Câu Chuyện Thầy Lang
KHÓC
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Khóc là nhỏ lệ trước một hoàn cảnh khốn cùng, đau
đớn hoặc buồn rầu. Vĩnh biệt người bạn trăm năm, mất nước phải xa
quê hương hoặc bị hành hạ tù đầy khiến nhiều người khóc thầm dai
dẳng. Cũng có người khóc v́ quá xúc động trước một hạnh phúc tân hôn.
Trong động tác khóc. miệng mếu máo đôi khi phát ra
thành tiếng nức nở, nước mắt tuôn rơi. Đây là một diễn tiến liên tục
do hệ thần kinh tự chủ điều khiển. Tuy nhiên đôi khi có người cũng
có thể giả vờ sụt sịt với một mục đích nào đó.
Phàm là người th́ ai cũng có lúc khóc nhưng văn
hóa mỗi quốc gia hoặc truyền thống mỗi gia đ́nh có những luật bất
thành văn khác nhau về khóc: khóc khi nào và khóc làm sao để được
chấp nhận.
Theo Tom Lutz, tác giả sách Crying: The Natural
and Cultural History of Tears: “Các nền văn hóa trên thế giới coi
khóc là hành động để biểu lộ một t́nh cảm khi đau đớn thương tiếc.
Mỗi văn hóa xác định khóc ở đâu và khi nào th́ được chấp nhận”.
Có nhiều kiểu khóc khác nhau.
Nếu có khóc âm thầm, khóc lén, khóc nỉ non tỉ tê
th́ cũng có khóc ṛng, khóc bù lu bù loa to tiếng, mũi dăi ḷng
tḥng, khóc như mưa, khóc như cha chết, khóc đứng khóc ngồi, khóc
dai, khóc tới liệt hơi khản tiếng, bất tỉnh nhân sự, ngất đi …
Bé mới sinh th́ khóc tu oa, khóc dạ đề cả mấy
tháng, khóc oe oe đói bụng đ̣i ăn, khóc ṿi vĩnh điếc cả tai.
Cũng có người kịch tính, sụt sùi khóc mướn khóc
thuê cho tang chủ, lâu lâu lại khóc rống lên với mục đích cho bàn
dân thiên hạ hay là người quá cố được đông con nhiều cháu thương
tiếc, tiễn đưa…
Có tiếng khóc đau đớn “Giọt châu lă chă khôn cầm”
của Thúy Kiều khi bị Hoạn Thư đánh ghen hành hạ, th́ cũng có tiếng
khóc v́ hoàn cảnh bần cùng của Trần Thế Xương “Vay nợ lắm khi trào
nước mắt”; khóc khí khái “Nước mắt anh hùng lau chẳng ráo” của Tôn
Thọ Tường;
Hoặc tiếng khóc đa t́nh của người thiếu phụ trong
thơ của Trương Tịch
“Trả chàng đôi ngọc, đôi hàng lệ;
Hận chẳng gặp nhau lúc chưa chồng,”
Lại c̣n những tiếng khóc thâm độc, giả nhân giả
nghĩa của Tào Tháo giết người rồi khóc rống, tỏ vẻ tiếc thương…
Hoặc tiếng khóc vui buồn khó hiểu của thiếu nữ vào
ngày vu quy, khi bái biệt cha mẹ ruột để về với tân lang và cha mẹ
chồng:
“Khấp như thiếu nữ vu quy nhật”.
Nhưng có lẽ tiếng khóc của Nguyễn Khuyến trước sự
ra đi vĩnh viễn của bạn hiền Dương Khuê mới năo nề t́nh cảm làm sao:
“Tuổi già hạt lệ như sương
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan”.
Như vậy th́ khóc thường là đi đôi với nước mắt
giọt ngắn, giọt dài tuôn rơi.
Nước mắt
Mà nước mắt cũng có nhiều ư nghĩa, cấu tạo khác
nhau.
Nước mắt tuôn ra từ tuyến lệ h́nh hạt hạnh nhân
nằm phía trên con ngươi, dưới xương trán. Có khoảng hơn chục ống nhỏ
li ti từ tuyến tỏa ra dẫn nước mắt phủ nhăn cầu. Sau đó nước mắt
theo một đường chảy từ góc con mắt vào túi lệ, thông xuống mũi, đôi
khi có nhiều th́ dàn dụa trên mi, xuống má, xuống môi.
Nước mắt thành h́nh từ dung dịch chất lỏng của hệ
tuần hoàn với 0.9% muối.
Có 3 loại nước mắt:
- Nước mắt căn bản
thường xuyên tiết ra để bảo vệ và làm ướt nhăn cầu nhờ đó mắt chớp
lên chớp xuống, nh́n ngang nh́n dọc dễ dàng. Không có nước mắt, nhăn
cầu sẽ khô, mắt chớp khó khăn và rát.
Mỗi ngày có từ 150-300 cc nước mắt với các chất
khác nhau như glucose, chất đạm, muối sodium, Kali, magnesium, chất
diệt trùng lysozyme, lactoferrin.
- Nước mắt phản ứng
khi có một vật lạ hoặc ánh sáng quá mạnh xâm nhập kích thích mắt.
Chẳng hạn như khi thái củ hành tươi có hơi cay bay vào mắt hoặc mắt
vướng bụi bặm. Dây thần kinh cảm giác ở nhăn cầu sẽ chuyển tín hiệu
báo cho năo biết có vật lạ vào mắt. Năo bộ tác động lên tuyến nước
mắt, nước mắt chảy ra để loại bỏ vật lạ.
- Nước mắt xúc động
tiết ra trước một buồn rầu, đau đớn hoặc niềm vui… Nước mắt này có
cấu tạo khác với các nước mắt kể trên v́ có thêm các chất như
prolactin, ACTH, chất chống đau thiên nhiên leucin enkephalin
V́ có muối, cho nên nước mắt hơi mặn và đă có nhận
xét rằng cặp môi ướt nước mắt rất tốt khi hôn nhau. Vừa sạch miệng,
vừa làm cho nụ hôn đậm đà, t́nh cảm, nhớ nhau hoài.
Mỗi lần mắt chớp là nước mắt được trải rộng trên
mặt nhăn cầu. Mắt chớp có công dụng như những cái gạt nước trên mặt
kính xe hơi, máy bay. Chớp mắt xảy ra mỗi dăm ba giây đồng hồ và là
một động tác tự chủ. Tuy nhiên ta cũng có thể chớp mắt theo ư muốn
tỏ vẻ e thẹn khi gặp chàng gặp nàng lần đầu, nhưng khó mà có thể
ngưng chớp mắt lâu hơn một phút.
Thực ra nước mắt trải trên nhăn cầu có những ba
lớp: lớp trên cùng có chất dầu tiết ra từ hạch nhờn ở mi mắt để ngăn
lệ bốc hơi; lớp thứ nh́ là nước từ tuyến nước mắt và lớp dưới cùng
là dịch nhày mucus. Bất cứ bệnh nào ảnh hưởng tới cấu trúc của ba
lớp này đều gây trở ngại cho sự nh́n.
Theo nhà sinh hóa học William H. Frey, Đại học
Minnesota, nước mắt khi xúc động có nhiều chất đạm hơn nước mắt do
vật chất hoặc hơi cay kích thích.
Nước mắt có vai tṛ quan trọng trong việc bảo vệ
mắt với vật lạ như vi khuẩn bụi bặm và cũng là chất bôi trơn để mắt
có thể điều tiết khi nh́n. Không có nước mắt, nhăn cầu sẽ trở nên
khô, nhiễm trùng đưa tới khiếm thị, mù ḷa.
Diễn tiến khóc:
Một xúc động mạnh, một kỷ niệm đau sót làm con
người nín thở, cơ bắp ở miệng co thắt đột ngột, rồi nước mắt trào ra.
Họ tiếp tục nức nở, dàn dụa một lúc rồi mọi sự lắng đọng, tâm hồn
cảm thấy nhẹ nhàng hơn. Diễn tiến này cũng tương tự khi vui th́ cười.
Trong sự khóc, xúc động kích thích dây thần kinh
năo, năo bộ bèn gửi tín hiệu tới hạch nước mắt khiến cho ta khóc và
nước mắt tuôn trào.
Theo Stephanie Shields, giáo sư tâm lư tại Đại học
Pensylvannia, “Nước mắt tốt” là những giọt lệ nhỏ ra mà ta kiểm soát
được. Nó chứng tỏ người đó rất xúc động nhưng vẫn làm chủ được ḷng
ḿnh”.
Tại sao khóc?
Có nhiều lư do.
-Khóc khi chia tay tan ră hôn nhân, v́ sinh ly tử
biệt người thân vĩnh viễn ra, v́ bực tức mà không giải tỏa, đè nén
được, v́ quá vui, v́ đau đớn thể xác.
-Để diễn tả cảm xúc, làm dịu xúc động.
-Nghe bản nhạc, nghe bài quốc ca, xem một phim
buồn, đọc chuyện thương tâm …là cảm động, dớm nước mắt.
-Khóc khi vui buồn, ngạc nhiên, sợ hăi, đau đớn,
yêu thương…nhiều khi vu, vơ, không lư do… chỉ muốn khóc.
-Khóc để hàn gắn vết thương ḷng hoặc để thông báo
có chuyện chẳng lành để sửa đổi.
Tiến sĩ Judith Kay Nelson phân loại khóc như sau:
(a) những cơn khóc phản kháng để giải tỏa hoàn
cảnh với tiếng gào thét tức giận;
(b) cơn khóc thầm lặng chịu đựng để tạo ra quan hệ
mới sau một mất mát;
(c) khóc thờ ơ không nước mắt trong hoàn cảnh hoàn
toàn thất vọng.
Tác dụng của Khóc
Đă có nhiều nghiên cứu cũng như nhận xét về tại
sao ta khóc và tác dụng của khóc.
Nhà tâm lư Sigmund Freud cho rằng sự kích thích
hạch nước mắt giúp năo bộ giảm tích tụ căng thẳng.
Giáo sư William H. Frey có ư kiến tương tự: những
căng thẳng không được giải tỏa sẽ tăng rủi ro cơn đau tim và tổn
thưong năo. Theo ông, “Hít thở để loại thán khí, tiểu tiện loại chất
thải urea và khóc để xả stress”.
Đi xa hơn, bác sĩ người Anh, Sir Henry Maudsley
báo động “Nỗi sầu muộn không được giải tỏa bằng nước mắt sẽ làm các
bộ phận khác rỉ nước”.
Giáo sư y khoa Trung Hoa Wan Chengkui lại có ư
kiến rằng sở dĩ đàn bà sống lâu hơn đàn ông cả 5-7 năm là v́ mỗi khi
có chuyện ấm ức buồn bực là họ khóc ngay. Theo ông, nước mắt khi
khóc v́ xúc đông loại khỏi cơ thể nhiều độc chất. Nhưng cũng theo
ông, không nên khóc quá năm phút.
Tác giả Lael Wertenbaker cho hay ḱm hăm nước mắt
làm cho stress tăng với các hậu quả như cao huyết áp, bệnh tim, loét
dạ dày v́ tác động của stress.
Nhà nhân chủng học Ashley Montagu quả quyết là nhỏ
nước mắt không những tốt cho sức khỏe mà c̣n là phương tiện đối
thoại hữu hiệu, tăng sự quan hệ thân thiện giữa người với người
trong cộng đồng.
Trong khi đó, kết quả nghiên cứu của các tác giả
Susan M. Labott và Randall B. Martin cho hay, người dễ dàng khóc
trước các hoàn cảnh tiêu cực của cuộc sống thường hay bị rối loạn
tâm tư hơn là thoát khỏi hoặc bớt đi.
Văn thi sĩ cũng có ư kiến về khóc.
Thi sĩ Richard Crashaw nói “Khóc là làm vơi đi
niềm thống khổ”.
C̣n thi sĩ người Anh Robert Herrick cho là “Giọt
lệ là ngôn ngữ cao quư của đôi mắt. Khi t́nh yêu chân thật không đủ
lời để nói ra, th́ nước mắt thay lời nói trong những giây phút im
lặng đó”.
T́nh cảm hơn, nhà văn Pháp Valery Larbaud lại tâm
sự “Nhưng tôi yêu những mùi vị của giọt lệ được giữ lại, những giọt
lệ dường như chảy từ cặp mắt xuống trái tim. Tôi thu gom nó như một
kho tàng”.
Nam nữ ai khóc nhiều?
Nam nữ, già trẻ lớn bé đều khóc, nhưng ở mức độ
khác nhau.
Thường thường nữ giới hay khóc hơn nam giới, v́ họ
nhiều t́nh cảm, dễ xúc động. Ngoài ra, nhà sinh hóa học William H.
Frey đưa ra giả thuyết là hormon prolactin làm giảm ngưỡng xúc động
ở phụ nữ bằng cách kích thích hệ nội tiết khiến cho phụ nữ dễ dàng
chẩy nước mắt. Prolactin là một loại kích thích tố có nhiêu ở nữ
giới đặc biệt là ở tuổi dạy th́, khi có kinh, mang thai và cho con
bú sữa mẹ cũng như khi bị căng thẳng tinh thần. Prolactin có ở cả
nam lẫn nữ, nhưng tỷ lệ ở nữ cao hơn nam tới 60%. Cho nên khi các bà
các cô ở trong các giai đoạn này, xin đừng làm phiền ḷng họ kẻo họ
bù lu bù loa, khó dỗ.
Trước đây cứ nói là nam không khóc nhưng thực ra
là họ có khóc nhưng ít hơn. Theo tạp chí Man’s Health tháng Tư, 2003
trong một năm, nam khóc 14 lần c̣n nữ khóc gấp ba gấp bốn, tới 64
lần. Sở dĩ như vậy là do nam giới có khả năng ḱm hăm sự khóc hơn là
nữ giới.
Với một vài văn hóa, khóc là dấu hiệu của yếu đuối,
phản ảnh sự bất lực, không tự cường và cần nơi dựa dẫm, dựa vai
người khác mà khóc.
Tại một số quốc gia, nam giới tự do khóc trong khi
đó tại vài quốc gia khác như Hoa Kỳ, người nam mà khóc tu tu th́
được cho là yếu đuối, không có nam tính, là “Sissy” là “Crybaby”.
Có người cho rằng nam giới mà khóc là do quá nhậy
cảm mà nữ giới mà khóc th́ lại bị gán cho là quá xúc động đôi khi
mánh khóe, có dụng ư lung lạc, tư lợi.
Kết
luận
Để kết luận, xin mượn lời của nhà giáo kiêm tâm lư
gia trị liệu, Tiến sĩ Judith Kay Nelson: “Các bác sĩ và nhà tâm
lư gắn liền khóc với cảm xúc nhưng lại quên rằng khóc c̣n là một
chức năng căn bản của cơ thể. Khóc liên hệ tới sự sản xuất các loại
hormon, sự co của cơ bắp, những thay đổi sinh hóa học, những tín
hiệu thần kinh và các diễn tiến tuần hoàn, tiêu hóa hô hấp”.
Do đó, tưởng như là giản dị nhưng nhỏ lệ là một
thành phần quan trọng và cần thiết trong cơ thể con người. Không có
những giọt lệ tuôn ra, trong ngắn hạn, cuộc đời sẽ gặp nhiều tâm
trạng khó khăn và trong dài hạn, thị lực sẽ mờ dần.
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas- Hoa Kỳ
www.bsnguyenyduc.com
|