Câu Chuyện Thầy Lang
Chân Không
Chịu Nghỉ
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Có những buổi chiều, sau một ngày làm việc, về nhà
ngồi nghỉ th́ nhiều người thấy có một cảm giác khó chịu khác thường
ở bắp chuối nó thôi thúc họ phải cử động để hết khó chịu đó. Hoặc
ban đêm khi nằm ngủ th́ luôn luôn phải để bắp chân ở ngoài chăn chứ
nếu không th́ chân cứ bứt rứt làm sao ấy. Họ ở trong một hoàn cảnh
gọi là Hội chứng Chân Không Chịu Nghỉ, mà tiếng Anh gọi là Restless
Leg Syndrome.
Tóm lược
Gọi là hội chứng v́ rối loạn gồm có một số dấu
hiệu triệu chứng t́m ra do quan sát lâm sàng chứ không phải là một
diễn tiến có căn bản bệnh học.
Hội chứng được giáo sư người Thụy Điển KarlAxel
Ekbom diễn tả vào năm 1945 như là một bệnh trong đó bệnh nhân thấy
như có kiến ḅ châm chích ở bắp chuối. Tuy nhiên, cho tới nay hội
chứng vẫn chưa hoàn toàn được giải thích tường tận.
Hội chứng xẩy ra ở cả nam lẫn nữ nhưng nữ gấp đôi
nam. Tuổi nào cũng có thể mắc bệnh nhưng nhiều hơn là từ tuổi trung
niên tới trưởng thành.
Theo National Institute of Neurological Disorders
and Stroke- National Institutes of Health, 2/3 người trưởng thành
tại Hoa Kỳ có thể bị rối loạn này trong đó có khoảng 5 triệu trong
t́nh trạng trầm trọng. Trẻ em ở tuổi đi học cũng có khoảng 1 triệu
em bị bệnh. Bệnh nhân nhiều khi không t́m điều trị v́ cho là không
quan trọng hoặc do stress, mất ngủ, đau xương khớp hoặc v́ tuổi già.
Trên 80% người bị RLS cũng bị chứng dựt chân trong
khi ngủ, tiếng Anh gọi là periodic limb movement of sleep (PLMS): cơ
dựt từ 5-10 giây, lập đi lập lại suốt đêm khiến cho họ mất ngủ.
Dấu hiệu
Đa số bệnh nhân diễn tả dấu hiệu của bệnh như sau:
-Mỗi lần ngồi bất động một thời gian lâu như là
trên máy bay, trong xe hơi, coi hát bóng là tôi có cảm giác như có
cái ǵ nó ḅ trong chân, hơi buồn buồn, giựt giựt, đau đau, ngứa
ngứa rất là khó chịu.
-Điều lạ là khi tôi hơi cử động nhúc nhích chân
một chút như là duỗi chân, đứng dậy đi lại th́ cảm giác này biến mất.
-Cảm giác khó chịu này hầu như không có hoặc rất
ít vào ban ngày nhưng cứ tới ban đêm là tái xuất hiện gây ra phiền
phức nhiều hơn.
-Cảm giác thường thấy nằm xâu ở bắp chuối, giữa
đầu gối và cổ chân, đôi khi ở đùi, bàn chân hoặc cánh tay. Có thể ở
một hoặc hai chân.
-Mỗi khi bực tức, căng thẳng th́ triệu chứng bệnh
rơ ràng hơn.
-Cơn khó chịu kéo dài cả giờ đôi khi lâu hơn.
-Khi nằm ngủ ban đêm là tôi phải để chân ở ngoài
chăn, v́ nếu chân nóng là khó chịu lại xuất hiện. Có khi đang ngủ
tôi bị rối loạn đánh thức dậy và tung phải chăn ra ngoài.
-Không bao giờ tôi gặp hoàn cảnh như vậy khi tôi
đứng lâu hoặc bận rộn làm việc.
Các nhà chuyên môn phân tích các cảm giác bất
thường hoặc vừa bất thường vừa khó chịu như là các creeping,
crawling, tingling, pulling, twitching, tearing, aching, throbbing,
prickling, or grabbing. V́ cảm giác này cho nên nhiều người không đi
vào giấc ngủ hoặc không ngủ ngon giấc được.
Nguyên nhân gây bệnh
Trong đa số các trường hợp, nguyên nhân gây ra RLS
chưa được xác định rơ ràng. Sau đây là một số nguyên nhân được nêu
ra:
-Nhiều nghiên cứu cho hay RLS có tính cách thừa kế
gia đ́nh: nếu cha mẹ bị bệnh th́ con cái có tới 50% nguy cơ cũng bị
bệnh đặc biệt là khi bệnh xuất hiện ở tuổi thiếu thời.
-Có nghiên cứu cho hay RLS gây ra do sự rối loạn
của chất dẫn truyền thần kinh dopamine, đưa tới những cử động không
tự chủ của cơ bắp, tương tự như trong trường hợp bệnh liệt rung
Parkinson.
-Bệnh nhân tiểu đường, suy thận, rối loạn dây thần
kinh ngoại vi cũng hay bị RLS.
-Một số dược phẩm có thể làm cho bệnh trầm trọng
hơn, như là thuốc trị bệnh rối loạn tâm trí haldol, trầm cảm, thuốc
chống dị ứng…
-Phụ nữ có thai ở giai đoạn cuối, nhưng sau khi
sanh th́ rối loạn không c̣n nữa.
-Uống nhiều rượu hoặc thiếu ngủ cũng khiến cho RLS
trở nên khó chịu hơn.
Định bệnh
Cho tới nay, chưa có xét nghiệm nào để xác định
bệnh. Chẩn đoán bệnh căn cứ vào diễn tả của bệnh nhân về các dấu
hiệu, thời gian dấu hiệu xuất hiện và bệnh nhân làm ǵ để giải tỏa
nỗi khó chịu. Có 4 tiêu chuẩn để kết luận:
-Rối loạn trầm trọng vào ban đêm trong khi đó ban
ngày th́ b́nh yên vô sự;
-Bệnh nhân thấy có một thôi thúc cần phải nhúc
nhích chân đó để bớt khó chịu;
-Động lực tạo ra rối loạn là sự nghỉ ngơi, thư
giăn hoặc giấc ngủ
-Dấu hiệu biến mất khi nhúc nhích cử động chân.
Điều trị
Chưa có điều trị dứt bệnh mà chỉ t́m phương thức
giảm bỏ những cảm giác khó chịu của người bệnh chẳng hạn như
-cử động chân mỗi khi dấu hiệu xuất hiện;
-thay đổi nếp sống như giảm tiêu thụ rượu, cà phê,
thuốc lá;
-nếu xét nghiệm máu thấy thiếu sắt, magnesium,
folic acid th́ dùng thêm;
-t́m ra những rủi ro có thể gây bệnh th́ chữa như
suy thận, viêm dây thần kinh ngoại vi;
-vận động cơ thể, massage chân bị bệnh.
Bác sĩ có thề dùng một số dược phẩm để trị bệnh,
như là thuốc thuộc nhóm dopamine trị bệnh Parkinson, thuốc chống
trầm cảm, chống kinh phong, thuốc thư giăn giúp ngủ ngon .
Tiên lượng
Bệnh sẽ kéo dài có khi suốt đời và hầu như không
chữa dứt. Tuy nhiên bệnh không gây ra nguy hiểm tới tính mệnh. Có
chăng chỉ là những đêm mất ngủ khiến cho sinh hoạt ban ngày chịu ảnh
hưởng đôi khi đưa tới giảm hiệu năng làm việc.
Thay đổi nếp sống
Với một nỗi khó chịu dai dẳng làm khó cho ḿnh,
đôi khi bệnh nhân cần áp dụng một nếp sống thích nghi ḥa hợp với
bệnh đồng thời giảm khó chịu do bệnh gây ra.
Bệnh nhân có thể:
-Dùng thuốc để giảm cơn đau khó chịu như
ibuprofen, Tylenol…;
-Tắm và msassage cơ bắp xương cốt để tránh cơ căng
co dựt;
-Thực hành thư giăn tâm thân với thiền, yoga;
-Sắp đặt để có giấc ngủ b́nh an, tránh mệt mỏi ban
ngày.
-Tùy nghi chườm nóng hoặc lạnh nếu thấy giúp giảm
đau, khó chịu.
-Vận động cơ thể để cơ thư giản, khớp trơn tru
-Cắt giảm rượu, cà phê, thuốc lá hoặc các chất
ḱch thích thần kinh.
Làm sao để biết tôi bị RLS
V́ hội chứng khá mơ mồ phức tạp, cho nên nhiều
người cứ thắc mắc là như vậy làm sao tôi biết có bị chứng Chân Không
Chịu Ngh́ này. Th́ các nhà chuyên môn đề nghị quư vị trả lời các câu
hỏi sau:
-Khi ta ngồi hoặc nằm, ta có một thôi thúc phải cử
động chân không?
-Thôi thúc đó có rất khó mà cưỡng lại không?
-Thôi thúc đó có thường xuất hiện trong khi nghỉ
hoặc ngồi im?
-Cử động chân có làm giảm khó chiụ đó không?
-Rối loạn đó có thường xảy ra vào ban đêm không?
-Ta có làm bạn đồng sàng thức giấc v́ các cử động
chân của ḿnh?
-Có bao giờ ta có những cử động ở chân không chủ
động khi ta thức?
-Ta có mỏi mệt hoặc không tập trung trong công
việc vào ban ngày?
-Trong gia đ́nh có ai bị rối loạn này không?
-Có phải sau khi bác sĩ khám bệnh, bs không t́m
thấy một nguyên nhân thể chất nào phải không?
Nếu đa số câu trả lời là CÓ th́ bạn có thể bị hội
chứng Chân Không Kiên nhẫn.
Kết luận
Các nhà chuyên môn y học đều có chung ư kiến rằng
Hội chứng Chân Không Chịu Nghỉ là một hoàn cảnh có thể kéo dài suốt
cuộc đời người bệnh. Tuy nó không đưa tới nguy hiểm tới tính mạng
nhưng cũng gây ra khó chịu cho đời sống: giấc ngủ không êm đềm lại
quá ngắn, ban ngày mỏi mệt, kém sinh lực, lúc nào cũng có thôi thúc
cất bước cử động chân cẳng, rồi buồn bực trầm cảm gắt gỏng mất vui.
V́ vậy Restless Leg Foundation đă đưa ra hướng dẫn
như sau để bệnh nhân tùy nghi áp dụng, gọi là làm sao chung sống với
bắp chân thường xuyên muốn lao động của ḿnh:
-Chia xẻ khó khăn của ḿnh cho bạn bè thân nhân để
họ thông cảm hỗ trợ khi ḿnh phải thường xuyên đi qua đi lại, khi
không ngọ nguậy đôi chân;
-Khi thấy cần cử động th́ cứ cử động, đừng cưỡng
lại: cử động để bớt khó chịu th́ ḿnh cứ làm. Hoặc đang đêm thức
giấc khó chịu muốn bước vài bước th́ cứ đứng dậy mà đi hoặc làm một
công việc nào đó. Hết khó chịu là lại vào giường, ngủ kḥ.
-Có khi phải nâng cao bàn làm việc để có thể đứng
khi đọc hoặc đánh máy;
-Bắt đầu buổi sáng với sthreching và massage nhẽ
nhàn cơ thể giúp thư giăn, giảm co căng cơ khớp;
-T́m kiếm hỗ trợ từ bạn bè, nhóm đồng bệnh tương
lân và nhân viên y tế.
Xin hảy áp dụng lời khuyên này, có khi lại có kết
quả tốt.
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas-Hoa Kỳ
www.bsnguyenyduc.com
|