Câu Chuyện Thầy Lang
Lại Nói Về
Sinh Tố, Khoáng Chất.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Trong góc tiệm phở, cụ Linh và cụ Đặng đang rù ŕ tâm sự:
-Này cụ ạ, từ ngày tôi uống thêm sinh tố E, “thằng nhỏ” nó mạnh
ra phết.
-Vậy à, thế cụ uống bao nhiêu viên?
-Tôi uống có một viên mỗi ngày. Nhưng h́nh như khi nào uống tới 2
viên th́ tốt hơn. Tốt hơn cả mấy chú V, C đấy.(1)
-Vậy th́ tôi cũng phải thử mới được. Chứ cứ “Trên bảo, dưới không
nghe”măi, chán quá.
Truyền h́nh, radio, báo chí thường xuyên phổ biến những quảng cáo,
kết quả nghiên cứu cho hay sinh tố này làm tóc óng mượt, làm da mềm
mát, khoáng chất kia giúp trẻ măi không già, ăn ngon ngủ yên, không
c̣n căng thẳng buồn phiền lại thêm thông minh, nhớ dai siêu việt.
Các nhà kinh tế cho hay, hàng năm công chúng tiêu cả nhiều tỷ đô
la để mua các sinh tố khoáng chất về dùng thêm.
Cứ theo như thăm ḍ dư luận th́ có tới 70-80% dân chúng đang dùng
thêm sinh tố khoáng chất theo ư muốn của ḿnh, do bạn bè rỉ tai, sau
khi nghe “khuyến măi” hoặc do bác sĩ chỉ định.
Vậy th́ sinh tố, khoáng chất là ǵ, công dụng ra sao mà được
nhiều người tốn tiền mua về dùng thêm như vậy?
Hiểu biết căn bản
Tiếng Anh, Pháp gọi sinh tố là Vitamins. Vita là life, là sự sống;
amin là tên một hóa chất. Vậy th́ vitamins là “hóa chất amin cần
thiết cho sự sống.”
Từ điển y học Webster định nghĩa vitamins là “một trong những
chất hữu cơ, hiện diện với số lượng rất ít trong thực phẩm thiên
nhiên và rất cần thiết cho sự chuyển hóa b́nh thường trong cơ thể”.
Theo các nhà y khoa học, số lượng sinh tố cần thiết cho cơ thể
rất ít, tính theo phần ngàn của gram (milligram), đôi khi nhỏ hơn
nữa, phần triệu của gram. Chẳng hạn như sinh tố C là sinh tố nên
cung cấp cho cơ thể nhiều nhất, mà cũng chỉ có 60mg mỗi ngày, sinh
tố B12 chỉ cần 6mcg/ ngày. 1mcg bằng 1/triệu gram.
Sinh tố có tự nhiên trong thực phẩm, đôi khi do cơ thể tạo ra và
có thể được tổng hợp trong pḥng thí nghiệm.
Có 13 loại sinh tố với tên theo mẫu tự A, B, C, D, E, K…Ngoài tên
theo mẫu tự, vài sinh tố có tên riêng như B1 c̣n gọi là thiamine, B6
là pyridoxine.
Sinh tố được chia ra làm hai nhóm:
-Nhóm ḥa tan trong dầu mỡ là sinh tố A, D, E, K. V́ tan trong
dầu nên nếu tiêu thụ quá nhiều, sinh tố sẽ được dự trữ trong mô bào
béo và đôi khi có thể gây độc cho cơ thể.
-Nhóm ḥa tan trong nước là các sinh tố B (B1, B2, B3, B5, B6,
B12), biotin, folacin, và sinh tố C. Tiêu thụ quá nhu cầu, các sinh
tố này sẽ loại theo nước tiểu ra ngoài do đó tương đối ít gây nguy
hại.
Mỗi loại thực phẩm có sinh tố theo tỷ lệ nhiếu ít khác nhau. Có
thực phẩm hầu như không có một vài trong số 13 sinh tố cần thiết vừa
kể.
Mỗi sinh tố có một nhiệm vụ riêng do đó sinh tố này không thay
thế hoặc làm công việc của sinh tố kia.
Khoáng chất cũng có trong thực phẩm với nhiều loại và với tỷ lệ
nhiều ít khác nhau. Các khoáng thường được nói tới là calci, iodine,
sắt, magnesium, phosphor, selelium, kẽm.
Ngoại trừ calci với nhu cầu hàng ngày từ 1-2 gram, các khoáng
khác chỉ cần trên dưới 100mg mỗi ngày.
Để có đủ các loại sinh tố, khoáng chất ta chỉ cần phối hợp, tiêu
thụ nhiều loại thực phẩm khác nhau trong mỗi bữa ăn.
Dùng thêm
Nếu phần ăn đă có đủ các loại sinh tố, khoáng chất cho nhu cầu cơ
thể th́ có phải uống thêm không? Nếu cần th́ trong những trường hợp
nào? Sinh tố có gây ra tác dụng nguy hại nếu dùng quá nhiều, quá lâu
không? Và liệu có nên dùng thêm để pḥng tránh bệnh này, chữa trị
bệnh kia.
Đây là đề tài được nói tới rất nhiều của cả thường dân cũng như
giới y khoa học.
Điều này cũng dễ hiểu, v́ chúng ta đang sống trong thời kỳ mà mọi
người đều có ư thức cao về vấn đề tự bảo vệ sức khỏe và cũng v́ khám
chữa bệnh bây giờ quá tốn kém, nhiêu khê, mất nhiều th́ giờ. Cho nên,
ai ai cũng muốn t́m những phương thức sẵn có để bồi dưỡng cơ thể,
tránh bệnh tật. Dùng thêm sinh tố, khoáng chất là chuyện rất phổ
biến, v́ sinh tố khoáng chất sẵn có trên thị trường, mua lúc nào
cũng được và cũng được giới thiệu với nhiều lời “khuyến măi” hấp dẫn.
Nên để ư là các sản phẩm này được xếp vào loại dinh dưỡng phụ
thêm, chứ không thay thế cho thực phẩm và cũng không là dược phẩm.
Nhà sản xuất không cần xin phép chính quyền trước khi tung ra thị
trường, trừ khi gây ra nguy hại cho sức khỏe công chúng. Tới khi đó
th́ chính quyền mới can thiệp, yêu cầu thu hồi.
Một số người nghiêng về việc cần dùng thêm, v́:
-Cho là thực phẩm càng ngày càng kém phẩm chất v́ đất trồng trọt
kém mầu mỡ, nhiều hóa chất trừ sâu, phân bón hóa học khiến cho sản
phẩm nom đẹp chứ ít dinh dưỡng.
-Nhiều người dường như thích ăn thực phẩm tạp nham hơn là thực
phẩm nhiều dinh dưỡng, do đó họ sợ là sẽ thiếu sinh tố khoáng chất.
-Mọi người làm việc cực nhọc hơn và ăn uống ít hơn v́ không có
th́ giờ, đưa tới thiếu sinh tố khoáng chất.
-Đọc nghe các lời giới thiệu nói dùng thêm sẽ tăng cường sinh lực,
bồi bổ trí óc, ăn ngủ điều ḥa, trẻ măi không già…
Do đó họ cảm thấy yên tâm hơn, nếu uống thêm mấy viên hỗn hợp
sinh tố, khoáng chất. Điều này thực ra cũng hợp lư, nếu dùng vừa
phải sau khi đă tham khảo ư kiến với bác sĩ gia đ́nh.
Giới chức dinh dưỡng, y tế thường dè dặt hơn với các ư kiến như:
-Nên để ư là chưa có sự đồng thuận của các nhà nghiên cứu về việc
dùng thêm một số lượng lớn sinh tố khoáng chất có thể pḥng tránh
được bệnh và đưa tới tuyệt hảo về sức khỏe.
-Khoa Trưởng Danh Dự khoa Dinh Dưỡng Stanley Gerhoff, Đại Học uy
tínTufts, tâm sự như sau: “Không ǵ làm vui ḷng chúng tôi hơn là
khi có thể thông báo cho công chúng rằng dùng liều lượng lớn một
hoặc nhiều chất dinh dưỡng sẽ mang đến phúc lợi cho sức khỏe. Trước
khi nói được như vậy, một số tiêu chuẩn cần được xác định: sản phẩm
phải hữu hiệu, an toàn với số lượng dùng rơ ràng. Các chất chống oxy
hóa chưa hội đủ các tiêu chuẩn này. Kết quả nhiều nghiên cứu đă bị
các khoa học gia, truyền thông và các doanh nhân sản xuất
antioxidant bóp méo. Công chúng trở nên bối rối, khó mà phân biệt
thực, hư.
-Tại Hoa Kỳ, trên mỗi sản phẩm phụ thêm, các nhà sản xuất đều
phải ghi rơ là “Các điều ghi ở đây chưa được cơ quan Thực Dược Phẩm
đánh giá. Sản phẩm này không có mục đích để chẩn đoán, điều trị hoặc
chữa lành bệnh”. Các quốc gia khác chắc cũng có ghi chú tương tự, để
lưu ư người dân, tránh bị lừa đảo lợi dụng.
-Chuyên gia dinh dưỡng Karen Miller-Kovach nhận thấy là một số
không nhỏ sản phẩm có sinh tố khoáng chất nhiều gấp bội nhu cầu cơ
thể và đưa tới mất cân bằng. Một số khác lại có các chất rẻ tiền như
sinh tố nhóm B hoặc nhiều sinh tố C mà quần chúng ưa thích. Sản phẩm
căn cứ trên thị hiếu của dân chúng nhiều hơn là nhu cầu dinh dưỡng.
-Đối với cơ thể, quá nhiều một vài sinh tố khoáng chất có thể gây
nguy hại cho sức khỏe.
Giáo sư Đại học John Hopkins Benjamin Caballero đưa ra một thí dụ:
“Nếu đă tiêu thụ thực phẩm có đầy đủ sinh tố A mà lại c̣n dùng thêm
tới 100% nhu cầu th́ cơ thể sẽ dễ dàng tích tụ quá nhiều sinh tố này
và tăng rủi ro bệnh loăng xương”.
-Ngày 16-4-2008 vừa qua, các khoa học gia tại Bệnh viện Đại học
Copenhagen, Đan Mạch, đă công bố kết quả kiểm điểm hơn 70 nghiên cứu
về tác dụng của các chất chống oxy hóa vitamins E, A, Beta carotene
đối với tuổi thọ. Theo các bác sĩ Goran Bjelakovic và Christian
Gluud của nhóm nghiên cứu, “không có bằng chứng nào hỗ trợ cho ư
kiến là dùng thêm các antioxidant có thể giảm rủi ro tử vong ở người
khỏe mạnh hoặc ở người đang bị nhiều bệnh”. Nhóm đề nghị nên có
những điều khoản quy định về việc dùng các chất antioxidant, tương
tự như quy định liều lượng tối đa đối với thuốc chống đau
paracetamol (Tylenol). Đại diện Hội Dinh Dưỡng Anh quốc Catherine
Collins cũng đồng quan điểm về các quy luật này.
-Một số khoáng chất cũng vô hiệu hóa lẫn nhau để được hấp thụ.
Chẳng hạn kẽm tranh đua với sắt mà sắt lại kèn cựa với sự hấp thụ
calcium.
Hội Dinh Dưỡng Hoa Kỳ và các tổ chức y khoa đáng tin cậy đều đồng
ư là phương thức hữu hiệu nhất để cung cấp cho cơ thể các vitamins
và khoáng chất cần thiết là qua một chế độ dinh dưỡng cân bằng, đa
dạng và hợp lư.
Tuy nhiên, trong mấy trường hợp đặc biệt như sau, đôi khi cũng
nên dùng thêm sinh tố, khoáng chất:
-Người cao tuổi thường ăn không đầy đủ các chất dinh dưỡng v́ sức
khỏe kém. tâm trạng buồn rầu, răng lợi lung lay, tác dụng phụ khi
uống nhiều thuốc, khẩu vị giảm, ăn uống ít đi, nhất là nếu lại sống
đơn côi, trong nhà dưỡng lăo. Ngoài ra, cơ thể họ cũng không hấp thụ
được một số chất dinh dưỡng như sinh tố D, B12…Các vị này cần phải
dùng thêm các đa sinh tố khoáng chất để bổ sung cũng như để tăng
cường hệ miễn nhiễm, bảo vệ cơ thể với rủi ro bệnh tật.
-Với phụ nữ ở tuổi măn kinh, giảm estrogen đưa calci vào xương,
cần hỏi ư kiến bác sĩ để dùng thêm calci và sinh tố D để pḥng tránh
bệnh loăng xương.
-Phụ nữ có thai và cho con bú, cần được bác sĩ hướng dẫn dùng
thêm sắt, calci, folic acid cho nhu cầu của mẹ và con. Con cần calci
để tạo xương. Sắt để mẹ có thêm hồng huyết cầu. Folic acid để con
tránh được khuyết tật nứt đốt sống (spina bifida) với liệt hạ chi,
chậm phát triển tâm trí.
-Hóa chất trong thuốc lá giảm sự hấp thụ các sinh tố C, B6,
niacin, folic acid. Quư vị thường xuyên “nhớ nhà châm điếu thuốc”
cần dùng thêm các chất này. Tuy nhiên cũng xin thưa là, việc bổ sung
sinh tố không tránh cho quư vị khỏi những rủi ro của thuốc lá như
ung thư phổi, ho…
-Uống rượu như uống nước suối, cơ thể không tiêu hóa, hấp thụ
được nhiều sinh tố khoáng chất như A, D, B12, niacin, folic acid,
selenium, magnesium, phosphor, kẽm. Ấy là chưa kể, nếu “lấy rượu
thay cơm” th́ hậu quả c̣n tai hại hơn nữa cho sức khỏe.
-Ăn theo chế độ riêng như chỉ ăn rau trái th́ cần thêm sinh tố
B12 v́ sinh tố này chỉ có trong thực phẩm từ động vật.
-Nếu không ăn được vài thực phẩm v́ bị dị ứng hoặc bất dung cũng
cần dùng thêm các sinh tố khoáng chất mà thực phẩm này có nhiều.
Chẳng hạn, nếu không dùng được sữa, phó mát và không tắm nắng mặt
trời mươi phút mỗi ngày th́ cần dùng thêm calci, sinh tố D để xương
vững chắc.
-Nếu đang bị bệnh gan mật, ruột, tụy tạng hoặc sau giải phẫu ống
tiêu hóa, cơ thể sẽ không tiêu hóa, hấp thụ được một cách hoàn hảo
và ta sẽ thiếu các chất dinh dưỡng. Trong các trường hợp này, bác sĩ
sẽ giúp ta lựa chọn các sinh tố, khoáng chất mà cơ thể cần.
-Một vài loại dược phẩm như thuốc lợi tiểu, thuốc chống acid bao
tử, thuốc kháng sinh, thuốc nhuận tràng, thuốc viên ngừa thai cũng
làm mất một số sinh tố khoáng chất trong cơ thể, và ta phải dùng
thêm để bồ sung, sau khi được bác sĩ xác định nhu cầu.
Lựa chọn
Trước khi quyết định mua dùng thêm sinh tố khoáng chất, nên cân
nhắc:
-Có thực là ḿnh cần phải dùng thêm sinh tố khoáng chất để phụ
thêm cho chế độ dinh dưỡng.
-Sản phẩm định mua, khi vào cơ thể, liệu có thực hiện đúng điều
mà nhà sản xuất giới thiệu.
-Các chất nằm trong sản phẩm có đúng là các chất mà nhà sản xuất
ghi trên nhăn hiệu.
-Thành phần sản phẩm có căn cứ vào kết quả các nghiên cứu mới
nhất về dinh dưỡng.
-Sản phẩm có được bảo đảm là hữu hiệu và không gây hại cho người
tiêu thụ
-Sản phẩm dùng thêm này có tác động qua lại với dược phẩm hoặc
các chất phụ thêm mà ta đang dùng.
-Không cần trả thêm tiền cho quảng cáo là sản phẩm hoàn toàn hữu
cơ, v́ bản chất của sinh tố đă là chất hữu cơ.
-Dù là thiên nhiên nhưng sinh tố khoáng chất cũng có thể gây nguy
hại cho cơ thể, nếu dùng thêm quá nhiều.
-Không có sinh tố khoáng chất nào có thể trực tiếp tăng cường
sinh lực cho một người không thiếu các chất dinh dưỡng này.
-Sinh tố khoáng chất chỉ là “chất mồi”, cần thiết với số lượng
rất ít cho các chức năng cơ thể.
-Các sinh tố khoáng chất phối hợp với nhau để tác động lên cơ thể,
v́ thế không nên dùng riêng rẽ từng thứ mà tập hợp nhiều thứ để có
sự cân bằng với nhau.
-Nên đọc kỹ nhăn hiệu và theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.
-Dùng khi ăn, để tránh gây khó chịu cho dạ dày
-Cất giữ sinh tố khoáng chất xa tầm với của con trẻ
-Đừng nói với trẻ em rằng sinh tố khoáng chất là “viên kẹo”, kẻo
chúng tưởng thật và lấy ăn.
Kết luận
Một chế độ ăn uống hợp lư với tuổi tác và hiện trạng cơ thể vẫn
là điều cần thiết để có đầy đủ các chất dinh dưỡng, kể cả sinh tố
khoáng chất.
Bác sĩ Benjamin Caballero, Giáo sư Đại học Y tế Công Cộng John
Hopkins có ư kiến: “Nhiều người có ảo tưởng là sinh tố khoáng chất
có thể bù đắp cho việc ăn uống cẩu thả. Nếu ta tiêu thụ thực phẩm
táp nham (junk food) mỗi ngày th́ sinh tố là vấn đề vô nghĩa đối với
ḿnh. Không ǵ có thể thay thế được một chế độ dinh dưỡng lành mạnh.
Chúng ta không biết chất nào trong chế độ này là tác giả của một
điều kiện sức khỏe tốt. Nhưng điều mà ta biết rơ là những ai ăn uống
hợp lư đều ít bệnh hơn”.
V́ sinh tố khoáng chất dùng thêm không bao giờ có thể thay thế
cho sự ăn uống đầy đủ sáu chất dinh dưỡng căn bản: chất đạm, chất
béo, tinh bột, sinh tố, khoáng chất và nước.
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Texas-Hoa Kỳ
(1) Viagra, Cialis là hai thuốc điều trị Rối Loạn Cương Dương
|