Câu Chuyện Thầy Lang
Để Giảm Thiểu Căng Thẳng Đời Sống
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Bác sĩ Hans
Sylye, người đă nghiên cứu rất nhiều về ảnh hưởng của stress đối với
sức khỏe, có một so sánh như sau:
“Khi gặp một gă
say rượu hùng hổ nhục mạ ta, nếu ta tỉnh bơ rảo bước bỏ qua th́ mọi
sự không sao. Nhưng nếu ta bực tức đáp lời, một cuộc đấu khẩu,
thượng cẳng chân hạ cẳng tay sẽ xảy ra và ta có thể bị gă đó đả
thương, kèm theo một số rối loạn trong cơ thể do phản ứng của ta gây
ra. Nhịp tim sẽ nhanh hơn, huyết áp lên cao, hóa chất trong cơ thể
mất cân bằng, tất cả có khả năng đưa tới bệnh tật”.
Hành động của gă
say rượu là một thứ stress. Stress kích thích/ khiêu khích khách
qua đường. Khách phản ứng lại với một số dấu hiệu.
Trong đời sống
hàng ngày, những “tai bay vạ gió” tương tự như chàng say rượu là
chuyện thường xảy ra cho mọi người.
Stress đă là đề
tài cho nhiều nghiên cứu khoa học từ cả thế kỷ nay.
Năm 1920, nhà
sinh học uy tín Hoa Kỳ Walter Cannon đă tả căng thẳng như là một đáp
ứng: “chống cự hoặc bỏ chạy”, để bảo toàn sinh mệnh” - tả hay
tẩu- (Fight or Flight). B́nh thường th́ phản ứng này giúp ta vượt
qua khó khăn bằng sự gia tăng vài hóa chất trong cơ thể. Nhưng nếu
stress xảy ra liên tục, hóa chất cao sẽ đưa tới nhiều tác dụng không
tốt
Rồi phải đợi tới
năm 1956, danh từ Stress mới được Y sĩ Gia Nă Đại gốc Áo Hans H.
Selye phổ biến trong quần chúng. Theo Selye, “Stress là một phản
ứng không đặc biệt của cơ thể trước một đ̣i hỏi nào đó. Nó là một
phần của đời sống con người”.
Nhà tâm lư học
Mc Grath lại coi “stress như một sự mất thăng bằng giữa đ̣i hỏi và
khả năng đáp ứng. Khi đáp ứng không thỏa đáng sẽ có hậu quả không
tốt”.
Một tác giả khác,
Richard Lazarus, cho “stress là một diễn tả
chủ quan từ tâm trí, nên nó xuất hiện tùy theo cách nh́n của con
người với sự việc”.
Nói một cách
giản dị th́ stress là đáp ứng của ta trước một khó khăn.
V́ thế, trước cùng một biến cố mà người này
cho là căng thẳng th́ người khác lại cho là b́nh thường. Chẳng khác
ǵ miếng bí-tết tốt với người thiếu hồng cầu th́ lại không tốt với
người dị ứng với thịt ḅ. Hoặc việc tranh luận với bà vợ về bát canh
cua quá mặn không có ǵ là stress. Nhựng sự tức giận, đập bàn đập
ghế mới là stress.
Vào một thời
điểm nào đó, chúng ta ai cũng có stress. Chẳng khác chi việc nào có
ai mà thoát được cảm lạnh, nhức đầu. Nhưng cảm lạnh, nhức đầu không
ở lại lâu. C̣n stress có thể làm phiền ta cả tuần, cả tháng. Có khi
lâu hơn và có thể hủy hoại ta.
Thực vậy, đối
diện với stress, một số bộ phận của cơ thể sẽ có những phản ứng khác
nhau:
1-Phản ứng tức
th́
Trước một khiêu
khích, một đe dọa khó khăn, cơ thể sẽ động viên nhiều nguồn tài
nguyên về sức mạnh cũng như sự lanh lợi để đối phó.
-Tại hệ thần
kinh trung ương, sự phán xét suy nghĩ cũng như trí nhớ gia tăng
trong khi đó th́ cảm giác về đau đớn giảm.
-Con ngươi của
mắt mở rộng để thu nhận nhiều ánh sáng, nh́n rơ ràng hơn mọi sự vật
xảy ra ở xung quanh.
- Hai lá phổi
tăng cường nhịp thở để thu lượm nhiều oxy cho nhu cầu của các cơ
quan và cơ bắp.
-Chất glycogen
dự trữ ở gan được chuyển thành glucose, chất béo dự trữ được động
viên để cung cấp năng lượng cho các đáp ứng của cơ thể.
-Trái tim tăng
nhịp đập, bơm ra nhiều máu chứa dưỡng khí và glucose để tiếp sức cho
các cơ quan sinh tử. Huyết áp hơi tăng. Máu sẽ được động viên nhiều
hơn tới các bộ phận cần chiến đấu như cơ bắp và giảm đi ở các bộ
phận không có vai tṛ chiến đấu, như dạ dày, ruột.
-Nang thượng
thận sẽ tiết ra adrenaline để đối phó với phản ứng Đánh-hoặc-Chạy (fight-or-flight).
Nếu đù sức th́ ta chống cự tới cùng. Nếu cảm thấy chỉ có 2 phần
thắng, 8 phần thua th́ tốt hơn là “tẩu vi thượng sách”, để bảo toàn
sức lực, tái phối trí lực lượng.
-Ḷ sản xuất
hống huyết cầu là lá lách sẽ tung ra nhiều tế bào máu để chuyên chở
dưỡng khí và glucose cho các chiến sĩ đối đầu với stress.
-Bộ phận tiêu
hóa như dạ dày, ruột tạm thời ngưng hoạt động để nhường máu với các
chất dinh dưỡng cho các bắp thịt.
Ngay cả lông và
tóc cũng tham dự cuộc tự vệ, biểu dương lực lượng bằng cách “xù lông,
dựng tóc”, khiến cho cơ thể coi bộ như to lớn hơn, để hù đối phương,
căng thẳng.
Trên đây là
những phản ứng cấp kỳ, rất cần thiết để bảo vệ cơ thể. Chúng chấm
dứt trong ṿng vài ba phút, sau khi căng thẳng được giải quyết ổn
thỏa. Mọi sinh hoạt, tâm trạng của con người trở lại b́nh thường như
không có ǵ xảy ra. Đây cũng là lúc mà các đơn vị đă đứng ra đối phó
với căng thẳng ổn định lại cơ cấu và phục hồi sinh lực.
2-Nếu stress cứ
liên tục tái diễn hoặc kéo dài sẽ đưa tới nhiều ảnh hưởng bất lợi
cho sức khỏe:
-Trí óc sẽ bị
tổn thương v́ tác dụng của quá nhiều các loại hormon glucocorticoid
sản xuất từ nang thượng thận. Khả năng nhận xét giảm, trí nhớ rối
loạn, tính t́nh cau có, dễ giận dữ, tâm trạng mệt mỏi, cơ thể suy
nhược, có thể rơi vào ṿng trầm cảm, lo lắng, hay khóc, mất ngủ,
giảm khả năng làm việc, lạm dụng rượu, thuốc cấm.
-Huyết áp và
nhịp tim thường trực lên cao khiến cho tim mệt mỏi, tính đàn hồi của
mạch máu giảm đưa tới bệnh tim mạch.
- Dạ dày không
có đủ máu nuôi dưỡng, sự tiêu hóa bị rối loạn, niêm mạc bao tử tổn
thương, đưa tới loét bao tử, ăn không tiêu, giảm cân
-Hệ miễn dịch
suy yếu, sức đề kháng với các bệnh nhiễm giảm, dễ nhiễm trùng, cảm
cúm.
-Stress cũng
khiến cơ thể mập hơn v́ chất béo được động viên để tăng năng lượng.
Chúng sẽ tập trung nhiều ở vùng bụng, vùng mông, mặc dù các vùng
khác vẫn mỏng manh.
Trong trường hợp
trầm trọng, nạn nhân của stress có thể rơi vào một tâm bệnh gọi là
Hội chứng Hậu Chấn Thương (Post Traumatic Stress Syndrome). Bệnh
nhân sẽ sống trong tâm trạng bất ổn, có những ác mộng, những hồi
tưởng lại kinh nghiệm đau thương trong quá khứ, sức khỏe tổng quát
suy giảm.
Theo bác sĩ
Pamela Peeke, Đại học Maryland, cơ thể con người không phải sinh ra
để chịu đựng những căng thẳng măn tính, đầy đọa trong những kỷ niệm
xấu, những lo sợ và bực bội.
Mới đây, bác sĩ
Yinong Young-Xu và các cộng sự viên tại Đại học Massachusett đă công
bố kết quả nghiên cứu về ảnh hưởng của căng thẳng, lo âu đối với
trái tim. Họ đă quan sát 516 bệnh nhân với động mạch vành bị thu hẹp
v́ cholesterol bám vào thành mạch máu, khiến sự nuôi dưỡng tim suy
giảm, có nhiều nguy cơ bị cơn-đau-tim heart attack và tử vong.
Bệnh nhân được
yêu cầu trả lời các câu hỏi liên quan tới tâm trạng như là có khó
khăn về giấc ngủ, có cảm thấy lo sợ về bệnh tim, về đại tiện, tiêu
hóa thực phẩm… Sau hơn ba năm theo dơi, các tác giả nhận thấy nhóm
bệnh nhân ít lo âu hoặc giữ tâm trạng thư giăn th́ cơn-đau-tim hoặc
tử vong giảm tới 65%, ít hơn là những bệnh nhân luôn luôn lo âu, sợ
hăi về căn bệnh của ḿnh.
Từ kết quả đó,
bác sĩ Young-Xu khuyên là nên giới hạn stress và nếu có lo âu, căng
thẳng, nên đi điều trị để được sống trong khỏe mạnh. Theo ông, nếu
chúng ta giảm thiểu được những căng thẳng này th́ bệnh tật cũng bớt
xảy ra mà bệnh cũ cũng bớt trầm trọng.
Kết quả nghiên
cứu đă được bác sĩ Young-Xu tŕnh bày tại đại hội lần thứ 57 của Hội
Tim Mạch Hoa Kỳ, họp tại Chicago ngày 29 tháng 4 năm 2008.
Cùng với ư nghĩ
này mà cụ Nguyễn Gia Thiều của chúng ta đă viết:
“Giết nhau chẳng
cái lưu cầu
Giết nhau bằng
cái u sầu, độc chưa”.
Để biết xem mức
độ stress của ḿnh, xin làm trắc nghiệm sau đây:
1-Chúng ta có thường bực ḿnh v́ một chuyện nào đó
bất chợt xảy ra?
0=không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (
)
2-Chúng ta có thường càm thấy là không kiểm soát
được những sự việc quan trọng trong đời sống của ḿnh?
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2=
đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (
)
3-Chúng ta có hay cảm thấy nóng nảy, căng thẳng?
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (
).
4-Chúng ta có thường cảm thấy tự tin là có thể
giải quyết khó khăn xảy ra cho ḿnh? ( )
4= không bao giờ; 3=hầu như không bao giờ; 2=đôi
khi; 1=khá thông thường; 0= rất thông thường. (
)
5-Chúng ta có thường thấy là mọi việc đều xuôi sẻ
với chúng ta?
4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. (
)
6-Chúng ta có thường kiểm soát được những khiêu
khích trong cuộc sống?
4=không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; khá thường; 0=rất thường. ( ).
7- Chúng ta có thường thấy không giải quyết được
tất cả mọi việc mà ta phải làm?
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
8-Chúng ta có thường thấy luôn luôn có ưu thế
trong mọi sự việc?
4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. (
)
9-Chúng ta có thường giận dữ v́ sự việc ngoài tầm
kiểm soát của ḿnh?
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
10- Chúng ta có thường cảm thấy có những khó khăn
chồng chất mà ta không kiểm soát nổi?
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi
khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
Cộng
lại số điểm. So sánh với tiêu chuẩn thông thường dưới đây. Nhớ là
mức độ stress thay đổi tùy theo tuổi tác, giới tính, hoàn cảnh.
Tuổi
từ 18- 29: 14.2
Tuồi
45-54: 12.6
Tuổi
từ 65 trở lên: 12.
Nam giới:
12.1
Nữ
giới: 13.7
Đơn
góa: 12.6
Có
gia đ́nh hoặc sống chung: 12.4
Độc
thân hoặc chưa bao giờ lập gia đ́nh: 14,1
Ly dị:
14.7
Ly thân:
16.6.
Để giảm thiểu stress
Sống không có
stress là điều khó có thể thực hiện được. Làm sao để đối phó với
stress mới là điều cần thiết. Mỗi người có những phương cách riêng
để giải quyết khó khăn của ḿnh.
Sau đây là một
vài gợi ư:
1-Sắp đặt lại
công việc hàng ngày, theo thứ tự ưu tiên, quan trọng.
2-Cân bằng đời
sống, chia th́ giờ cho ăn uống, ngủ nghỉ, vận động cơ thể, giải trí
với gia đ́nh bạn bè.
3-Áp dụng các
phương pháp đối phó với stress như thư giăn thiền định, hít thở sâu,
thoa bóp; tạm rời công việc để “xả xú báp” và “tái nạp b́nh điện”;
tâm sự khó khăn của ḿnh với người đáng tin cậy để nhờ góp ư.
4-Duy tŕ một
tâm trạng hài hước.
5-Đề cao cảnh
giác, nhận diện và chú ư tới các dấu hiệu báo động sự xuất hiện của
stress và sẵn sàng giải quyết..
6- Giải quyết
stress với các khả năng hiện có. Với những stress bướng bỉnh, không
giải quyết được th́ để một bên, giải quyết sau.
Nên nhớ là những
cảm giác không vui như sợ hăi, lo âu, giận dữ tức bực là từ phản ứng
của ta mà ra chứ không phải từ stress. Nếu ta kiểm soát được các
phản ứng này là ta đă tạo được một tâm trạng b́nh an, thoải mái
trong đời sống.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Texas Hoa Kỳ.
|