Câu Chuyện Thầy Lang
Pḥng Ngừa
Sâu Răng
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Từ thời cổ La Mă, Hy Lạp, các thầy thuốc đă thấy
có sư liên hệ giữa thức ăn và bệnh của răng. Vào thế kỷ thứ 3 trước
Công nguyên, Aristotle đă quả quyết ăn trái vả (figs) là một trong
những nguyên nhân làm hư răng.
Ngày nay, nhiều nghiên cứu đă chứng minh rằng sự
ăn uống và thức ăn có vai tṛ lớn đối với sự mọc răng, sự vững chắc
của răng cũng như các bệnh răng-miệng. Thành phần dinh dưỡng của một
món ăn, cách tiêu thụ món ăn đó cũng có thể ngăn ngừa hoặc gây ra
bệnh cho răng. Ngược lại, t́nh trạng tốt xấu của răng – miệng cũng
có ảnh hưởng vào dinh dưỡng của cơ thể.
Sự mọc răng
Con người có hai thời kỳ tạo răng.
Ngay từ khi bào thai mới được 2 hoặc 3 tháng, răng
đă bắt đầu thành h́nh. Sau khi sanh, từ tuổi 6 tháng tới 30 tháng,
răng nhú ra và tăng trưởng. Đây là lớp răng sữa gồm có mười chiếc
cho hàm trên và hàm dưới.
Rồi tới khoảng 6 tuổi th́ răng vĩnh viễn thành
h́nh với toàn bộ từ 28 tới 32 chiếc, tùy theo 4 răng khôn có mọc ra
hay không.
Các chất dinh dưỡng mà người mẹ tiêu thụ cần đầy
đủ cho sự cấu tạo và tăng trưởng của thai nhi.
Đạm, chất căn bản của mọi loại tế bào, trong đó có
răng, là chất phải có đầy đủ trong thời kỳ mẹ mang thai. B́nh thường,
bà mẹ ăn khoảng 50gr đạm một ngày. Giai đoạn mang thai cần ăn thêm
10gr đạm dành cho thai nhi. Thiếu đạm, có nguy cơ răng sữa không nhú
được mà sau này c̣n dễ bị hư răng.
Người mẹ cũng cần tăng số lượng calcium trong thực
phẩm lên khoảng 1200mg/ ngày để giúp thai nhi tạo mầm răng. Thiếu
calcium trong thời kỳ tạo răng và xương hàm đều đưa tới răng không
hoàn chỉnh, quá liền với nhau hoặc kém phẩm chất.
Đồng thời cũng cần gia tăng sinh tố D để calcium
dễ được ruột hấp thụ. Thiếu sinh tố D, men răng xấu, có vết rạn dễ
đưa tới hư răng.
Sinh tố C kích thích sản xuất chất tạo keo
collagen mà chất này rất cần thiết cho việc tạo chất ngà răng
(dentin)
Sinh tố A để tạo chất keratin cho men răng
(enamel). Thiếu sinh tố A làm men nứt, xương hàm kém phát triển
khiến răng mọc không ngay hàng
Fluor làm cứng răng trong thời kỳ tạo răng và để
ngừa hư răng sau này;
Iod giúp răng mau nhú.
Nói chung về dinh dưỡng, người mẹ phải tiêu thụ
thêm khoảng 300 calori mỗi ngày, với các thực phẩm đa dạng, đầy đủ
chất dinh dưỡng.
Người mẹ cũng nên tránh không dùng một vài thứ
trong khi có thai để tránh ảnh hưởng tới thai nhi. Thí dụ như không
uống thuốc Tetracycline để răng con không mang mầu vàng xỉn vĩnh
viễn.
Và sau khi đứa trẻ chào đời cho tới suốt thời kỳ
lớn lên và phát triển, sự vững chắc và toàn vẹn của răng tùy thuộc
rất nhiều vào chế đô dinh dưỡng và sự chăm sóc răng miệng.
Răng có thể bị sâu răng, rụng; nha chu có thể bị
viêm làm tổn thương tới răng.
Sâu Răng
Năm 1986, khi khai quật một ngôi mộ cổ bên Ai Cập,
người ta đă thấy một hàm răng có chiếc răng được nhét một mẩu kim
loại vào thân răng. Các nhà nghiên cứu suy luận rằng, vị cổ nhân này
nhét mẩu kim loại vào răng để ngăn cho con sâu khỏi vào nằm trong đó
mà phá răng. Như vậy th́ bệnh sâu răng không phải là mới lạ, mà vốn
đă xảy ra tự ngàn xưa.
Ngày nay, y khoa học đă làm sáng tỏ nhiều vấn đề
liên quan đến bệnh sâu răng, nêu ra rất rơ ràng về những nguyên nhân
gây sâu răng cũng như có nhiều phương thức pḥng ngừa hữu hiệu.
1. Diễn tiến sâu răng
Sâu răng là một loại bệnh nhiễm khuẩn. Quan sát
các động vật không có vi khuẩn trong miệng đều cho thấy chúng không
bị sâu răng.
Trong bệnh này, các sản phẩm chuyển hóa acid hữu
cơ sinh ra do tác dụng của vi khuẩn trên thực phẩm dính kẹt trong
răng miệng, làm mất dần calcium ở men răng. Từ đó răng bị sói ṃn
phá hủy dần dần.
Sâu răng có thể xẩy ra cho bất cứ răng nào trong
miệng cũng như bất cứ phần nào của răng. Răng mới mọc dễ hư hơn răng
đă có từ lâu, v́ thế khi mới mọc răng sữa hoặc răng thường là phải
săn sóc kỹ hơn.
Vi sinh vật trong miệng làm hư răng nhiều nhất là
loại Streptococcus Mutans, rồi đến loại Lactobacillus casein và
Streptocoocus sanguis.
Sâu răng diễn ra như sau:
Sau khi ăn một món thực phẩm nào đó, th́ một phần
nhỏ thực phẩm dính lại trên răng hoặc giữa các kẽ răng, tạo ra một
mảng bựa (plaque). Bựa này là môi trường dinh dưỡng tốt cho vi khuẩn
sinh sản. Bựa là hỗn hợp của 70% vi khuẩn và 30% chất đường, acid.
Lâu ngày, calcium đóng vào bựa, cứng hơn, bám chặt vào răng và nướu
răng. Tại đó, vi khuẩn làm thực phẩm lên men, sinh ra acid lactic.
Acid ăn ṃn chất bảo vệ men răng, vi khuẩn xâm nhập được vào cấu tạo
răng để hủy hoại.
Cao điểm của tác hại là nửa giờ đầu sau khi ăn với
mức độ acid lên cao nhất. Diễn tiến này xẩy ra rất âm thầm, đôi khi
kéo dài cả vài năm và không gây đau đớn ǵ cho nạn nhân cho tới khi
răng hỏng.
2. Dinh dưỡng với sâu
răng
Thực phẩm các loại khi kẹt lại trong răng đều bị
vi khuẩn chuyển hóa. Thời gian kẹt lại càng lâu th́ lại càng có hại.
Carbohydrat dễ lên men như các loại đường sucrose,
fructose, maltose, lactose; mật ong, đường vàng, mật mía; trái cây
tươi, khô hoặc đóng hộp; nước ngọt ...đều là những món ăn ưa thích
của vi khuẩn. Chỉ một chút đường trong bánh kẹo cũng đủ làm cho các
món này dính lâu trong miệng, tạo điều kiện thuận lợi cho tác dụng
của vi khuẩn.
Quan sát cho thấy người hay dùng chất ngọt bị hư
răng nhiều gấp 12 lần người ít dùng. Đường hóa học saccharin,
aspartame, cyclamate không làm hư răng; đường xylitol, sorbitol
trong rượu không lên men lại được coi như bảo vệ răng.
Chất đạm trong thịt, trứng, cá; chất béo, vài loại
pho mát có tác dụng bảo vệ răng khỏi sâu.
Chất béo tạo ra một lớp dầu mỏng che răng nên có
tác dụng làm giảm tác dụng của đường, làm giảm độ dính của thực phẩm
vào răng miệng.
Thực phẩm có nhiều xơ như dưa gang, rau riếp ...giúp
làm sạch răng và loại bỏ mảng bựa vôi.
Thực phẩm không gây sâu răng là loại khi ăn không
làm tăng nồng độ acid của nước miếng.
Ăn uống nhiều lần ( ăn vặt) trong ngày cũng làm
thay đổi độ acid/kiềm của nước miếng và ảnh hưởng tới sự sâu răng.
Thí dụ ăn năm cái kẹo một lúc rồi súc miệng th́ ít có hại hơn là lai
rai ăn số kẹo đó trong ngày. Ăn quà vặt cũng là một nguy cơ sâu răng
v́ độ acid trong miệng lên cao độ nhiều lần trong ngày.
Cần nhớ là mỗi lần một lượng nhỏ carbohydrat dễ
lên men được đưa vào miệng là độ acid trong nước miếng tăng lên cao
và ăn ṃn men răng.
Thực phẩm ăn xen kẽ cũng có ảnh hưởng tới khả năng
gây sâu răng. Thực phẩm gây sâu răng mà ăn xen kẽ với thực phẩm
không gây sâu răng th́ sẽ tốt hơn. Chuối thường hay dính răng, dễ
đưa đến sâu răng, nhưng kèm theo ly sữa th́ tác dụng xấu giảm đi.
Tráng miệng với miếng bánh ga- tô dính răng mà sau đó lại nhai miếng
pho mát Thụy sĩ th́ miệng sạch mau hơn. Sữa có nhiều calcium,
phosphore nên có tác dụng trung ḥa với thực phẩm dễ gây sâu răng,
như đường.
Dạng lỏng hay đặc của thực phẩm cũng là một yếu tố
quan trọng.
Thực phẩm lỏng rời miệng mau hơn món ăn đặc nên độ
acid cũng thấp hơn. Một cục kẹo cứng ngậm trong miệng cho tan dần
tạo ra môi trường thuận lợi cho vi sinh vật. Kẹo cao su không đường
nhai lâu làm tăng nước miếng và rửa sạch răng. Ngô rang có nhiều
chất xơ, ít carbohydrat lên men nên cũng tốt cho răng.
Nước bọt có vai tṛ quan trọng trong sự tiêu hóa
cũng như bảo vệ răng. Có ba tuyến nước miếng là tuyến mang tai,
tuyến dưới lưỡi và tuyến dưới hàm.
Nước bọt có tính kiềm mà nhiệm vụ chính là giữ độ
ẩm cho miệng, giúp tiêu hóa thực phẩm, giảm thay đổi acid trong
miệng và tiêu hóa tinh bột. Nước bọt có nhiều calcium và phosphore
cho nên sẽ trung ḥa acid do vi khuẩn tạo ra. Sự nhai làm tăng nước
bọt. Ngửi hoặc nh́n thấy món ăn ngon thơm cũng làm chẩy nước miếng.
Sự tiết nước miếng giảm trong khi ngủ cho nên
miệng thường khô, và cũng giảm trong một vài chứng bệnh hoặc do tác
dụng của vài dược phẩm như thuốc trị kinh phong, trầm cảm, dị ứng,
cao huyết áp, thuốc có chất á phiện, các tia phóng xạ trị liệu.
3. Pḥng ngừa sâu răng.
Sâu răng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhứt là khi
c̣n thơ ấu. Sự chăm sóc những răng sữa liên quan đặc biệt tới sự
tăng trưởng của hàm răng khôn sau này. Răng sữa giúp trẻ nhai thực
phẩm, giữ cho hàm ở vị trí tốt cho răng vĩnh viễn. Răng tạm thời mà
rụng sớm th́ khoảng trống sẽ bị các răng khác lấp vào và choán chỗ
của răng khôn. Răng sữa có thể bị hư khi mới hai tuổi, v́ thế cha mẹ
cần lưu ư chăm sóc răng cho con.
Về dinh dưỡng, th́ nên cẩn thận với thực phẩm có
nhiều đường ngọt.
Mặc dù đường ngọt đă được chứng minh là nguy cơ số
một gây sâu răng, nhưng khuynh hướng chung của chúng ta vẫn là thích
các món ăn ngọt. Khuynh hướng này đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em đang
độ tuổi phát triển, khi chưa có được ư thức tự bảo vệ trong việc
chọn lựa món ăn tốt cho sức khỏe.
Nhiều bà mẹ dùng viên kẹo ngọt để khen thưởng con.
Nhiều người cho con bú b́nh nước pha với đường, thay cho sữa. Có bà
mẹ lại nhúng cái núm vú cao su vào mật ong rồi cho con ngậm.Tất cả
đều là nguyên nhân dễ dàng làm hỏng những chiếc răng non.
Khi ngủ, không nên cho ngậm b́nh sữa, v́ có thể
trẻ không nuốt hết, sữa đọng trong miệng và là môi trường tốt cho vi
khuẩn. Có thể cho bé ngậm núm giả hoặc ngậm b́nh nước lă.
Ngoài việc sữa mẹ có nhiều bổ dưỡng, con hút núm
vú mẹ c̣n giúp hàm răng ngay ngắn hơn.
Trẻ em cần chế độ ăn uống đầy đủ, đa dạng với đầy
đủ calcium, phosphore để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng của răng.
Fluoride, một hóa chất ngăn ngừa sâu răng rất công hiệu, cũng cần
được hiện diện trong thực phẩm, nước uống.
Cha mẹ cần hướng dẫn trẻ em trong việc giữ ǵn vệ
sinh răng, cách dùng bàn chải, giây cọ răng (flossing). Bàn chải nên
thay mới khi không c̣n bảo đảm làm sạch răng, và cần được thường
xuyên rửa kỹ để loại bỏ thực phẩm cũng như vi khuẩn dính vào.
Vệ sinh răng miệng , nói chung, gồm có:
- Đánh răng mỗi ngày hai lần, nhất là sau bữa ăn.
- Súc miệng sau khi ăn hoặc uống ;
- Nhai kẹo cao su không đường trong 15 phút sau bữa ăn để nước miếng
ra nhiều;
- Cọ khe răng mỗi ngày hai lần;
- Dùng kem đánh răng có fluoride;
- Súc miệng bằng dung dịch chlorexidine;
-Bớt ăn thực phẩm ngọt hoặc có nhiều carbohydrate dễ lên men.
Bác sĩ Nha Khoa Jeffry Hillman của Đại Học Florida
đang nghiên cứu thay đổi biến dị của vi khuẩn Streptococcus mutans
khiến chúng không c̣n khả năng gây sâu răng nữa.
Ngoài ra, các khoa học gia hiện đang t́m kiếm loại
vaccin để ngăn ngừa sâu răng.
Hy vọng trong tương lai gần, vaccin này sẽ được
bào chế để người người có hàm răng đều đặn trắng bóng hoặc “ Răng
đen nhi nhí, ông Lư cũng khen”..
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas-Hoa Kỳ
www.bsnguyenyduc.com
|