Dinh Dưỡng
với Cao Huyết Áp
Bác sĩ
Nguyễn Ư-ĐỨC
“Cụ ạ, tôi bị cao huyết
áp hơn mười năm, uống thuốc ǵ cũng không khỏi. Mới đây người ta
mách tôi uống nước lá ổi. Mỗi ngày chỉ uống một lá thôi.Thế mà
khỏi dứt đấy!”
“C̣n bà nhà tôi ấy à,
chẳng cần thuốc men ǵ, chỉ tập thể dục mà huyết áp xuống trông
thấy.”
Nói với nhau về cao huyết
áp là chuyện đầu môi trong những dịp gặp gỡ của nhiều người, v́
đây là bệnh rất thường xẩy ra. Có người sống với bệnh cả dăm bẩy
năm mà không biết hoặc không thấy có triệu chứng ǵ, cho tới khi
bị biến chứng bất ngờ như thận suy, cơn đau tim hoặc tai biến
năo, th́ đă quá trễ.
Vậy th́ xin cùng quư thân
hữu t́m hiểu về bệnh "tension" một chút, để coi xem bệnh này là
cái ǵ mà thiên hạ cứ e ngại nhắc nhở tới hoài.
Trước hết xin ôn lại một chút về sinh lư học
Huyết áp là áp lực hay sức
ép của máu vào thành động mạch. Aùp lực này được tạo ra khi trái
tim bóp, đẩy máu vào huyết quản. Tùy theo số lượng máu và sức
cản của động mạch mà áp suất cao hoặc thấp. Huyết áp được diễn
tả bằng hai con số:
Huyết áp tâm thu
(systolic) khi tim bóp vào để đưa máu sang đại động mạch
Huyết áp tâm trương (diastolic) khi tim thư dăn giữa hai nhịp
đập và máu từ động mạch chạy vào các mao quản để nuôi cơ thể.
Thí dụ sau khi đo, cô y tá
nói: huyết áp cụ là 120/80, có nghĩa rằng áp suất tâm thu là 120
và áp suất tâm trương là 80. Huyết áp tính bằng milimét thủy
ngân= 120/80 mmHg. Trung b́nh, người từ 18 tới 50 tuổi có huyết
áp dưới 140/90. Buổi sáng khi mới ngủ dậy, huyết áp thường
thường thấp; huyết áp cao hơn từ sáng tới chiều. Huyết áp cũng
tạm thời nhích lên khi ta có xúc động hoặc vận động.
Tự đo huyết áp là việc
đáng khuyến khích để ghi sự thay đổi áp suất trong ngày, giúp
thầy thuốc dễ bề điều chỉnh thuốc men. Ta có thể đo hai lần một
ngày trong hai tuần rồi một lần mỗi ngày trước khi uống thuốc.
Khi huyết áp đă tương đối b́nh thường th́ chỉ cần đo vài lần
trong tuần. Xin hết sức thư dăn, thoải mái khi đo huyết áp.
Về máy đo th́ có hai loại:
Loại máy bơm bằng tay, có
kim đồng hồ chỉ số huyết áp trong khi ta nghe nhịp tim bằng ống
nghe
Loại máy mà số huyết áp hiện trên màn ảnh nhỏ.
Loại trên dễ mang khi di chuyển, giá tiền vừa phải từ 20-30 mỹ
kim. Nhưng máy có vài điểm bất tiện là dễ hư hao, không chính
xác, không thuận tiện cho người nghểnh tai v́ phải nghe nhịp tim
bằng ống nghe.
Máy digital hiện nay phổ
thông hơn, dễ đọc v́ con số hiện trên màn ảnh, đôi khi lại in
kết quả luôn, dễ sử dụng, tiện lợi cho người bị kém thính giác
v́ không phải nghe nhịp tim.
Bất tiện của máy trước hết là đắt tiền hơn, từ 40 tới 100 mỹ
kim, độ chính xác của máy thay đổi khi cơ thể cử động hay khi
nhịp tim không đều, máy cũng cần cục pin để điều hành.
Trong cơ thể, huyết áp
được giữ ở mức trung b́nh nhờ có hệ thần kinh giao cảm và thận.
Khi huyết áp xuống thấp, hệ giao cảm tiết ra chất norepinephrine
làm mạch máu co căng, tăng lực cản và nâng cao huyết áp.
Thận tiết ra chất Renin để điều ḥa thăng bằng khối lượng dung
dịch chất lỏng ở ngoài tế bào.
Rồi ta nói tới cao huyết
áp
V́ mới đây, các nhà
chuyên môn đề nghị thêm một tiêu chuẩn coi như bị
tiền-tăng-huyết-áp nếu tâm thu từ 120-139 mmHg và tâm trương từ
80-90 mmHg. Những người này trong tương lai gần có nhiều nguy cơ
bị bệnh cao huyết áp hơn, nếu không giữ ǵn, đề pḥng.
Cao huyết áp là rủi ro lớn
đưa tới tai biến động mạch năo đồng thời cũng là yếu tố gây bệnh
trầm trọng của cơn suy tim và bại thận.
Nên nhớ huyết áp cao là
bệnh kéo dài suốt đời nên cần dùng thuốc liên tục để duy tŕ
huyết áp ở mức độ b́nh thường. Huyết áp chỉ chữa lành ở một số
trường hợp gây ra do một nguyên nhân rơ ràng và có thể giải trừ
được. Thí dụ cao huyết áp v́ bệnh co hẹp của mạch máu ở thận
hoặc do u bướu nang thượng thận
Chỉ có khoảng 5% trường
hợp cao máu là do sự suy yếu, hư hao của một cơ quan như trái
thận, c̣n 95% các trường hợp khác đều không rơ nguyên nhân nhưng
một số nguy cơ gây bệnh đă được nêu ra.
Thế th́ ông lang phải nói
về nguy cơ đưa tới cao huyết áp chứ!
Vâng, có một số yếu tố có khả năng đưa tới cao huyết áp như:
Di truyền- Huyết áp thường
hay xẩy ra cho những người trong một gia đ́nh.
Chủng tộc- Theo thống kê, người châu Phi, châu Á, châu Mỹ La
Tinh thường bị cao huyết áp hơn các sắc dân khác.
Tuồi tác- Tuổi càng cao th́ nguy cơ tăng huyết áp cũng lên theo.
Đàn ông thường bị cao huyết áp sớm, nhưng tới tuổi 45- 50 th́
các bà cũng bị cao huyết áp nhiều như các ông.
Béo ph́- Người béo ph́ dễ bị cao huyết áp và mắc các bệnh của
động mạch vành
Muối. -Muối ăn làm tăng huyết áp ở người mần cảm với tiêu thụ
nhiều muối.
Ngoài ra, một số nguy cơ khác cũng có thể gây cao huyết áp,
nhưng chưa có chứng minh cụ thể. Đó là tiêu thụ nhiều rượu,
thuốc lá, stress, cam thảo (licorice). Cho nên dùng các chất này
một cách vừa phải là điều nên làm để tránh rủi ro.
C̣n Ăn Uống có liên
hệ tới Cao Huyết Áp không nhỉ?
Dạ thưa cứ nh́n ở những
nguy cơ vừa kể th́ ta thấy huyết áp có một chút liên hệ nào đó
với sự tiêu thụ muối và bệnh béo ph́. Đây là hai yếu tố mà con
người có thể thay đổi được. Chúng ta cùng "nghiên cứu" xem có
thực hiện được hay không.
A. Về
Muối
Cách đây dăm thập niên,
khi chưa có dược phẩm hiệu nghiệm để kiểm soát cao huyết áp th́
giới hạn tiêu thụ muối là phương tiện chính. Đă có nhiều đời
thầy thuốc chỉ áp dụng hạn chế muối, ăn cơm lạt và vận động cơ
thề để làm giảm cao huyết áp. Ngày nay, giảm muối không c̣n là
phương thức căn bản, nhưng vẫn có vai tṛ quan trọng trong việc
pḥng ngừa và điều trị cao huyết áp ở một số người.
Đă có nhiều ư kiến khác
nhau về việc giới hạn lượng muối tiêu thụ hàng ngày.
Một số nghiên cứu cho là
muối không có ảnh hưởng ǵ đối với người có huyết áp b́nh
thường. Với người tăng huyết áp th́ giới hạn muối chỉ hạ thấp
một tỷ lệ rất nhỏ. Do đó các nhà nghiên cứu của nhóm này không
tin tưởng nhiều vào công hiệu của tiết giảm muối trong việc trị
cao huyết áp. Giới sản xuất muối dĩ nhiên là rất hoan nghênh kết
quả nghiên cứu này v́ họ sẽ bán được nhiều muối.
Trong khi đó lại có nhóm
nghiên cứu khác quả quyết là có một sự liên hệ giữa cao huyết áp
và dùng nhiều muối, đặc biệt là ở người trung niên và cao tuổi.
Theo họ, giới hạn tiêu thụ muối là điều cần để chữa và pḥng
ngừa cao huyết áp.
Nhiều người rất nhậy cảm
với một lượng lớn muối, khiến cơ thể giữ nhiều nước để cân bằng
dung môi chất lỏng. Hậu qủa là máu huyết nhiều hơn, mạch máu
căng ra, làm huyết áp tăng lên. Trái tim và thận cũng phải làm
việc nặng nhọc hơn để lưu hành máu phụ trội. Với những người này
th́ giới hạn muối là điều nên làm trước khi huyết áp lên cao.
Đồng ư là nhiều muối chỉ
nâng cao huyết áp ở một số người (10-20%) nhưng đây cũng là con
số đáng kể. Hơn nữa, quá nửa quư vị lăo niên đều có cao huyết áp
mà không biết. Có thể là do dùng nhiều muối trong lúc thiếu thời
đă làm suy yếu sự bảo vệ của gene di truyền với bệnh này.
Nhận xét về cách ăn uống
của một số sắc dân trên thế giới cho thấy rằng, nhóm dân nào
dùng nhiều muối th́ tỷ lệ cao huyết áp gia tăng và ngược lại,
khi tiêu thụ ít muối th́ ít bệnh.
Theo các chuyên viên dinh
dưỡng, ta chỉ nên dùng dưới 2000mg muối mỗi ngày, tương đương
với một th́a muối. Đấy là bao gồm toàn thể số lượng muối cho mọi
việc ăn uống, nấu nướng trong một ngày.
Đa số thực phẩm làm sẵn
như đồ hộp, thực phẩm đông lạnh đều có nhiều muối. Các nhà sản
xuất đă cố gắng cắt giảm muối trong thực phẩm chế biến, nhưng
phân lượng dùng vẫn c̣n cao. Lư do là khi thêm muối th́ món ăn
sẽ hấp dẫn hơn so với một món ăn nhạt phèo. V́ thế, các vị cao
niên thường dùng nhiều muối gấp hai người thường, để thỏa măn
khẩu vị. Thành ra, đời cha ăn mặn, đời cha cao máu là vậy.
Để giảm muối th́ cũng
không khó khăn lắm, mà chỉ cần sự quyết tâm.
Khi nấu, nên cho muối hơi
nhạt, rồi chêm mặn thêm khi ăn, nếu cảm thấy cần; xả bớt muối
trong rau đóng hộp; để ư số lượng muối sodium trong nước uống v́
nhiều nơi có lượng rất cao; đọc kỹ nhăn hiệu trên thực phẩm để
biết rơ số lượng muối trong món ăn và dùng muối thay thế.
B. Rồi
đến chất béo
Chất béo trong máu nhiều
quásẽ làm các thành phần khác của máu kết dính với nhau, tim
phải tăng sức co bóp để đẩy máu dính cục này vào động mạch và áp
suất động mạch tăng theo.
Một số nghiên cứu cho
thấy khi giảm chất béo th́ huyết áp cũng giảm theo. Có ư kiến
cho rằng giảm chất béo làm hạ huyết áp tốt hơn là giảm muối. Một
vài loại cá chứa nhiều béo omega- 3 lại làm hạ bệnh cao huyết
áp.
C.
Bệnh mập ph́
Rất nhiều kết quả nghiên
cứu chứng minh sự liên hệ nhân quả giữa mập ph́ và huyết áp cao.
Người mập có nguy cơ bị cao huyết áp hơn người không béo từ hai
tới sáu lần. Theo một vài thống kê th́ tới 60% người cao máu đều
mập.
Lư do là khi ta mập th́
trái tim phải làm việc liên tục nhiều hơn để cung cấp đủ máu cho
khối lượng tế bào lớn hơn của cơ thể. Một lư do nữa là người mập
dễ bị tiểu đường loại II, mà tiểu đường là một trong nhiều nguy
cơ đưa tới cao huyết áp. Do đó, giảm kư thường là bước đầu trong
việc trị cao huyết áp ở người mập.
Giảm tổng số calories
tiêu thụ, giảm muối, tăng vận động cơ thể là những phương thức
hữu hiệu để giảm kư. Bớt mập béo cũng giảm cholesterol, giảm
tiểu đường và cuối cùng là giảm các nguy cơ bệnh tim mạch.
D. Một
chút Rượu
Thống kê cho hay, từ 5 tới
7% người cao huyết áp đều tiêu thụ nhiều rượu các loại. Chỉ cần
3 oz (100 phân khối ) là đủ để nâng áp suất mạch máu lên 3 mmHg.
Do đó, đề ngừa cao huyết áp và nếu có uống rượu th́ nên giới hạn
ở mức độ 2 drinks mỗi ngày. Mỗi drink là 50 cc rượu mạnh, 150 cc
rượu vang và 350 cc la de.
E.
Vài muối khoáng
Potassium (K), Magnesium,
Calcium cũng có vai tṛ tuy khiêm nhường nhưng tốt đối với huyết
áp.
Theo một số nghiên cứu, K
giảm huyết áp bằng cách làm thư dăn mạch máu, ḷng mạch máu rộng
hơn , giảm sực cản máu lưu thông; làm tăng sự bài tiết nước và
muối sodium khỏi cơ thể; làm giảm renin tiết ra từ thận. K có
nhiều trong chuối, trái cam, trái bơ, khoai tây, hạt đậu.
Magnesium làm hạ huyết áp
bằng cách làm dăn mở mạch máu, giảm lực cản động mạch. Mg có
nhiều trong các rau có lá xanh, các loại hạt, thịt, cá,
trứng.Calcium làm giảm cao huyết áp gây ra do ăn nhiều muối
sodium.
Calcium có nhiều trong
rau lá xanh, sữa, phomát, sữa chua, cá hộp sardine, salmon.
F.
Nhiều Rau, Trái cây
Thực phẩm thực vật cũng
làm giảm cao huyết áp, đó là nhờ chất xơ trong trái cây và các
chất chống oxy hóa như sinh tố C. Các chuyên nhà chuyên môn dinh
dưỡng đă đưa ra một bản đề nghị dùng nhiều loại rau, trái cây,
các loại hạt khác nhau. Tỏi, rau cần tây, mướp đắng, đă được dân
gian ta dùng từ nhiều ngàn năm để chữa cao huyết áp v́ tính cách
lợi tiểu của chúng.
Ngoài ra, để kiểm soát huyết áp, người bệnh cũng cần có một
chương tŕnh vận động cơ thể đều đặn, vừa sức ḿnh. Người không
vận động dễ bị cao huyết áp hơn người vận động tới 30%. Sự vận
động cơ thể đều đặn có thể làm hạ huyết áp tâm trương và tâm thu
từ 6-7 mmHg.
Và xin
có đôi lời Kết Luận Xây Dựng.
Nhiều thầy thuốc, nhiều
nhà nghiên cứu y khoa học đă coi bệnh cao huyết áp như những
"tên sát nhân thầm lặng".V́ nhiều người mắc bệnh cả dăm năm mà
không biết cho tới khi t́nh cờ khám phá ra khi đi khám bệnh.
Có bệnh mà không điều trị
th́ tuổi thọ c̣n khoảng vài chục năm kể từ khi triệu chứng xuất
hiện. Khi đă có biến chứng mà không thuốc thang th́ sống được
dăm bẩy năm là giỏi. C̣n nếu điều trị đàng hoàng th́ tuổi thọ sẽ
b́nh thường hơn.
Thành ra, sự lựa chọn là ở
trong tầm tay của mọi người, có phải không thưa quư thân hữu?!
Bác sĩ
Nguyễn Ư-ĐỨC
|