|
Câu
Chuyện Thầy Lang Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC “Mùa
Đông đă đến đây rồi..” Trời
rét lắm! Sao em không áo ấm? Để
gió lùa, đem lạnh xuống da xương! Trúc
Lang-OKC Là
dân viễn cư, sống trong đất nước
thanh b́nh, ḿnh không phải : “Gửi
mau áo rét cho người chiến binh”.
Nhưng
cũng có những mối ưu tư, sửa
soạn để làm sao
được an toàn với tiết đông
đang ào ạt đến thăm. Thực
vậy, độ lạnh
mùa Đông có thể gây ra một số
vấn đề khó khăn cho
con người. Nhưng, không thể tránh
lạnh bằng cách đi vào giấc ngủ mùa
đông như một vài thú vật, con người
phải sống với lạnh cũng như
tận hưởng cái thú của mùa lạnh. Trong
tận hưởng, có những đề pḥng
để tránh chuyện không tốt cho sức
khỏe. Thử
tưởng tượng.. Một
cặp t́nh nhân, tay lạnh trong tay, chậm bước
dọc Hồ Gươm đêm
gió thổi.Thủ thỉ thương yêu, thưởng
thức từng hạt lạc rang húng ĺu thơm
nóng. Đôi
vợ chồng đầu bạc, bên ḷ sưởi
tí tách tiếng củi cháy, cùng nhau coi từng
tấm ảnh cưới khi xưa, nh́n nhau ôn
lại “ chuyện chúng ḿnh”. Năm sáu chục
năm qua. Và
bầy trẻ, chạy đùa trong tuyết đá,
đắp những h́nh nhân trắng sóa, rồi
đập phá, ngây thơ ḥ hét, ném tuyết cho
nhau. Kể
th́ đẹp đấy. Nhưng đâu đây,
những rủi ro do
nhiệt độ thay đổi bên ngoài
cũng sẵn sàng ảnh hưởng
tới ta. B́nh
thường, cơ thể có những cơ
chế mà Thượng Đế ban cho để thích nghi với sự thay đổi
nhiệt độ chung quanh. Đó là sự đổ
mồ hôi và
bốc hơi qua lớp da, giăn
nở của mạch máu ngoại vi để
tản nhiệt. Hơi lạnh làm bắp thịt
run tỏahơi nóng, mạch máu co lại để
giữ nhiệt. Do đó, dù có thay đổi
thời tiết bên ngoài nhưng hơi nóng trong người
được giữ ở mức b́nh thường.
Ngoài ra, với vốn kiến thức sẵn có,
ta cũng tạo nghĩ
ra nhiều phương thức để tránh
tổn thương v́ giá lạnh. Trước
hết là sự Giảm Thân Nhiệt. Giảm
nhiệt xảy ra khi nhiệt độ trong ḿnh
xuống dưới 95ồF. B́nh thường là
từ 97F tới
100F . Có
nhiều nguy cơ đưa tới giảm
nhiệt độ: nhà không được sưởi
đủ nóng; ăn không đủ chất dinh dưỡng
; uống nhiều rượu; có bệnh kinh niên
về tim, gan, tuyến giáp trạng; đang
mắc bệnh nhiễm trùng; do tác dụng
của một số dược phẩm; ở ngoài
lạnh quá lâu; mặc quần áo không đủ
ấm; mới gặp tai nạn hay té xuống nước;
người sống cô đơn, túng thiếu. Giảm
nhiệt có thể xẩy trong ṿng một
vài giờ, tùy theo số lượng hơi
nóng mất đi
nhiều ít. Nạn
nhân thấy mệt mỏi, lờ đờ, tâm
thần rối loạn, nói ngượng nghịu,
người lạnh giá, cơn run rẩy rùng ḿnh,
ngón chân ngón tay lợt lạt, cử động
khó khăn, cơ thịt cứng nhắc, người
lạnh toát. Nhịp
tim và hơi thở lúc đầu nhanh sau đó
chậm dần. Giảm nhiệt ảnh hưởng
tới năo bộ, nạn nhân kém nhận thức,
hành động khó khăn với các hiểm nghèo
và có thể rơi vào t́nh trạng hôn mê. Giảm
nhiệt là một vấn đề sức
khỏe trầm trọng cần được
cấp cứu tức th́ tại
bệnh viện điều trị để
tránh các biến chứng hiểm nghèo có thể
xảy ra. Trong
khi chờ đợi, đặt nạn nhân
nằm nơi ấm áp, kín gió; sưởi ấm
ngực, cổ, đầu và bẹn với chăn
thường hoặc chăn điện. Đừng
nâng cao chân người bị nạn v́ làm
vậy sẽ dồn máu nhiều về phía trên
người khiến chân bị băng lạnh
nhiều hơn. Cũng
như các rủi ro bệnh tật khác, sự pḥng
ngừa là quan trọng. Mà cũng chẳng đ̣i
hỏi nhiều công sức, chỉ một vài
để ư, lưu tâm: a-
Kiểm soát nhà coi lấp kín các khe hở làm
mất nhiệt mà hơi lạnh
lại lùa vào. b-
Giữ nhiệt độ trong nhà không nóng quá,
khoảng 72ồ F là vừa. Cao quá, da khô
ngứa, dễ chẩy máu cam. Mặc thêm tấm
áo len hồng người yêu mới tặng,
vừa đẹp vừa ấm ḷng cả hai. c-
Mặc quần áo nhiều lớp, không bó sát quá
để máu lưu thông và thoáng khí. Không khí là
lớp cách nhiệt rất tốt. đ-
Khi ra ngoài lạnh, nên mặc quần áo nhiều
lớp: trong cùng là loại vải hút hơi
ẩm như lụa, polypropylene; lớp giữa là
hàng len giữ nhiệt trong cơ thể; lớp
ngoài vừa giữ nhiệt vừa chắn gió, ngăn
nước. e-
Một phần tư nhiệt trong cơ thể bay
đi ở đầu nên ta cần đội nón
nỉ, che kín
đầu và tai, kẻo lạnh quá rụng
mất chỗ đeo khuyên vàng. g-
Che chở bàn tay, bàn chân bằng tất và bao tay. h-
Khi ra ngoài lạnh, che mũi
miệng để khỏi mất nhiệt qua hơi
thở. i-
Nếu quần áo, cơ thể bị ướt
th́ cần lau khô, thay quần áo ngay. Đồ
ướt làm mất rất nhiều nhiệt
của cơ thể. k-
Dự trữ thêm một cái mền trong pḥng
ngủ, pḥng khách để khi cần
th́ đă có sẵn mà dùng. l-
Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng.
Mùa Đông cần nhiều thực phẩm hơn
để có nhiều nhiệt năng.
Uống nước ấm như trà, cà phê, nước
súc cù là vừa làm ấm người vừa mang
thêm chất lỏng cho cơ thể. Về mùa
lạnh cũng như mùa nóng, cơ thể
vẫn đổ mồ hôi nên vẫn cần nước
đầy đủ. m-
Tránh uống nhiều rượu v́ rượu làm
giảm nhiệt độ cơ thể. Nhiều
người cứ nói” làm cốc rượu cho
nóng người”. Thực tế là có nóng
một lúc rồi người lạnh toát ngay. n-
Hỏi bác sĩ hoặc nha sĩ xem các thuốc
ḿnh đang uống có
ảnh hưởng tới thân nhiệt không
để pḥng ngừa. o-
Nếu sống một ḿnh th́ nên sắp xếp
để có người thỉnh thoảng
hỏi thăm xem ḿnh ra sao. p-
Người cao tuổi đừng cho là ḿnh không
bị giảm nhiệt nếu ta không cảm
thấy lạnh. Ở nhóm người này cơ
chế điều ḥa thân nhiệt không c̣n
nhậy cảm như khi c̣n trẻ. r-Trẻ
em dưới một tuổi không nên để
ngủ trong một pḥng lạnh một ḿnh
v́ em bé mất nhiệt dễ hơn người
lớn đồng thời các em cũng khó thích
nghi với độ quá lạnh. Kế
đến là sự Cóng Giá,
những tổn thương
gây ra do lạnh
giá, đóng băng. Cóng
Giá đưa đến mất cảm giác
tạm thời hay vĩnh viễn ở bộ
phận bị thương tổn.
Mỹ gọi là Frost-bite. Mũi, tai, má,
cằm, ngón tay, ngón chân là những nơi hay
bị cóng giá cắn nhiều
nhất. Nguy
cơ cóng giá tăng lên nếu máu
bị cản trở hoặc không mặc
quần áo đủ ấm khi trời rất
lạnh. Thương
tổn do lạnh giá có thể ở
ngoài da hoặc nằm
sâu trong tế bào dưới da. Khi
nông th́ da hơi đau, tái, cứng trong khi đó
tế bào bên dưới lại mềm. Khi
tế bào dưới sâu bị cóng giá th́ da không
c̣n cảm giác, tê dại, cứng ngắc.
Nhiều nạn nhân không biết bị cứng giá
cho tới khi có người nh́n thấy, cho hay Chứng
cóng giá là
một trường hợp cấp cứu, cần
được chữa trị
tức th́ tại
bệnh viện. Trong
khi chờ đợi: a-
Đặt nạn nhân vào pḥng ấm áp. b-Ngâm
phần bị cứng giá trong nước ấm
chứ không phải nước nóng. c-Không
thoa bóp phần bị cóng giá, tránh gây tổn thương
thêm cho tế bào. đ-Đừng
hơ bộ phận cóng giá trên lửa,
tấm sinh nhiệt (heating pad) v́ phần cóng
không c̣n cảm giác, dễ bị phỏng. Ngón
tay cóng giá có thể đặt vào nách là nơi
có nhiệt độ thích hợp.
Một rủi ro khác của mùa Đông, tuy
không hiểm nghèo nhưng cũng làm trạng thái
tinh thần của nhiều người trầm
xuống. Đó là Nỗi
Buồn Mùa Đông
mà ngôn ngữ Anh gọi là “Blues Winter”
hoặc “ Seasonal Affective Disorder” -SAD. Qua
nhiều thế kỷ, các nhà văn nhà thơ cũng
đă tả nỗi buồn, mệt mỏi,
mất mát này vào cuối Thu sang Đông với ngày
ngắn đêm dài; và với “Đây
băng tuyết giữa mùa đông tê tái Rơi
rơi rơi và bao phủ đồng quê Con
đường làng hiu quạnh ngủ say mê Cây
trắng xóa , cửa nhà đều trắng sóa” Tâm
trạng trầm buồn
này xảy ra vào cùng một thời gian
của mỗi năm. Thường
là từ đầu tháng Mười và kéo dài
tới tháng Ba, tháng Tư, trầm trọng
nhất là vào tháng Giêng, tháng Hai. Đây là
thời gian mà ngày ngắn, đêm dài, ở
những vùng thiếu ánh chiêu dương kéo
lê thê ngày lại ngày. Người
mang “Nỗi Buồn Mùa Đông” có tất
cả các triệu chứng của bệnh
trầm cảm. Buồn của
mỗi người có
diễn tiến khác nhau.
Có cậu hết ăn lại ngủ.
Có người th́ chán chường, uể
oải, ăn uống ngủ nghê đều
bỏ, cảm thấy không có sinh lực, tự cô lập.
Nhiều mợ nhiều cô chỉ
thèm ăn của ngọt như kẹo, bánh. Nhiều
giải thích cho là v́ trong mùa Đông, ngày
ngắn đêm dài, nên chất serotonin trong năo
xuống thấp. Mà ít chất này là lư do
khiến con người u sầu, ảo năo. Ngoài
ra chất melantonin lại tăng. Chất này
đưa tới lắng đọng tâm trí,
dễ đi vào giấc ngủ. Tương tự
như nhiều thú vật đi vào giấc
ngủ dài suốt những tháng
Đông lạnh giá, sống bằng chất
béo dự trữ dưới da. TheoViện
Tâm Thần Hoa kỳ ở Maryland th́ sự
bất b́nh thường của gen 5-HTTLPR cũng là nguy cơ đưa đến
Blues Winter. Nhiều
người có thói quen cứ tới mùa lạnh là
giảm hoạt động, để tiết
kiệm năng lượng. Rồi lại
suốt ngày ngồi trong khung trời âm u ảm
đạm, không ánh sáng thiên nhiên làm con người
năo nề hơn. Nhất là khi vắng người
yêu; như Tương Phố: “Sương
giá ḷng em sao ấm nữa! Ánh
sángđồng bộ với đồng hồ sinh học trong cơ
thể. Tới mùa Đông, không ánh sáng, đồng
hồ sinh học này lỗi nhịp nên gây ra
buồn chán và bóng tối làm ta cảm thấy cô
đơn và bất lực Nỗi
buồn Mùa Đông có thể thấy ở
nhiều người trong một gia đ́nh.
Và bạn gái ta hay vướng mắc chứng này hơn
là bọn mày râu. Ánh
sáng đèn nhân tạo đă được
sử dụng để chữa hiện tượng
này. Ḿnh chỉ cần ngồi gần đèn
nửa giờ mỗi buổi sáng là đủ. Người
Buồn mùa Đông cũng được khuyên nên
ra ngoài trời, phơi nắng
vàng nhiều hơn khi mặt trời
chợt lú ra. Và
gia tăng vận động cơ thể. Trong
nhà th́ ngồi với nhau, thủ thỉ
chuyện này kia nọ,
làm chung một việc nào đó, đọc sách
cho nhau nghe để giữ sự thân mật và tương
trợ cho nhau. Điện thoại cho bạn bè
gần xa để lên
tinh thần. Bác
sĩ cũng có thể cho dùng vài loại
thuốc chống trầm buồn. Đôi khi
phải uống từ giữa Thu tới đầu
Xuân cho có công hiệu. Hoặc,
như bầy chim trốn lạnh, cứ đến
cuối Thu, đầu Đông là ta làm một
cuộc Nam du về miền nắng sáng. Cho
ấm ḷng người, ḷng ḿnh. Bác
sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC Texas-Hoa Kỳ
|