Câu Chuyện Thầy Lang

Pḥng ngừa rủi ro Nắng Hạ

Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức

 

Nói đến rủi ro cái nóng của một số ngày Hè th́ không những các nhà y học quan tâm mà nắng gắt cũng được tao nhân mặc khách diễn tả.

Cụ Nguyễn Khuyến đă viết về nắng Hè như sau:

“Ai sui con cuốc gọi vào hè
Cái nóng nung người, nóng nóng ghê”.
Nhà thơ Trần Vấn Lệ th́ cảm thấy :
« Nước mắt h́nh như đang bốc hơi »

« Hôm nay nóng quá, nắng bừng sôi »

Nắng nóng đến nỗi nung đốt cả người và làm cho nước mắt cũng phải bốc hơi như các nhà thơ tả lại th́ quả là « quá quắt » lắm.

Nhưng có lẽ cũng không oan. V́ y học đă chứng minh là có nhiều rủi ro này trên sức khỏe con người.

Nắng là ánh sáng mang thêm sức nóng của mặt trời trực tiếp chiếu xuống. B́nh thường th́ nắng bức tăng dần từ sáng tới cao độ là trưa rồi giảm dần tới chiều và ban đêm.

Khi ta sống trong không gian quá nóng th́ cơ thể sẽ có một số phản ứng để làm bớt nóng. Đó là:

Mạch máu giăn nở, máu dồn nhiều tới da khiến nhiệt phân tán đi. Các hạch mồ hôi hoạt động mạnh, mồ hôi tiết ra nhiều, bốc hơi làm giảm nhiệt trong cơ thể.

Khi nhiệt độ thay đổi mà các cơ chế trên không điều ḥa thích nghi được hoặc khi có những nguy cơ tăng, giảm nhiệt khác th́ một số bệnh liên quan tới sức nóng sẽ xảy ra.

Các bệnh do nắng gắt gây ra

Các tai nạn này thường xảy ra vào mùa hè khi khí trời vừa nóng vừa ẩm. Lư do là sự ẩm thấp của không khí tŕ hoăn bốc hơi trên da.

Người già và em bé thường hay bị hơn tuổi khác v́ sức đề kháng với bệnh kém hữu hiệu. Riêng nữ giới dường như ít gặp rủi ro này hơn nam giới v́ quư bà quư cô hiểu rơ khả năng chịu đựng cho nên sớm tránh né trước khi lâm nguy.

Tia nắng có thể xuyên qua lớp da không quần áo làm tổn thương cho các phân tử DNA, nhiễm thể của tế bào da. Tia cực tím của nắng gắt vào mùa Hè dễ làm da tổn thương, đưa tới mau già, ung thư da.

Sau đây là một số bệnh do nắng gắt gây ra:

1-Ban đỏ da

Phơi lâu trong nắng, da sẽ mần đỏ, ngứa. Tuyến mồ hôi bị tắc, nở to, bể vỡ tạo ra những mụn nước nhỏ trên da. Tiếp tục phơi nắng lâu hơn th́ da sẽ bị viêm, đôi khi nhiễm độc.

Để tránh khó chịu này, cần mặc quần áo rộng che cả thân h́nh, tránh nắng quá độ.

Khi đă nổi ban, thoa và uống thuốc chống dị ứng như Bénadryl hoặc bôi kem Caladryl.

2- Chuột rút

Trường hợp này xảy ra ngay sau khi hoạt động mạnh dưới trời nắng, đổ mồ hôi nhiều mà lại không uống nước có đủ chất muối để thay thế. Các bắp thịt lớn, như ở bắp chân, ở bụng sẽ co rút gây ra đau nhức mà ta gọi là chuột rút (Cramp).

Để tránh chuột rút, cần uống nước có pha muối sodium trong thời gian vận động.

Không nên dùng muối viên v́ muối làm sót bao tử đồng thời nước vẫn chưa được thay thế.

3- Ngất xỉu

Hơi nóng có thể làm ngất xỉu v́ mạch máu ngoại vi giăn nở, giảm lượng máu trở lại tim và lên năo bộ đồng thời đổ mồ hôi nhiều đưa đến thiếu nước.

Để tránh rủi ro này, không nên phơi nắng quá lâu. Khi cảm thấy có thể bị xỉu th́ di chuyển ngay vào chỗ có bóng mát và nhớ uống nhiều nước.

4- Kiệt sức

Nhiều nhà chuyên môn tin tưởng rằng kiệt sức sẽ đưa tới trúng cảm nhiệt (Heat stroke).

Người bị kiệt sức không có dấu hiệu thần kinh nhưng bị nhức đầu, chóng mặt, ói mửa, mệt mỏi, đau nhức các bắp thịt. Hơi nóng làm cơ thể mất nước, thiếu muối v́ đổ mồ hôi quá nhiều.

Lực sĩ vận động cật lực, người lao động chân tay quá sức trong môi trường nóng bức mà lại không uống đầy đủ nước là hay bị kiệt sức v́ nóng.

Ngoài ra, quư lăo niên đang dùng thuốc lợi tiểu để trị cao huyết áp cũng thường hay bị rắc rối này.

Để tránh kiệt sức v́ nắng, nên uống nhiều nước có muối và rời khỏi nơi nắng gắt ngay.

5- Trúng cảm nhiệt

Đây là một cấp cứu sinh tử, bệnh nhân cần được điều trị tức th́ tại bệnh viện với các phương tiện hữu hiệu. Nếu chậm trễ, nạn nhân có thể bị thiệt mạng.

Trúng nhiệt (heat stroke) xảy ra khi cơ thể tiếp cận với sức nóng quá lâu mà bộ phận điều ḥa thân nhiệt bị tràn ngập, không cáng đáng, thích nghi được với sức nóng.

Sau đây là một số yếu tố làm gia tăng nguy cơ trúng nhiệt:

a- Người cao tuổi, người đang bệnh hoạn suy nhược, người mập béo hoặc khi sống tĩnh tại trong căn pḥng hầm hơi, nóng ẩm.

b-Trẻ em trúng cảm nhiệt khi ngồi trong xe đợi cha mẹ dưới ánh nắng gay gắt.

c- Khi ở trong nắng mà uống nhiều rượu, có bệnh tim, bị khử nước (dehydrated).

đ- Khi đang dùng một vài dược phẩm như thuốc chống dị ứng, thuốc chữa bệnh tâm thần, thuốc ngủ.

Dấu hiệu đầu tiên là bệnh nhân đổ mồ hôi rất nhiều (rồi một lúc sau lại ngưng), nhiệt độ tăng cao có khi tới 41◦ C, da nóng và khô, khó thở, tim đập nhanh, huyết áp giảm, tính t́nh cáu kỉnh, gây gổ, có ảo giác nghe nh́n các sự việc không có thật. Trường hợp nặng có thể đưa đến tổn thương năo bộ, kinh phong, liệt bán thân, hôn mê, đôi khi chết.

Trong khi chờ đợi xe cấp cứu đưa đi bệnh viện, việc quan trọng tức th́ là phải làm hạ nhiệt độ trong người nạn nhân:

a- Di chuyển họ vào nằm ở chỗ mát râm, cắt bỏ quần áo để máu huyết lưu thông và cơ thể thoáng thoát.

b- Dội hay phủ khăn thấm nước lạnh lên cơ thể.

c- Hướng gió quạt vào người nạn nhân, nhất là nơi máu lưu thông nhiều như nách, háng, cổ, để phân tán hơi nóng.

đ- Nhiều chuyên viên khuyên không nên cho nạn nhân uống nước vào lúc này.

e- Không nên cho uống thuốc hạ nhiệt như Tylenol, Aspirin v́ thuốc có thể gây thêm tổn thương cho lá gan.

Pḥng bệnh hơn chữa bệnh

Kinh nghiệm thường khuyên pḥng bệnh hơn chữa bệnh. Các rắc rối v́ hơi nóng thường hay tái phát cho nên pḥng ngừa lại càng quan trong hơn.

Sau đây là một số dự pḥng:

1- Nếu biết là sẽ phải làm việc dưới nắng gắt th́ trước đó vài ngày tiếp xúc dần dần với nắng để cơ thể quen đi.

2- Không nên cố gắng quá sức ḿnh khi làm việc trong trời nắng. Khi cảm thấy có triệu chứng rắc rối, ngưng công việc ngay và tránh vào chỗ bóng mát nghỉ ít phút cho khỏe.

3- Uống nhiều nước pha muối trong khi ở ngoài nắng;

4- Tránh nhiều cà phê, rượu v́ những thứ này làm đị tiểu tiện nhiều khiến cơ thể mất nước;

5- Mặc quần áo rộng răi thoải mái, vải xốp, màu lạt để tránh giữ nhiệt và để thấm mồ hôi.

Vải ka ki màu xanh lợt là tốt v́ nó phân tán chứ không hút sức nóng.

Tránh vải làm bằng hợp chất như nylon, polyester.

Mỗi khi áo ướt sũng mồ hôi th́ thay áo khô ngay.

6- Đầu đội nón rộng vành, mắt mang kính râm.

8- Bôi kem chống nắng có độ bảo vệ cao (SPF 20 tới 30). Độ SPF càng cao, sự bảo vệ da càng lâu.

9- Du di thời khóa biểu làm việc, nhiều giờ vào buổi sáng và xế chiều; trưa nghỉ ngơi vài giờ vừa tránh nắng vừa dưỡng sức.

10- Không để trẻ em đợi trong xe dưới trời nắng dù đă xuống kính xe v́ nhiệt độ trong xe có thể lên tới 65◦C (150◦F)

11- Tránh tập luyện cơ thể giữa buổi trưa vừa nóng vừa ẩm thấp.

Uống nhiều nước trước khi, trong khi và sau khi tập, chứ đừng đợi tới khi khát mới uống.

Khi đang bị nóng sốt, không tập luyện v́ nhiệt độ sinh ra do sự vận động cơ bắp sẽ tăng nhiệt độ trong cơ thể.

12- Làm việc dưới nắng bức, lâu lâu nên nghỉ tay, vào bóng râm thư giăn một lúc, “uống ly chanh đường” uống ly nước lạnh cho “phẻ” mát rồi hăy tiếp tục.

Kết luận

Khi nói tới ảnh hưởng của sức nắng gay gắt th́ ta có thể ví cơ thể với cái đầu máy xe hơi. Nếu cả hai đều có nhiệt độ quá cao th́ sẽ có khó khăn, trục trặc.

Biết trước để tránh sự quá nóng là điều khôn ngoan. V́ khi cơ thể đă bị trúng nhiệt rồi th́ chẳng khác ǵ ta đang lái chiếc xe mà nước trong b́nh giải nhiệt đă sôi cạn, máy sắp bốc cháy, chỉ đủ sức lết tới nghĩa địa xe phế thải.

Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức M.D.

Texas-Hoa Kỳ

(www:nguyenyduc.com)