Câu Chuyện Thầy Lang

Để Giảm Thiểu Căng Thẳng Đời Sống

Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức  

Bác sĩ Hans Sylye, người đă nghiên cứu rất nhiều về ảnh hưởng của stress đối với sức khỏe, có một so sánh như sau:

“Khi gặp một gă say rượu hùng hổ nhục mạ ta, nếu ta tỉnh bơ rảo bước bỏ qua th́ mọi sự không sao. Nhưng nếu ta bực tức đáp lời, một cuộc đấu khẩu, thượng cẳng chân hạ cẳng tay sẽ xảy ra và ta có thể bị gă đó đả thương, kèm theo một số rối loạn trong cơ thể do phản ứng của ta gây ra. Nhịp tim sẽ nhanh hơn, huyết áp lên cao, hóa chất trong cơ thể mất cân bằng, tất cả có khả năng đưa tới bệnh tật”.

Hành động của gă say rượu là một thứ stress. Stress kích thích/ khiêu khích  khách qua đường. Khách phản ứng lại với một số dấu hiệu.

Trong đời sống hàng ngày, những “tai bay vạ gió” tương tự như chàng say rượu là chuyện thường xảy ra cho mọi người.

Stress đă là đề tài cho nhiều nghiên cứu khoa học từ cả thế kỷ nay.

Năm 1920, nhà sinh học uy tín Hoa Kỳ Walter Cannon đă tả căng thẳng như là một đáp ứng: “chống cự hoặc bỏ chạy”, để bảo toàn sinh mệnh” - tả hay tẩu- (Fight or Flight). B́nh thường th́ phản ứng này giúp ta vượt qua khó khăn bằng sự gia tăng vài hóa chất trong cơ thể. Nhưng nếu stress xảy ra liên tục, hóa chất cao sẽ đưa tới nhiều tác dụng không tốt

Rồi phải đợi tới năm 1956, danh từ Stress mới được Y sĩ Gia Nă Đại gốc Áo Hans H. Selye phổ biến trong quần chúng. Theo Selye, “Stress là một phản ứng không đặc biệt của cơ thể trước một đ̣i hỏi nào đó. Nó là một phần của đời sống con người”.

Nhà tâm lư học Mc Grath lại coi “stress như một sự mất thăng bằng giữa đ̣i hỏi và khả năng đáp ứng. Khi đáp ứng không thỏa đáng sẽ có hậu quả không tốt”.

Một tác giả khác, Richard Lazarus, cho “stress là một diễn tả chủ quan từ tâm trí, nên nó xuất hiện tùy theo cách nh́n của con người với sự việc”.

Nói một cách giản dị th́ stress là đáp ứng của ta trước một khó khăn.

          V́ thế, trước cùng một biến cố mà người này cho là căng thẳng th́ người khác lại cho là b́nh thường. Chẳng khác ǵ miếng bí-tết tốt với người thiếu hồng cầu th́ lại không tốt với người dị ứng với thịt ḅ. Hoặc việc tranh luận với bà vợ về bát canh cua quá mặn không có ǵ là stress. Nhựng sự tức giận, đập bàn đập ghế mới là stress.

Vào một thời điểm nào đó, chúng ta ai cũng có stress. Chẳng khác chi  việc nào có ai mà thoát được cảm lạnh, nhức đầu. Nhưng cảm lạnh, nhức đầu không ở lại lâu. C̣n stress có thể làm phiền ta cả tuần, cả tháng. Có khi lâu hơn và có thể hủy hoại ta.

Thực vậy, đối diện với stress, một số bộ phận của cơ thể sẽ có những phản ứng khác nhau:

1-Phản ứng tức th́

Trước một khiêu khích, một đe dọa khó khăn, cơ thể sẽ động viên nhiều nguồn tài nguyên về sức mạnh cũng như sự lanh lợi để đối phó.

-Tại hệ thần kinh trung ương, sự phán xét suy nghĩ cũng như trí nhớ gia tăng trong khi đó th́ cảm giác về đau đớn giảm.

-Con ngươi của mắt mở rộng để thu  nhận nhiều ánh sáng, nh́n rơ ràng hơn mọi sự vật xảy ra ở xung quanh.

- Hai lá phổi tăng cường nhịp thở để thu lượm nhiều oxy cho nhu cầu của các cơ quan và cơ bắp.

-Chất glycogen dự trữ ở gan được chuyển thành glucose, chất béo dự trữ được động viên để cung cấp năng lượng cho các đáp ứng của cơ thể.

-Trái tim tăng nhịp đập, bơm ra nhiều máu chứa dưỡng khí và glucose để tiếp sức cho các cơ quan sinh tử. Huyết áp hơi tăng. Máu sẽ được động viên nhiều hơn tới các bộ phận cần chiến đấu như cơ bắp và giảm đi ở các bộ phận không có vai tṛ chiến đấu, như dạ dày, ruột.

-Nang thượng thận sẽ tiết ra adrenaline để đối phó với phản ứng Đánh-hoặc-Chạy (fight-or-flight). Nếu đù sức th́ ta chống cự tới cùng. Nếu cảm thấy chỉ có 2 phần thắng, 8 phần thua th́ tốt hơn là “tẩu vi thượng sách”, để bảo toàn sức lực, tái phối trí lực lượng.

-Ḷ sản xuất hống huyết cầu là lá lách sẽ tung ra nhiều tế bào máu để chuyên chở dưỡng khí và glucose cho các chiến sĩ đối đầu với stress.

-Bộ phận tiêu hóa như dạ dày, ruột tạm thời ngưng hoạt động để nhường máu với các chất dinh dưỡng cho các bắp thịt.

Ngay cả lông và tóc cũng tham dự cuộc tự vệ, biểu dương lực lượng bằng cách “xù lông, dựng tóc”, khiến cho cơ thể coi bộ như to lớn hơn, để hù đối phương, căng thẳng.

 

Trên đây là những phản ứng cấp kỳ, rất cần thiết để bảo vệ cơ thể. Chúng chấm dứt trong ṿng vài ba phút, sau khi căng thẳng được giải quyết ổn thỏa. Mọi sinh hoạt, tâm trạng của con người trở lại b́nh thường như không có ǵ xảy ra. Đây cũng là lúc mà các đơn vị đă đứng ra đối phó với căng thẳng ổn định lại cơ cấu và phục hồi sinh lực.

2-Nếu stress cứ liên tục tái diễn hoặc kéo dài sẽ đưa tới nhiều ảnh hưởng bất lợi cho sức khỏe:

-Trí óc sẽ bị tổn thương v́ tác dụng của quá nhiều các loại hormon glucocorticoid sản xuất từ nang thượng thận. Khả năng nhận xét giảm, trí nhớ rối loạn, tính t́nh cau có, dễ giận dữ, tâm trạng mệt mỏi, cơ thể suy nhược, có thể rơi vào ṿng trầm cảm, lo lắng, hay khóc, mất ngủ, giảm khả năng làm việc, lạm dụng rượu, thuốc cấm.

-Huyết áp và nhịp tim thường trực lên cao khiến cho tim mệt mỏi, tính đàn hồi của mạch máu giảm đưa tới bệnh tim mạch.

- Dạ dày không có đủ máu nuôi dưỡng, sự tiêu hóa bị rối loạn, niêm mạc bao tử tổn thương, đưa tới loét bao tử, ăn không tiêu, giảm cân

-Hệ miễn dịch suy yếu, sức đề kháng với các bệnh nhiễm giảm, dễ  nhiễm trùng, cảm cúm. 

-Stress cũng khiến cơ thể mập hơn v́ chất béo được động viên để tăng năng lượng. Chúng sẽ tập trung nhiều ở vùng bụng, vùng mông, mặc dù các vùng khác vẫn mỏng manh.

Trong trường hợp trầm trọng, nạn nhân của stress có thể rơi vào một tâm bệnh gọi là Hội chứng Hậu Chấn Thương (Post Traumatic Stress Syndrome). Bệnh nhân sẽ sống trong tâm trạng bất ổn, có những ác mộng, những hồi tưởng lại kinh nghiệm đau thương trong quá khứ, sức khỏe tổng quát suy giảm.

Theo bác sĩ Pamela Peeke, Đại học Maryland, cơ thể con người không phải sinh ra để chịu đựng những căng thẳng măn tính, đầy đọa trong những kỷ niệm xấu, những lo sợ và bực bội.

Mới đây, bác sĩ Yinong Young-Xu và các cộng sự viên tại Đại học Massachusett đă công bố kết quả nghiên cứu về ảnh hưởng của căng thẳng, lo âu đối với trái tim. Họ đă quan sát 516 bệnh nhân với động mạch vành bị thu hẹp v́ cholesterol bám vào thành mạch máu, khiến sự nuôi dưỡng tim suy giảm, có nhiều nguy cơ bị cơn-đau-tim heart attack và tử vong.

Bệnh nhân được yêu cầu trả lời các câu hỏi liên quan tới tâm trạng như là có khó khăn về giấc ngủ, có cảm thấy lo sợ về bệnh tim, về đại tiện, tiêu hóa thực phẩm… Sau hơn ba năm theo dơi, các tác giả nhận thấy nhóm bệnh nhân ít lo âu hoặc giữ tâm trạng thư giăn th́ cơn-đau-tim hoặc tử vong giảm tới 65%, ít hơn là những bệnh nhân luôn luôn lo âu, sợ hăi về căn bệnh của ḿnh.

Từ kết quả đó, bác sĩ Young-Xu khuyên là nên giới hạn stress và nếu có lo âu, căng thẳng, nên đi điều trị để được sống trong khỏe mạnh. Theo ông, nếu chúng ta giảm thiểu được những căng thẳng này th́ bệnh tật cũng bớt xảy ra mà bệnh cũ cũng bớt trầm trọng.

Kết quả nghiên cứu đă được bác sĩ Young-Xu tŕnh bày tại đại hội lần thứ 57 của Hội Tim Mạch Hoa Kỳ, họp tại Chicago ngày 29 tháng 4 năm 2008.

Cùng với ư nghĩ này mà cụ Nguyễn Gia Thiều của chúng ta đă viết:

“Giết nhau chẳng cái lưu cầu

Giết nhau bằng cái u sầu, độc chưa”.

 

Để biết xem mức độ stress của ḿnh, xin làm trắc nghiệm sau đây:

 

1-Chúng ta có thường bực ḿnh v́ một chuyện nào đó bất chợt xảy ra?

0=không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (     )

 

2-Chúng ta có thường càm thấy là không kiểm soát được những sự việc quan trọng trong đời sống của ḿnh?

 0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (      )

 

3-Chúng ta có hay cảm thấy nóng nảy, căng thẳng?

0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. (       ).

 

4-Chúng ta có thường cảm thấy tự tin là có thể giải quyết khó khăn xảy ra cho ḿnh?  (   )

4= không bao giờ; 3=hầu như không bao giờ; 2=đôi khi; 1=khá thông thường; 0= rất thông thường. (     )

 

5-Chúng ta có thường thấy là mọi việc đều xuôi sẻ với chúng ta?

4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. (     )

 

6-Chúng ta có thường kiểm soát được những khiêu khích trong cuộc sống?

4=không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; khá thường; 0=rất thường. (     ).

 

7- Chúng ta có thường thấy không giải quyết được tất cả mọi việc mà ta phải làm?

0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. (     )

 

8-Chúng ta có thường thấy luôn luôn có ưu thế trong mọi sự việc?

4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. (     )

 

9-Chúng ta có thường giận dữ v́ sự việc ngoài tầm kiểm soát của ḿnh?

0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. (     )

 

10- Chúng ta có thường cảm thấy có những khó khăn chồng chất mà ta không kiểm soát nổi?

0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. (     )

 

Cộng lại số điểm. So sánh với tiêu chuẩn thông thường dưới đây. Nhớ là mức độ stress thay đổi tùy theo tuổi tác, giới tính, hoàn cảnh.

 

Tuổi từ 18- 29:               14.2

Tuồi 45-54:                    12.6

Tuổi từ 65 trở lên:          12.

Nam giới:                       12.1

Nữ giới:                          13.7

 

Đơn góa:                         12.6

gia đ́nh hoặc sống chung: 12.4

Độc thân hoặc chưa bao giờ lập gia đ́nh: 14,1

Ly dị:                              14.7

Ly thân:                          16.6.

 

Để giảm thiểu stress

Sống không có stress là điều khó có thể thực hiện được. Làm sao để đối phó với stress mới là điều cần thiết. Mỗi người có những phương cách riêng để giải quyết khó khăn của ḿnh.

Sau đây là một vài gợi ư:

1-Sắp đặt lại công việc hàng ngày, theo thứ tự ưu tiên, quan trọng.

2-Cân bằng đời sống, chia th́ giờ cho ăn uống, ngủ nghỉ, vận động cơ  thể, giải trí với gia đ́nh bạn bè.

3-Áp dụng các phương pháp đối phó với stress như thư giăn thiền định, hít thở sâu, thoa bóp; tạm rời công việc để “xả xú báp” và “tái nạp b́nh điện”; tâm sự khó khăn của ḿnh với người đáng tin cậy để nhờ góp ư.

4-Duy tŕ một tâm trạng hài hước.

5-Đề cao cảnh giác, nhận diện và chú ư tới các dấu hiệu báo động sự xuất hiện của stress và sẵn sàng giải quyết..

6- Giải quyết stress với các khả năng hiện có. Với những stress bướng bỉnh, không giải quyết được th́ để một bên, giải quyết sau.

Nên nhớ là những cảm giác không vui như sợ hăi, lo âu, giận dữ tức bực là từ phản ứng của ta mà ra chứ không phải từ stress. Nếu ta kiểm soát được các phản ứng này là ta đă tạo được một tâm trạng b́nh an, thoải mái trong đời sống.

 

Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Texas Hoa Kỳ.