|
Câu
Chuyện Thầy Lang Bác
sĩ Nguyễn Ư Đức Pḥng
Ngừa Tai Biến Động Mạch Năo Từ
thuở xa xưa, nhất là từ giữa thế
kỷ 20, y học đă liên tiếp có những
chiến thắng lớn để cố gắng
không những chữa khỏi bệnh mà c̣n pḥng
ngừa bệnh tật cho con người. Môn
học Y Khoa Pḥng Ngừa đă thành h́nh và
rộng răi được áp dụng. Khoa
học này đang đóng vai tṛ rất quan
trọng trong việc phổ biến sự
hiểu biết về các loại bệnh,
giảm các rủi ro gây bệnh tật, thương
tích, cổ vơ duy tŕ sức khỏe tốt, và
ngay cả kéo dài tuổi thọ. Sự pḥng
ngừa này có thể thực hiện qua các
tổ chức, cơ sở y tế công tư
hoặc qua pḥng khám bệnh của bác sĩ.Người
thực hiện là nhân viên y tế và mọi người
dân. Một
cách tổng quát, có ba cấp độ chính để
pḥng bệnh: a-Pḥng
bệnh cấp một bao
gồm các hành động với mục đích
không cho bệnh hoặc tác hại xấu có cơ
hội gây ra bệnh tật. Thí
dụ chủng ngừa các bệnh truyền
nhiễm, khích lệ mọi người vận
động cơ thể, không hút thuốc lá. Riêng
việc chủng ngừa đă xóa sổ biết
bao nhiêu là bệnh nhiễm từng một
thời gây ra tử vong cho cả triệu sinh
mệnh trên trái đất, như bệnh
dịch hạch, dịch tả .. b-
Pḥng bệnh cấp hai với mục đích khám
phá ra bệnh ở giai đoạn mới phôi thai
chưa có triệu chứng. Nhờ đó khi áp
dụng, các phương thức điều
trị có thể tŕ hoăn hoặc chặn đứng
không cho bệnh xẩy ra. Quư
bà làm Pap Smear, chụp X quang nhũ hoa, quư ông khám
nhiếp tuyến theo định kỳ đều
nhằm mục đích này. c-Pḥng
ngừa loại ba là để tránh các biến
chứng xấu của bệnh mà ḿnh chẳng may
đang mắc phải. Thí
dụ một người bị bệnh tiểu
đường cần được điều
trị đúng thuốc, ăn uống điều
độ và giữ ǵn nếp sống họp lư
để tránh hậu quả hư hao thị giác,
tuần hoàn, tiết niệu. Trong
tai biến Động Mạch Năo, sự pḥng
ngừa rất quan trọng và hữu ích. Y khoa
đă t́m biết một số rủi ro
đưa tới tai biến, mà nếu mọi người
áp dụng th́ đe dọa của bệnh này
giảm đi rất nhiều. Những
rủi ro.
Sau đây là những rủi ro chính: a-Tiền
sử đột quỵ. Nếu
đă bị cơn đột quỵ thoảng qua
TIA mà không được điều trị th́ 5
năm sau, một trong ba người sẽ bị
tai biến. Tương tự như vậy,
nếu đă bị đột quỵ và thoát
hiểm cũng có thể bị lại.
b-Cao huyết áp- Đây là một trong những
nguy cơ đưa đến bệnh tim thận
và đột quỵ. Cao huyết áp cần
được điều trị đúng đắn
bằng dược phẩm, thay đổi nếp
sống, hoạt động cơ thể.
c-Bệnh tim- Nhịp tim không đều,
bệnh van tim, suy nhược tim là những
rủi ro thường thấy;
d-Bệnh tiểu đường. Đường
huyết cao gây tổn thương cho thành
mạch máu đồng thời cũng can thiệp
vào sự biến hóa chất đông máu fibrin,
khiến máu dễ đóng cục.
e-Thuốc viên điều ḥa sinh đẻ-
Phụ nữ dưới 35 tuổi dùng thuốc
viên ngừa thai mà gia đ́nh có người
bị đột quỵ cũng có nhiều
rủi do bị tai biến hơn một chút. g-Có
thai- Trong thời kỳ có thai, huyết áp thường
lên cao và máu cũng dễ đóng cục nên
rủi ro đột quỵ cao hơn.
h-Kích thích tố thay thế- Phụ nữ
ở tuổi măn kinh dùng kích thích tố từ
hai năm trở lên có rủi ro bị đột
quỵ, ung thư nhũ hoa và cơn đau tim.heart
attack cao hơn một chút .
Tuy nhiên nếu quư bà măn kinh với khó chịu
trầm trọng vẫn có thể thảo luận
với bác sĩ để uống kích thích
tố với lương nhỏ nhất, trong
một thời gian ngắn.
i-Hút thuốc lá. Chất nicotine trong thuốc
lá có ảnh hưởng không tốt với
mạch máu và là rủi ro đưa tới stroke.
Nếu đă hút thuốc dăm năm mà ngưng
ngay cũng giảm nguy cơ tai biến năo rất
nhiều.
k-Cao cholesterol trong máu. Cholesterol cao đưa
tới đóng chất béo vào thành động
mạch, đưa tới giảm lưu thông máu
nuôi năo bộ.
l-Mật ph́ làm tăng huyết áp, bệnh
tim và tiểu đường mà các bệnh này
đều là rủi ro của đột quỵ;
m-Đời sống tĩnh tại, không vận
động cơ thể;
n-Uống nhiều rượu, ghiền
thuốc cấm;
o-Tuổi tác. Đột quỵ có thể
xẩy ra cho mọi người bất kể
tuổi tác nhưng thường thấy nhiều
ở người tuổi cao hơn trung niên. Các
nghiên cứu cho hay 80% tai biến xẩy ra ở
lớp người từ 65 tuổi trở lên. p-Giới
tính. Cho tới tuổi 75, nam giới bị stroke hơi
nhiều hơn nữ. Nhung sau tuổi đó th́
tỷ lệ bị bệnh như nhau. q-Gia
đ́nh.Trong gia đ́nh có bố mẹ hoặc anh
chị em đă bị tai biến, đặc
biệt là với anh chị em sinh đôi đồng
nhất, từ một hợp tử (identical twins)
với cùng gen di truyền và giới tính. r-Chủng
tộc.- Dân da đen từ tuổi 35 tới 75 thường
có nhiều tử vong v́ stroke nhiều gấp
đôi dân da trắng. Một lư do có thể là
họ bị cao huyết áp nhiều hơn và
họ cũng hay bị bệnh thiếu máu
hồng cầu liềm sickle cell anemia trong
đó tế bào máu dễ đóng cục Pḥng
ngừa đột quỵ. Tai
Biến Động Mạch Năo là một tai
nạn trầm trọng, xẩy ra không hẹn trước.
Nó cũng có thể tái phát trong ṿng 5 năm sau
khi thoát khỏi cơn tai biến. Nhưng y
giới vẫn xác quyết là có thể pḥng
ngừa tai biến nếu ta giảm thiểu các
nguy cơ gây bệnh. Như
là: 1-Huyết
áp cao. Huyết
áp cao là nguy cơ thứ nhất gây ra tai
biến. Các nhà y học đă coi nó như tên sát
nhân thầm lặng. Ở người cao
huyết áp, nguy cơ bệnh tăng lên gấp 3
hoặc 4 lần so với người b́nh thường.
Cả hai áp suất tâm thu và tâm trương
đều quan trọng như nhau và đều là
nguy cơ gây tai biến này. Huyết
áp cao làm tăng xơ cứng mạch máu, gây
tổn thương và bứt vỡ các động
mạch nhỏ ở năo, chẳng khác chi chiếc
ruột xe đạp bể vỡ v́ bơm hơi
quá căng. Đây có lẽ là rủi ro lớn
nhất gây ra đột quỵ trong cả hai lănh
vực huyết cục và băng huyết. Theo
thống kê dịch tễ, quá nửa đột
quỵ là do cao huyết áp lớn nhỏ không
được kiểm soát mà ra. V́
thế mỗi người cần theo dơi huyết
áp đều đặn, đo ít nhất hai
lần mỗi năm. Nhiều người không
biết huyết áp ḿnh cao v́ bệnh thường
thường không có triệu chứng. Huyết
áp nên có là dưới 120/80. Trên mức này đă
được coi như tiền-cao-huyết-áp và
cần được theo dơi. Trên mức 140/90 là
cao. Theo
bác sĩ Harold P. Adams Jr, Đại Học Iowa, th́
sự duy tŕ huyết áp ở mức độ b́nh
thường là yếu tố quan trọng trong
việc ngăn ngừa Tai biến. Cao huyết áp
là nguy cơ gây tai biến quan trọng nhất mà
ta có thể điều chỉnh được. .
Do đó, nên có khám sức khỏe tổng quát hàng
năm, đo huyết áp đều đặn.
Nếu HA cao th́ điều trị đến nơi
đến chốn với: a-
dinh dưỡng lành mạnh, giới hạn tiêu
thụ muối, giảm uống rượu các
loại; b-
năng vận động cơ thể; c-
giảm kư nếu mập ph́; d-
bỏ thuốc lá; e-sống
tâm thân an lạc; và g-
dùng thuốc hạ huyết áp theo hướng
dẫn của bác sĩ, đừng bỏ sót
một ngày nào dù
thấy khỏe mạnh huyết áp xuống.
Nếu cho rằng có thể giảm liều lượng
thuốc th́ hăy hỏi ư liến bác sĩ.
2- Bỏ hút thuốc lá v́ chất nicotine làm
co mạch máu, đẩy mạnh xơ cứng
động mạch, gây tắc nghẽn. Sau
khi ngưng thuốc 2 năm, nguy cơ giảm
đáng kể; nếu ngưng được 5 năm
th́ nguy cơ tai biến giống như ở người
không hút thuốc. Bác
sĩ Harold P. Adams khuyến cáo là phải ngưng
toàn bộ thuốc lá ngay chứ không phải là
chỉ cắt giảm hút. Theo vị bác sĩ này,
thuốc lá không những là nguy cơ gây Tai
Biến mà c̣n làm tăng bệnh tim mạch, xơ
cứng động mạch.
3- Vận động cơ thể đều
đặn để giúp giữ lượng
cholesterol thấp, kiểm soát cao đường
trong máu, tránh ph́ mập. Nhiều chuyên viên
bệnh tim coi đời sống quá tĩnh
tại là nguy cơ Tai Biến, và chỉ cần
tập thể dục 20 phút mồi ngày, 3 ngày
một tuần, là bớt được nguy cơ.
Họ
cũng cho hay là càng tập dượt sớm càng
tốt, nhưng không bao giờ là trễ cả.
Ở tuổi 40-55 mới bắt đầu
tập cũng làm giảm nguy cơ tai biến
tới trên 35 %.
4-Giảm căng thẳng tâm thần v́ stress
tăng huyết áp và có thể gây ra đột
quỵ. Áp dụng vài phương pháp thư giăn
sẽ giúp đời sống thoải mái hơn cũng
như tránh tai biến năo.
5- Bớt tiêu thụ chất mỡ. Mặc dù
chưa có bằng chứng rơ rệt về sự
liên hệ giữa cao cholesterol và Tai Biến. Tuy
nhiên kinh
nghiệm dịch tễ cho hay khi hạ cholesterol th́
nguy cơ tử vong v́ Tai Biến do các bệnh tim
mạch gây ra sẽ giảm rất nhiều.
6- Một số nhà dinh dưỡng y học
khuyên uống một lượng vang đỏ hai
lần mỗi ngày cho nam giới, một lần
cho nữ giới. Lượng rượu vừa
phải ( 350cc la-de, 150cc rượu vang, 50cc rượu
nặng 80 độ ) có thể có tác dụng
tốt ngừa tai biến. Nhưng khi uống quá
nhiều th́ nguy cơ tai biến tăng lên
gấp 4 lần. 7
- Khi bị bệnh tiểu đường,
cần duy tŕ đường ở mức độ
trung b́nh, v́ bệnh này làm tăng nguy cơ tai
biến từ 2 đến 4 lần cũng như
tăng số tử vong. 8-
Aspirin với Tai Biến Aspirin
có ảnh hưởng tới sự đông đặc
của máu. Khi
chẳng may đứt tay, chẩy máu th́ cơ
thể biệt phái những tiểu cầu
tới đó, tụ lại với nhau tạo thành
một cái nút để bịt lỗ rỉ
của mạch máu. Tuy nhiên tiểu cầu cũng
kết tụ bất thường trong mạch máu
nuôi dưỡng trái tim, bộ năo và gây ra Tai
Biến Năo hoặc Cơn Suy Tim. Aspirin
giảm sự cấu kết của tiểu
cầu, do đó được dùng để pḥng
ngừa một vài bệnh tim mạch. Nhưng
việc sử dụng này là vấn đề khá
tế nhị, cần được sự hướng
dẫn của chuyên viên y học. Ủy
Ban Đặc Nhiệm Pḥng Bệnh Hoa Kỳ đă
có những gợi ư nên theo sau đây về
việc dùng Aspirin để pḥng ngừa (primary
prevention) bệnh tim mạch. Ủy
Ban thành khẩn gợi ư rằng các bác sĩ nên
thảo luận về khả năng ích lợi và
bất lợi của Aspirin với người
lớn có nhiều nguy cơ mắc bệnh động
mạch vành ( Coronary Heart Disease). Ủy Ban đă
thu thập được nhiều bằng
chứng rằng Aspirin làm giảm tỷ lệ
bệnh động mạch vành mới phát ở
người lớn có nguy cơ bị bệnh tim
mạch. Ủy Ban cũng có nhiều bằng
chứng là Aspirin làm tăng tỷ lệ xuất
huyết bao tử và cũng làm tăng phần nào
tỷ lệ tai biến mạch máu năo v́ xuất
huyết. Trước
khi dùng Aspirin cho mục đích pḥng ngừa tai
biến năo, cần uớc lượng các nguy cơ
bệnh tim như tuổi tác, nam hay nữ, bệnh tiểu
đường, cao tổng số cholesterol,
thấp cholesterol HDL, cao huyết áp, bệnh sử
thân nhân, và có hút thuốc lá hay không. Đàn
ông trên 40 tuổi, phụ nữ ở tuổi măn
kinh, giới trẻ mà có yếu tố nguy cơ
bệnh động mạch vành đều dễ
mắc bệnh tim th́ nên dùng Aspirin. Phân
lượng Aspirin
để pḥng ngừa hữu hiệu có thể là
75 mg/ngày, 100 mg/ngày, hoặc 325 mg/mỗi hai ngày. Phân
lượng cao hơn không mang tới ích lợi
tốt hơn mà lại tạo ra nhiều tác
dụng phụ không muốn. Để
cho phù hợp với t́nh trạng của ḿnh, ta nên
tham khảo ư kiến bác sĩ về liều lượng
ngơ hầu tránh tác dụng phụ của Aspirin. Nhân
tiện đây, xin nhắc lại vài tác dụng
phụ của viên thuốc đa năng aspirin.Dù
đa năng nhưng không phải ai cũng
uống được. Dùng lâu ngày có thể
bị xuất huyết bao tử và các phản
ứng dị ứng khác.
Theo bác sĩ Daniel Deyken, Đại Học Y
khoa Boston, Aspirin là nguyên nhân khá quan trọng gây ra
xuất huyết. Uống một viên có thể làm
chẩy ra một muỗng canh máu ở bao tử
đă bị loét. Người bệnh đă có
rối loạn về đóng cục máu hoặc
dễ bị bầm da đều phải cẩn
thận trước khi dùng thuốc Aspirin v́
xuất huyết sẽ trầm trọng hơn. Một
số điều kiện không dùng Aspirin
được là có tiền sử mắc
bệnh loét bao tử, dị ứng với Aspirin,
huyết áp cao không kiểm soát được,
bệnh gan và thận trầm trọng hoặc
bệnh xuất huyết. Trẻ
em không nên uống Aspirin v́ nhiều quan sát cho
thấy thuốc này có thẩy gây một bệnh
hiếm cho năo bộ, đó là hội chứng
Reye. Đây là rối loạn trong đó gan bị sưng
với nhiều tế bào mỡ, năo bộ sưng
đưa tới kinh phong, đường
huyết xuống thấp. Bệnh nhân có thể rơi
vào hôn mê. Thường
thường, đa số chúng ta có thể
uống một lượng nhỏ aspirin mỗi ngày
mà không ngại rối loạn cho bao tử. Tuy nhiên
nếu ở người mà bao tử nhậy
cảm th́ nên uống sau khi ăn hoặc dùng
loại Aspirin có bọc đường, v́
bọc này ngăn Aspirin khỏi ḥa tan trong bao
tử trước khi xuống ruột.
Hiện
nay có cả nhiều chục triệu người
uống Aspirin để ngừa bệnh tim. Các
nhà bào chế vội vă tung ra nhiều loại
Aspirin viên với phân lượng nhỏ: 81 mg . Công
ty McNeil Pharmaceuticals sản xuất St Joseph Aspirin mà
một thời được gọi là Baby
Aspirin. Hăng Bayer tung
ra loại Bayer Women's Aspirin Plus Calcium
vừa để tăng cường xương
cốt vừa bảo vệ trái tim của phái
nữ. Kết
luận Coi
vậy th́ Đột Quỵ có thể giảm
thiểu nếu ta áp dụng các hiểu biết
về những rủi ro đưa tới
bệnh. Sức khỏe ta sẽ được
bảo vệ, tiền tài được tiết
kiệm, gia đ́nh được hạnh phúc. Áp
dụng phương thức pḥng ngừa là công
việc của cả y giới lẫn dân chúng.
Cho nên, thiên tài sáng chế Thomas A. Edison đă nói:
“Các bác sĩ của tương lai sẽ không
cho thuốc mà khích lệ hướng dẫn
bệnh nhân vào sự chăm sóc cơ thể
bằng dinh dưỡng, bằng hiểu biết
về nguyên nhân và sự pḥng ngừa bệnh” Ngoài
ra, bị tai Biến Động Mạch Năo không có
nghĩa là cuộc đời chấm dứt. Khi
nhà bác học Louis Pasteur bị stroke nặng ở
tuổi 46, t́nh trạng bệnh ông suy sụp
rất mau. Nhất là khi được biết, v́
ông đau, người ta ngưng xây cất pḥng
thí nghiệm riêng của ông. Bạn bè bèn tâu xin
với Hoàng Đế Napoleon III ra lệnh cho hoàn
tất pḥng thí nghiệm. Tinh thần Pasteur lên
cao, ông kiên tŕ điều trị, phục hồi
khả năng cơ thể và tiếp tục làm
việc, thực hiện nhiều công tŕnh khoa
học đáng kể cho tới khi ông mất
ở tuổi 73.
Diễn viên sân khấu tài danh Patricia Neal
bị tai biến trầm trọng, đă kiên tâm
điều trị, hồi phục hoàn toàn và
tiếp tục biểu diễn tài nghệ cho khán
giả mộ điệu. Cho
nên, điều cần thiết là người
bệnh phải có thái độ tích cực, tin tưởng
ở phương tiện trị liệu, phục
hồi và chủ động trong việc tự săn
sóc. Và
với sự hỗ trợ, chăm sóc của người
thân. Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC Texas-Hoa
Kỳ
|