|
CÂU
CHUYỆN THẦY LANG Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC
Phục
Hồi Sau Tai Biến Năo
-Tội nghiệp anh B́nh vừa mới
bị Tai biến năo. Chị B́nh không chăm sóc
nổi nên phải đưa anh vào nhà dưỡng
lăo.
- Ấy, chú tư Hanh cũng bị stroke năm
ngoái, nhưng nhẹ nên c̣n đi lại
được.
Tai Biến Động Mạch Năo!!! Stroke!! Đột
Quỵ !!!!!!!! Những
tiếng mà khi nghe tới nhiều người
đă rùng ḿnh e ngại. Chỉ sợ là một
lúc bất hạnh nào đó, nó sẽ đến
thăm ḿnh. V́ hậu quả đáng ngại
của nó. Chẳng thế mà hai tháng sau khi bị
nạn, nhà thơ Phượng Ly đă thất
vọng kêu lên: “Từ
sau ngày tai biến mạch máu năo Tôi
dật dờ tựa chiếc bóng đơn côi Không
t́m đâu lẽ sống của cuộc đời
Hồn
héo ṃn theo tháng ngày tàn lụi” Vâng,
Tai biến vẫn c̣n là một bệnh gây ra tàn
phá nghiêm trọng cho cơ thể và là một
trong ba nguy cơ tử vong cao. Một trăm người
bị bệnh th́ khoảng mươi người
mới có hy vọng gần- hoàn- toàn- phục-
hồi. Lư do là bệnh nhân thường đi
cấp cứu hơi trễ để được
khám nghiệm và điều trị sớm. Bên
Mỹ, hàng năm có cả triệu nạn nhân
mới của tai biến này. Một số
lớn may mắn thoát khỏi lưỡi hái
tử Thần th́ lại kéo dài cuộc đời
tàn phế thần kinh. Số người sống
sót tăng với tuổi thọ và nhờ ở
các phương pháp trị liệu hữu
hiệu. Nhưng chi phí chăm sóc hậu tai
biến cũng nhiều. Và là một vất
vả cho gia đ́nh, một đau khổ cho
bệnh nhân. Bên
Việt Nam ta, số người bị tai biến
cũng cao, người tàn phế không phải là
ít, và sự chăm sóc chắc cũng khó khăn
giới hạn hơn. Stroke
gây ra do sự đột ngột ngưng tuần
hoàn tới một vùng nào của năo bộ. Ngưng
v́ một mạch máu bể vỡ, một cục
máu chặn lối giao thông, một u bướu
đè xẹp mạch máu.Tế bào thần kinh nơi
đó thiếu dưỡng khí và đường
glucose, chỉ cần vài phút là hết sống.
Đó là các tế bào điều khiển sự
di chuyển, suy tư, hành động, phát âm...
Con người trở thành tàn tật. Tàn
tật v́: -Liệt
yếu nửa thân đối diện với bên năo
hư hao là tật nguyền thường xẩy
ra nhất sau tai biến. Nạn nhân đi đứng
loạng choạng, mất thăng bằng, dễ
té ngă; -Rối
loạn khả năng nói, viết và hiểu
tiếng nói, chữ viết. Nạn nhân nói lơ
lớ khó khăn, không thành ngôn từ; -Kém
trí nhớ, nhận thức, suy luận và giải
quyết sự việc; -Thị
giác rối loạn; -Mất
cảm giác về nóng, lạnh, đau, tê dại
ngón tay, chân; -Ăn
trệu trạo, nuốt không xuôi, nước
miếng trào ra; -Mất
kiểm soát tiểu tiện ngay sau khi bị tai
biến; -Có
những xúc động như sợ hăi, bực
bội, tức giận, buồn rầu, nuối
tiếc sự mất mát về sức khỏe
tinh thần, thể chất; -
Giảm khả năng tự chăm sóc trong đời
sống hàng ngày... -Và
hầu như hoàn toàn phụ thuộc vào người
khác. Một
đời người đang khỏe mạnh như
anh Vọi thuyền chài, như một bà nội
trợ quán xuyến mọi việc trong nhà, mà
chỉ một giây một phút trở nên tàn
tật. Nhiều khi cũng chỉ v́ quá lơ là
với sức khỏe của ḿnh: Huyết áp cao
th́ coi thường “thách đố” với
bệnh tật, thuốc khi uống khi ngưng.
Cholesterol phi mă mà vẫn tái nạm vè gầu, thêm
chén nước béo, hai trứng gà non. Thuốc lá
hút mỗi ngày vài ba gói, rượu uống dăm
ṿ. Cơm no rượu say xong ngọa triều
nhiều hơn là vận động. Cho sướng
thân đời. Biết
đâu rằng: “Bệnh tùng khẩu nhập”,
người xưa nhắc nhở chẳng sai chút
nào. V́ đó là một số trong những nguy cơ
đưa tới tai biến. Cơ
sự đă xẩy ra, bây giờ đành
đương đầu, đối phó với
hậu quả. Phải kiên nhẫn, tích cực
phục hồi tối đa khả năng đă
mất. Đừng buông xuôi, bai bải chối
dấu “tôi có sao đâu”. Và cả nhà cũng
như người bệnh phải tiếp sức
để phục hồi các chức năng đă
suy giảm. Mục
đích điều trị phục hồi là giúp
nạn nhân lấy lại được sự
độc lập tối đa trong đời
sống của ḿnh. Thành
công của phục hồi tùy theo vài điều
kiện: mức độ hủy hoại của năo
bộ, áp dụng phương pháp phục hồi
sớm hay trễ, tâm trạng thái độ
của người bệnh, kỹ thuật
của nhóm điều trị và sự hợp tác
của gia đ́nh bạn bè. Vài
ngày sau khi áp dụng các trị liệu hiện
đại với mục đích hoặc làm tan
huyết cục hoặc chặn xuất huyết,
bệnh t́nh đă được kiểm soát,
thầy thuốc sẽ hướng dẫn phương
thức lấy lại các chức năng đă
bị tai biến lấy đi. Các phương pháp
này rất hữu hiệu để giúp ta
phục hoạt sức mạnh, khả năng
điều hợp cử động, sự
bền bỉ và niềm tự tin, tránh phụ
thuộc cũng như hội nhập với các
sinh hoạt của gia đ́nh, cḥm xóm. Ta
phải học lại cách nói làm sao, nghĩ
thế nào, đi sao cho vững và làm sao để
tự ḿnh hoàn tất được các sinh
hoạt thường lệ. Tắm rửa, đánh
răng; ăn cơm mặc quần áo; đi
vệ sinh...Ôi thôi th́ trăm việc cần
thiết để sinh tồn. Xin
hăy kiên tâm. Đa số bệnh nhân đều
phục hồi khá hơn; nhanh hay chậm cũng tùy
thuộc stroke nặng hay nhẹ. Nhiều khi
diễn tiến phục hồi bắt đầu
ngay sau khi bị tai biến, khi bệnh t́nh ổn
định, năo bắt đầu lành vết thương. Trong
phục hồi, có sự tiếp tay của
nhiều người thuộc các ngành chuyên môn khác
nhau: a-Bác
sĩ gia đ́nh. Vai
tṛ của bác sĩ gia đ́nh rất quan
trọng trong việc phục hồi chức năng
cho người bệnh. Vị này tiếp tục
điều trị và phối hợp sự chăm
sóc lâu dài cho nạn nhân như là: coi xem phục
hồi như thế nào cho thích hợp, giới
thiệu khám chuyên môn, theo dơi sức khỏe, hướng
dẫn để ngăn ngừa tai biến tái phát,
duy tŕ huyết áp và đường huyết b́nh
thường, giảm cân nếu mập, hướng
dẫn dinh dưỡng... b-Điều
dưỡng viên phục hồi Các
y tá này đă được huấn luyện
để giúp người bệnh học lại
cách thức thực hiện các công việc hàng
ngày như tắm rửa, thay quần áo, vệ
sinh cá nhân. Họ cũng hướng dẫn
bệnh nhân về sử dụng thuốc, dinh dưỡng,
ngừa tai biến tái phát, chỉ dẫn thân nhân
cách chăm sóc người bệnh. Một điểm
quan trọng là tránh nhiễm trùng da ở phần
cơ thể nằm bất động lâu ngày. c-Chuyên
viên Vật Lư Trị Liệu. Mục
đích của vật lư trị liệu là
giảm thiểu sự đau đớn gây ra do các
khớp và bắp thịt nằm im, lấy
lại sự cử động và ngăn ngừa
thương tích, bệnh tật có thể xẩy
ra. Chuyên
viên Vật lư trị liệu có kiến thức
về cấu tạo cũng như chức năng
của cơ thể nhất là đối với
sự cử động của tứ chi, ḿnh
mẩy. Họ sẽ ước lượng
sức mạnh, sự chịu đựng, tầm
cử động, dáng đi, cảm giác của
nạn nhân rồi phác họa chương tŕnh
tập luyện phục hồi. Bệnh nhân
sẽ học để cử động phần
cơ thể bị liệt, tập đi lên
xuống cầu thang, tập giữ thăng
bằng cơ thể, đi lại an toàn. Từng
khớp xương, cơ bắp được
thoa nắn, giúp co vào ruỗi ra để tránh
đóng băng, cứng nhắc, viêm sưng.
Bệnh nhân cũng được hướng
dẫn cách sử dụng nạng, xe lăn,
cử động trong nước, dùng hơi nóng
lạnh để giảm các cơn đau
nhức. d-Chuyên
viên trị liệu sáng tạo (occupational therapist),
giải trí Nhóm
này sẽ hướng dẫn bệnh nhân làm các
công việc thông thường như chải đầu,
đánh răng, dọn nhà, nấu ăn, học lái
xe an toàn, t́m thú vui giải trí thích hợp.
Nhiều nạn nhân không biết cách và cơm vào
miệng, không nhai nuốt được, khó khăn
cài khuy áo, cầm đồ vật, viết lách,
đánh chữ trên bàn phím máy vi tính. Một
số lớn bị co cứng các ngón tay gây
trở ngại cho việc cầm dụng cụ.
Họ sẽ được hướng dẫn
sử dụng vài thiết bị giản dị
trợ lực cho bàn tay, bàn chân. Các
chuyên viên cũng giúp người bệnh t́m
những thú vui giải trí thích hợp như chơi
domino, đố chữ để luyện trí óc;
tập vẽ, tập viết cho các ngón tay
được dùng đến; đánh banh trong khi
bơi lội dưới nước... Trị
liệu này mang nhiều ích lợi cho người
tuổi cao, người phải ngồi xe lăn,
người kém thị giác, hay té ngă. e-Chuyên
viên ngôn ngữ Dậy
nạn nhân dùng lại các lời nói, nhớ
lại những chữ căn bản, học cách
diễn tả ư muốn bằng dấu hiệu, cách
nuốt thực phẩm, nước uống.
Nhiều bệnh nhân quên tên cả từ
những vật thường dùng tới tên
bạn bè, thân thuộc. g-Chuyên
viên huấn nghệ. Phục
hồi chức năng có thể thực hiện
ngay tại bệnh viện, các cơ sở
phục hồi, nhà điều dưỡng
hoặc tại gia. Đa
số bệnh viện có pḥng phuc hồi với
đầy đủ dụng cụ, nhân viên để
điều trị cho bệnh nhân. Chương tŕnh
tập luyện rất chi tiết đ̣i hỏi
sự cố gắng và chăm chỉ của
bệnh nhân. Bệnh
nhân cũng có thể điều trị tại
gia, với sự tới lui của chuyên viên
trị liệu. Lợi điểm của cách này
là bệnh nhân được hướng dẫn
để làm lại các công việc trong đời
sống hàng ngày ngay tại nơi ḿnh sống. Ngoài
áp dụng phục hồi, cũng cần pḥng
ngừa stroke trở lại, nhất là trong
thời gian một năm sau khi bị lần đầu. Nguy
cơ tái phát tăng với tuổi cao, nếu ta
tiếp tục hút thuốc lá, uống nhiều rượu,
có bệnh cao huyết áp, cao cholesterol, mập ph́,
tiểu đường, suy tim hoặc đă
bị gián đoạn máu năo thoảng qua( Transient
ischemic attack- TIA).
Cần đi khám sức khỏe theo định
kỳ. Chữa các bệnh đang có nhất là
kiểm soát huyết áp, một “tên sát nhân
thầm lặng”(Silent Killer); bỏ thuốc lá;
nhâm nhi chút chút rượu thôi; giảm chất béo;
giảm tiểu đường; bớt nặng kí;
mỗi ngày uống viên aspirin nhỏ bé và các
thuốc khác mà bác sĩ cho. Và cũng năng
vận động cơ thể theo lời khuyên
của thầy thuốc để máu huyết lưu
thông, gân cốt thư giăn. Một
vấn đề thường xẩy ra cho người
bị tai biến là bệnh trầm cảm,
hậu quả của tổn thương tế bào
năo và sự bất khiển dụng một
số chức năng.. Cảm xúc sẽ lên
xuống, buồn nhiều hơn vui, đôi khi
thất vọng, nhỏ lệ, bực tức
rồi buông suôi. Cũng
dễ hiểu thôi. Đang xốc vác khỏe
mạnh mà giờ đây xe lăn, nạng
chống; ăn phải nhờ người bón,
tắm rửa cần người phụ; nói không
ra câu, nh́n một hóa hai...Th́ ai chẳng buồn
rầu, chán nản. Nhưng
dù trầm cảm đến đâu, khoa học
hiện đại vẫn có cơ hóa giải
được. Nói cho thầy thuốc hay cảm
xúc của ḿnh và sẵn sàng nhận sự
chữa chạy. Nhiều dược phẩm công
hiệu cũng như phương thức trị
liệu điện tử có thể giúp ta vượt
qua sự “sầu đong càng lắc càng đầy
này”. Với
thân nhân th́ sự hỗ trợ, chăm sóc,
khuyến khích người bệnh đều vô cùng
cần thiết. Đây là việc làm lâu dài,
đ̣i hỏi sự hy sinh, thông cảm và thương
yêu tột độ. Mà
thương yêu th́ ai chẳng có. Đầu
gối tay ấp trên dưới nửa thế
kỷ. Công ơn sinh thành dưỡng dục
cả vài chục năm. Bây giờ là lúc
chứng tỏ t́nh nghĩa phu thê mặn ngọt
có nhau cũng như báo hiếu song thân. Ta có
thể tham dự vài khóa huấn luyện cách chăm
sóc, cách giúp người thân phục hồi,
học lại những chức năng đă
mất. Xin
gợi ư: -Cần
có một phân chia việc săn sóc cho mỗi người
trong gia đ́nh để tránh ôm đồm quá
sức cho một người; -Giúp
bệnh nhân uống thuốc đều đặn; -Khích
lệ để bệnh nhân tập cử động,
làm vài việc chính để gây niềm tự
tin; -Ca
ngợi bất cứ một cố gắng mà người
thân đă thực hiện được, để
khỏi nản ḷng; -Mời
kéo thân nhân tham dự góp ư vào các sinh hoạt gia
đ́nh, cho họ một niềm tin là vẫn c̣n
một vai ṿ quan trọng; Giúp thân nhân giữ
mối liên lạc với bạn bè, cộng đồng;
-Tránh
để thân nhân lủi thủi một ḿnh
với chiếc TV hay radio; dành th́ giờ nói
chuyện cũng như nhờ bạn bè thăm
hỏi; -Chịu
đựng sự khó tính, đ̣i hỏi, cằn
nhằn đôi khi tưởng như “vô ơn”
của người bệnh; -Liên
lạc thường xuyên với thầy thuốc
để tŕnh bày diễn tiến phục hồi
cũng như nhận thêm hướng dẫn chăm
sóc. Và
không quên chăm sóc chính ḿnh, ăn uống
ngủ nghỉ đầy đủ, có thời
giờ thư giăn giải trí. V́ con đường
hỗ trợ người thân c̣n dài. Thay lời
kết ...“
Ông ơi, Sáng nay bác sĩ cho tôi nằm dọc trên
một chiếc gối dài, rồi lần lượt
dơ hai tay hai chân lên cao. Tôi đều làm
được. Mấy cô y tá cũng chịu khó
ngâm bàn tay bàn chân tôi trong nước nóng, thoa
nắn kéo từng khớp xương cho duỗi
ra. Tôi bắt đầu viết thư trên vi tính
được rồi...” bạn trung tiểu
học TTT định cư ở Tokyo. ...“
Ḿnh báo tin mừng cho chị: ḿnh mới đan
xong chiếc khăn foulard tặng ông xă nhân
dịp Noel. Nét đan coi cũng khá thẳng hàng.
Mất cả tháng đấy. Các ngón bàn tay
phải của ḿnh đă tự co vào ruỗi ra
được. Bữa nào anh chị lên chơi, ḿnh
biểu diễn thái khế, thái thịt ba chỉ
ăn cơm với mắm tôm chua cho
vui...”Chị Vân, vợ hiền một đồng
nghiệp. ...“Sự
thăm hỏi và vấn an t́nh trạng sức
khỏe của anh chị trong lúc tôi lâm bệnh
đă là những khích lệ châu báu, tràn quư t́nh
bằng hữu giúp tôi qua khó khăn. Sau những
chương tŕnh Hồi phục, tôi đang trên
đà b́nh phục và đă trở lại làm
việc bán thời gian 6 giờ/ ngày, lái xe 60
dặm đi về trên xa lộ”. Đó
là tâm trạng Phượng Ly vào Noel năm nay,
bẩy tháng sau tai biến, với kiên tâm tập
luyện, với hỗ trợ của người
vợ hiền và bầy con cháu. Pilot ta phấn
khởi hơn: “Ḷng
reo vui thấy ḿnh c̣n Hạnh Phúc Hơn
bao người...đời bất hạnh hơn
ta Tim
Hồng xưa chợt lóe sáng chan ḥa Những
Niềm Vui...trong Thu Vàng Xác Lá”. Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC Texas
– Hoa Kỳ
|