Câu Chuyện Thầy Lang
Sống Với Thận
Suy
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Thận Suy (Kidney Failure) là một bệnh rất trầm
trọng, cần được chăm sóc, điều trị một cách chu đáo trong suốt cuộc
đời.
Khi sanh ra, mỗi người có hai trái thận nằm phía
dưới lồng ngực, khoảng giữa lưng. Đôi khi nhiều người chỉ có một
trái thận và nếu toàn vẹn, vẫn đủ khả năng duy tŕ cơ thể trong t́nh
trạng khỏe mạnh.
Thận phục vụ cơ thể bằng nhiều phương thức:
-Thận lọc máu, loại bỏ các chất phế thải rồi tái
hấp thụ nước và một số chất cần thiết trở lại máu.
-Cân bằng nước và muối để duy tŕ lượng chất lỏng
trong cơ thể.
-Giữ huyết áp ở mức độ trung b́nh.
-Giúp cơ thể cấu tạo hồng cầu và xương vững chắc.
-Kiểm soát lượng muối khoáng kali, calci,
magnesium và phosphor trong máu.
Thận không có nhiệm vụ ǵ trong hoạt động t́nh dục
như nhiều người nghĩ.
Dấu hiệu của thận suy:
- Nhức đầu, mệt mỏi, biếng ăn
-Ứ nước trong cơ thể với phù sưng bàn tay bàn chân
-Khó thở
-Thay đổi tâm trạng
-Tiểu tiện khi nhiều khi ít
-Da có mầu sâm, ngứa, tê dại
-Huyết áp tăng cao.
-Lên cơn co giựt, kinh phong
-Ngây ngất, kém tập trung, mất định hướng
- Hôn mê nếu không điều trị.
Nguyên nhân gây suy thận
Thận bị suy nhược khi chúng không chu toàn nhiệm
vụ loại bỏ ra khỏi cơ thể chất cặn bă và chất lỏng dư thừa. Các chất
này sẽ tăng cao trong máu và đưa tới bệnh. Giảm chức năng dần dần sẽ
đưa tới Suy-Thận-Măn-Tính.
Có nhiều nguyên nhân đưa tới bệnh thận măn tính,
thông thường nhất là bệnh tiểu đường và cao huyết áp không được điều
trị đúng cách.
Khi chức năng c̣n lại dưới 15%, thận ở giai đoạn
cuối của sự tồn tại và cần được điều trị suốt đời bằng lọc máu hoặc
thay ghép thận.
Điều trị thận suy
Có ba phương thức điều trị suy thận măn tính:
a-Thẩm tách máu (hemodialysis), thông thường gọi
là Lọc máu hoặc thận nhân tạo được thực hiện tại một trung tâm
chuyên môn hoặc tại nhà, ba lần một tuần. Hiện nay có dụng cụ mới
chữa ngắn thời gian nhưng nhiều lần trong ngày hoặc ban đêm.
Máu được đưa qua dụng cụ có màng thấm tách, phế
chất có hại được một dung dịch ở bên kia màng lấy đi và máu tinh
khiết được đưa trở lại cơ thể.
b-Lọc máu qua xoang phúc mạc bụng (Peritoneal
dialysis) có thể thực hiện tại nhà, sở làm hoặc một nơi sạch sẽ kín
đáo để có thể thay túi đựng dung dịch chất lọc.
c-Ghép thận (Kidney transplant) cho từ người c̣n
sống hoặc lấy từ tử thi mới mệnh một.
Nên lưu ư là các phương thức lọc máu không chữa
trái thận đă bị suy và mỗi phương pháp có những điểm tốt xấu mà bệnh
nhân và gia đ́nh cần biết.
Chăm sóc, điều trị
Khi được bác sĩ cho hay bị thận suy, bệnh nhân
trải qua nhiều tâm trạng khác nhau.
Mới đầu là thái độ ngạc nhiên hoảng hốt, tự hỏi
sao ḿnh lại rơi vào t́nh trạng nan y này.
Rồi cảm thấy bất lực thất vọng, tiếc nuối thời kỳ
khỏe mạnh khi xưa “giá kể ḿnh để ư đến sức khỏe một chút th́ đâu
đến nỗi này”.
Cuối cùng th́ đành chấp nhận và thích nghi với
hoàn cảnh mới.
Lọc máu hoặc thay thận đều đưa tới nhiều thay đổi
trong toàn bộ cơ thể người bệnh, từ thể chất tới tinh thần.
Để duy tŕ nếp sống khỏe mạnh, người bệnh phải chủ
động trong việc tự chăm sóc nhưng họ cũng cần được sự điều trị,
hướng dẫn của các nhà chuyên môn y học và sự hỗ trợ của thân nhân.
Bác sĩ chuyên về tiết niệu sẽ phối hợp với bác sĩ
gia đ́nh để lo việc điều trị thận suy. Bác sĩ gia đ́nh tiếp tục chăm
lo sức khỏe tổng quát.
Bệnh nhân đừng ngần ngại nói với bác sĩ về t́nh
trạng bệnh, về điều ḿnh mong muốn. Hỏi bác sĩ các điều không biết
về bệnh và các biến chuyển có thể xảy ra. Ghi rơ các hướng dẫn của
bác sĩ để khỏi quên.
Tại cơ sở lọc máu, nên có giao hảo tốt với chuyên
viên điều khiển dụng cụ và theo dơi diễn tiến mà ta sẽ gặp mỗi tuần
lễ 3 lần, mỗi lần kéo dài tới 3-4 giờ.
Lọc máu lấy đi chất phế thải và nước dư trong cơ
thể. Nếu các chất này được loại đúng số lượng th́ người bệnh sẽ khỏe
mạnh hơn và có nhiều triển vọng sống lâu hơn.
Tại Hoa Kỳ, chi phí lọc máu được chương tŕnh bảo
hiểm của chính phủ hoặc bảo hiểm tư nhân đài thọ
Một số điều cần lưu ư:
1-Chế độ dinh dưỡng
Dù là lọc máu bằng thận nhân tạo hoặc qua xoang
phúc mạc, bệnh nhân với suy thận đều cần tuân theo một chế độ dinh
dưỡng đúng đắn. Chế độ này sẽ giúp bệnh nhân duy tŕ một sức khỏe
tốt và giúp sự lọc máu thành công hơn.
Mỗi bệnh nhân có một quy chế ăn uống riêng về các
chất dinh dưỡng như nước, các muối khoáng potassium, sodium,
phosphor, chất đạm... Các chuyên viên dinh dưỡng có thể giúp bệnh
nhân lựa chọn một chế độ thích hợp với t́nh trạng sức khỏe và bệnh
trạng của ḿnh.
a-Nước
Bệnh nhân cần lưu ư tới lượng nước tiêu thụ hằng
ngày.
Với thận suy mà dùng quá nhiều nước sẽ đưa tới ứ
nước, tăng huyết áp, tim sẽ phải làm việc nhiều hơn.
Giới hạn thực phẩm chứa nhiều nước như dưa hấu,
thạch, kem, nước đá cục, thực phẩm đông lạnh.
b-Chất đạm
Khi bị suy thận, bệnh nhân thường được bác sĩ
khuyên giới hạn tiêu thụ chất đạm, để giảm thiếu chất thải ure.
Khi lọc máu, bệnh nhân lại được khuyến khích ăn
nhiều hơn các loại chất đạm có phẩm chất tốt từ thịt, cá, gà vịt...v́
các chất đạm này tạo ra ít ure. Lư do là cơ thể cần nhiều chất đạm
để tăng cường sức khỏe
c-Muối
Muối ăn cần được hạn chế để tránh giữ nước trong
cơ thể và để tránh tăng huyết áp.
Ăn thực phẩm tươi. Tránh thực phẩm đóng hộp, thịt
cá muối.
Nên đọc nhăn hiệu để coi món ăn có bao nhiêu muối.
d- Potassium
Kali thường lên cao trong thời gian giữa hai lần
lọc máu và gây ra rối loạn nhịp tim, đôi khi đưa tới ngưng tim.
Để giữ mức potassium b́nh thường trong máu, nên
bớt ăn thực phẩm có nhiều khoáng này như chuối, cam, trái cây khô...
đ-Phospho
Giới hạn thực phẩm có nhiều phospho như sữa, pho
mát, đậu khô.., v́ khi dư thừa, khoáng này sẽ lấy calcium từ xương,
làm cho xương yếu, gịn, dễ gẫy.
e-Sinh tồ, khoáng chất
Lọc máu đôi khi cũng lấy đi một vài loại sinh tố,
khoáng chất của cơ thể. Bác sĩ sẽ chỉ định những chất nào mà người
bệnh cần dùng thêm.
2-Tổ chức nếp sống
Người bệnh cần sắp xếp lại nếp sống cho thoải mái,
bớt căng thẳng tinh thần, giới hạn các chất có thể gây hại cho thận,
nói riêng, và toàn cơ thể nói chung.
-Nhớ vận động cơ thể đều đặn, hợp với khả năng để
máu huyết lưu thông, xương khớp trơn tru, cơ bắp mạnh mẽ và tăng
cường sức chịu đựng với thận suy. Nên hỏi ư kiến bác sĩ về chương
tŕnh vận động thích hợp.
-Không hút thuốc lá để tránh nhiều bệnh do thuốc
là gây ra, như ung thư phổi, bệnh đường hô hấp. Riêng với thận suy,
ngưng thuốc lá giảm rủi ro bị cao huyết áp, tăng làm việc cho tim và
ảnh hưởng tới trái thận đă suy yếu.
-Người bệnh có thề đi du lịch đó đây, v́ các trung
tâm lọc máu đều có ở nhiều nơi. Ta chỉ cần biết sẽ ở nơi nào, lấy
hẹn trước từ 6 tới 8 tuần lễ để việc điều trị không bị gián đoạn.
-Người bệnh cũng có thể tiếp tục công việc thường
lệ, sau khi đă làm quen với sự lọc máu, nhưng nên tránh các việc cần
nhiều sức mạnh như nâng vác vật nặng, đào đất...
Nói cho chủ nhân rơ t́nh trạng của ḿnh để được
thông cảm, hỗ trợ. Năm 1990, Quốc hội Hoa Kỳ đă biểu quyết đạo luật
cấm kỳ thị v́ bệnh hoạn.
-Về thuốc men, nên tránh thuốc trị ợ chua, acid dạ
dày v́ có nhiều muối natri; thuốc xổ táo bón v́ có thể đưa tới khô
nước và mất muối khoáng.
Hỏi ư kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc cây con
thiên nhiên.
-H́nh dáng bề ngoài có vài thay đổi: da lợt hoặc
hơi vàng, khô tróc vẩy. Cần tắm mỗi ngày và thoa kem giữ hơi ẩm trên
da.
-Thay đổi vị giác và khứu giác do ảnh hưởng chất
thải quá cao trong máu. Miệng có mùi hôi. Cần giữ ǵn vệ sinh răng
miệng và đi khám nha sĩ 2 lần mỗi năm.
-Nam giới với thận suy có thể có rối loạn cương
dương v́ bệnh, do thiếu máu, tác hại của quá nhiều chất thải. Nên
thảo luận với bác sĩ v́ nhiều trường hợp có thể điều trị được.
-Phụ nữ lọc máu không nên mang thai e là có nhiều
rủi ro cho cả mẹ lẫn thai nhi.
-Và đặc biệt là để ư tới tâm trạng. Những khó khăn
sống với thận suy, lọc máu, ảnh hưởng của chất thải, của dược phẩm
có thể làm tâm trí ta căng thẳng, trầm buồn, lo âu hơn. Đó là chuyện
có thật, thường xảy ra và cần được biểu lộ, chia sẻ để nhẹ ḷng ḿnh
cũng như thân nhân. Đừng nghĩ rằng ḿnh là gánh nặng cho gia đ́nh,
v́ thận suy có thể đến với mọi người.
Nếu có những dấu hiệu như trầm cảm kéo dài hơn hai
tuần lễ, ư nghĩ quyên sinh, giảm khẩu vị, thay đổi giấc ngủ, bỏ thú
vui thường lệ, luôn luôn buồn bực, không quyết định, tự cô lập…nên
thảo luận với bác sĩ để được tư vấn, điều trị.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức M.D.
Texas-Hoa Kỳ
(www.bsnguyenyduc.com)
|