loạn, ám ảnh tự
kỷ, ám ảnh sợ hăi -Bệnh liên quan tới nghiện rượu, thuốc cấm,
nicotine, caffein -Bệnh rối loạn tinh thần như tâm thần phân liệt
-Rối loạn nhận thức như sa sút trí tuệ, mê sảng -Rối loạn hành vi,
bạo động, đập phá, lạm dụng -Rối loạn về phát triển như Chậm phát
triển trí tuệ
Xin cho biết các dấu hiệu chính của Tâm bệnh
Rối loạn tinh thần được biểu lộ bằng một số dấu hiệu mà người
khác có thể quan sát thấy hoặc các triệu chứng mà bệnh nhân diễn tả.
Đó là:
1-Tâm trạng buồn
Lúc nào người bệnh cũng có vẻ buồn chán, ít cười
nói, hay khóc thầm
2-Thay đổi tính t́nh
Người bệnh hay cáu kỉnh, bực bội, giận dỗi,
than phiền, gây gổ với mọi người.
3-Giảm quan tâm đến mọi sự việc và mọi người
Bệnh nhân không c̣n
thích thú và tham gia các sinh hoạt thường lệ, thích sống một ḿnh,
tránh các sinh hoạt xă hội, bỏ hoạt động t́nh dục, nằm ĺ trong
giường, không coi TV, nghe radio, không muốn ra khỏi nhà, bỏ học, bỏ
sở làm...
4-Lên cân hoặc xuống cân Từ chối ăn uống hoặc ăn quá nhiều, tăng
hoặc giảm kư, dấu thức ăn...
5-Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
Thường thường họ khó đi vào giấc
ngủ, thức dậy quá sớm, thức giấc giữa đêm, ngủ nhiều ban ngày, nằm
thu ḿnh co ro ở góc nhà, hành lang. Một số người lại hay ngủ quá
nhiều vào ban đêm.
6-Thay đổi tác phong, dáng điệu
Họ đi đứng chậm chạp, giảm sinh
lực, ít nói hoặc nói nhát gừng, tiếng một. 7-Mệt mỏi, hay nẳm vật
nằm vạ, ngồi yên một chỗ, không chịu đi ra ngoài, không chăm sóc vệ
sinh cá nhân, hay than phiền đau đầu, nhức ḿnh mẩy.
8-Cảm thấy trở thành vô dụng, không có giá trị, cho là ḿnh xấu
xa, bất b́nh thường
9-Giảm khả năng suy nghĩ, không sáng suốt, hay quên, kém tập
trung, dễ bị chia trí.
10-Nghĩ tới chuyện ma chay, chết chóc, dọa và có ư định tự tử, tự
hủy hoại thân xác
11-Có dấu hiệu hoang tưởng, tin là có mà thực ra không có; có ảo
giác, ảo tưởng như nghe các âm thanh hoặc nh́n thấy sự vật vô h́nh.
Dấu hiệu thay đổi tùy theo loại bệnh. Nếu có một hay nhiều triệu
chứng kể trên, nên tới các nhà chuyên môn để được giúp đỡ, nhất là
khi các triệu chứng đó gây ra ảnh hưởng không tốt cho sinh hoạt hàng
ngày. Nhận ra bệnh sớm và được trị liệu ngay, các thay đổi khó khăn
này có thể hết đi.
Tâm bệnh có chữa được không?
Bệnh có thể chữa được bằng dược phẩm và các phương thức trị liệu
khác.
Nói là chữa được mà sao nhiều người không chịu đi chữa?
Có nhiều lư do khiến người bị bệnh tinh thần, đặc biệt là đối với
người Mỹ gốc Á châu, ít đi các nhà chuyên môn điều trị v́: - không
muốn bộc lộ cho người khác về chuyện t́nh cảm của ḿnh, - bản chất
chịu đựng, v́ e ngại người khác biết chuyện riêng tư của ḿnh - cho
rằng mắc tâm bệnh là điên khùng, là xấu, là yếu đuối - sợ bị cô lập
trong bệnh viện tâm trí - không tin ở cách thức trị liệu hiện có -
giới hạn khả năng Anh ngữ, không diễn tả được bệnh nên ngần ngại tới
các nhà chuyên môn
Ai có thể chữa được Tâm bệnh?
Các nhà chuyên môn sau đây là những người đóng góp vào việc điều
trị và tư vấn, giải tỏa các rối loạn của bệnh nhân. Công việc của
mỗi người có khác nhau nhưng tập trung đều là để phục hồi sức khỏe
của người bệnh.
1-Bác sĩ Thần Kinh Tâm Trí (Psychiatrist).
Đây là một y khoa bác
sĩ có thêm ít nhất 4 năm huấn luyện chuyên môn về tâm bệnh lư, sau
khi hoàn tất chương tŕnh đại học y khoa. Các bác sĩ này có thể khám
và chẩn đoán tất cả các loại tâm bệnh, biên toa cho thuốc, áp dụng
tâm lư trị liệu và nhận bệnh nhân vào bệnh viện để điều trị. Có bác
sĩ chuyên về bệnh tâm lư của trẻ em, người cao tuổi, lạm dụng thuốc
rượu và bác sĩ tâm lư tổng quát.
2-Nhà tâm lư học (Psychologist).
Đây là các nhà chuyên môn nghiên
cứu khoa học về tâm lư, có học vị tiến sĩ nhưng không phải về y
khoa. Họ được huấn luyện về đánh giá, trắc nghiệm tâm lư, tư vấn,
điều trị tâm bệnh bằng lời nói với cá nhân hoặc một nhóm bệnh nhân.
Họ làm việc tại trung tâm tư vấn, bệnh viện, trường học hoặc tại
pḥng điều trị tư.
3-Điều dưỡng tâm lư (Psychiatric nurse)
Những chuyên viên y tế
này đă được huấn luyện về cách pḥng chống, điều trị và phục hồi khả
năng cho bệnh nhân tâm lư. Họ thực hiện trị liệu cá nhân, nhóm hoặc
với thân nhân người bệnh tại trung tâm tư vấn, bệnh viện, trường
học, các trung tâm xă hội...
4-Chuyên viên xă hội (Social Worker).
Là các nhà chuyên môn đă
được huấn luyện về tâm lư trị liệu, có thể tư vấn từng người, đôi vợ
chồng hoặc từng nhóm bệnh nhân. Họ cũng hướng dẫn bệnh nhân về các
vấn đề liên quan tới chính quyền, cộng đồng và các cơ sở tư nhân
khác.
5-Chuyên viên hỗ trợ (Case Managers and Outreach Workers).
Các
chuyên viên này hành động như người tranh đấu và tư vấn cho bệnh
nhân giải quyết các vấn đề phức tạp trong hệ thống y tế, giới thiệu
người đang bị bệnh trầm trọng, không nhà ở, không lợi tức... tới các
cơ quan chính quyền, cộng đồng để được giúp đỡ trong cuộc sống. Đôi
khi, họ cũng tranh đấu để bảo vệ quyền lợi của người bệnh. Ngoài ra
c̣n các chuyên viên khác như âm nhạc trị liệu, giải trí, hướng dẫn
nghề nghiệp...cũng có vai tṛ hỗ trợ cho việc trị bệnh tâm lư
Bệnh có chữa được bằng dược phẩm không?
Có nhiều loại thuốc chuyên biệt để chữa từng loại tâm bệnh. Các
thuốc này rất công hiệu nhưng cũng có một số tác dụng phụ không
muốn. Do có bệnh nhân cần dùng thuốc theo chỉ định, hướng dẫn của
bác sĩ, không tự ư gia giảm liều lượng hoặc ngưng thuốc
Chữa tâm bệnh ở đâu?
Có nhiều cơ sở công hoặc tư nhân chữa tâm bệnh như tại bệnh viện,
trung tâm bệnh tâm lư, pḥng mạch các nhà chuyên môn tâm lư, pḥng
tư vấn tại các tổ chức y tế xă hội, các trung tâm sinh hoạt cộng
đồng...
Xin kể những ngộ nhận về tâm bệnh
Một số ngộ nhận về tâm bệnh mà ta cần để ư như:
Ngộ nhận 1.
Người mắc tâm bệnh đều là điên khùng, nguy hiểm, cần
phải nhốt riêng. Sự thực: Tâm bệnh không phải là điên, nguy hiểm như
nhiều người thưởng nghĩ và họ không đáng để được nhốt riêng. Tuy
nhiên, có một số người mắc bệnh tâm lư có thể có khó khăn ứng phó
với các điệu kiện sống hàng ngày. Nếu khó khăn trở nên tột độ, họ có
thể trở thành nguy hiểm cho chính họ và cho người khác. Chỉ trong
trường hợp này họ mới cần ở riêng trong một thời gian ngắn.
Ngộ nhận 2.
Người mắc tâm bệnh không bao giờ trở lại b́nh thường
Sự thực: Với điều trị đúng đắn, giúp đỡ tận t́nh, bệnh nhân có thể
trở lại b́nh thường và tiếp tục đời sống lành mạnh, sản xuất tốt như
mọi người khác.
Ngộ nhận 3.
Chỉ nh́n vào mắt là biết người đó bị tâm bệnh. Sự
thực: Mặc dù có nhiều dấu hiệu, triệu chứng khi một người mắc tâm
bệnh, nhưng chẩn đoán bệnh không phải dễ dàng và cần có sự ước định
của các nhà chuyên môn tâm lư.
Ngộ nhận 4.
Chỉ có mấy người điên mới đi bác sĩ chuyên về tâm
bệnh học để khám và trị bệnh. Sự thực: Mọi người dù ở tuổi nào có
khó khăn tinh thần đều có thể và đều nên đi bác sĩ chuyên khoa để
được khám nghiệm điều trị. T́m kiếm và nhận giúp đỡ là điều cần
thiết và rất tốt, để tránh bệnh trầm trọng hơn.
Ngộ nhận 5.
Nếu ai nói đến tự hủy hoại th́ chẳng bao giờ thực
hiện Sự thực: Nói đến tự tử là điều quan trọng v́ những người này
thường có các dự định, kế hoạch rồi thực hiện việc tự hủy hoại. V́
thế, cần hỏi họ cho rơ ràng để pḥng ngừa chuyện chẳng lành có thể
xẩy ra.
Kết luận
Tâm bệnh là bệnh có thể chữa khỏi nếu chẩn đoán sớm, chữa đúng
thầy, đúng thuốc
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức Texas- Hoa Kỳ |