|
CAO NIÊN mà PHONG ĐỘ
Bác
sĩ Nguyễn Ư Đức
Bác sĩ E. F.
Schmerl, chuyên khoa tâm thần người cao niên,
đă nêu ra nhận xét: “ Có cả ngàn cửa
ngơ đưa tới sự già trước
tuổi và chết yểu. Một trong những
cửa ngơ đó là dáng điệu (posture)
xấu của con người”.
Trong tác phẩm
“Nhà Quê Ra Tỉnh” của nhà biên khảo
Đoàn Thêm, các nhân vật Dần, Tỵ,
Hợi khi nói về lớp người lớn
tuổi mấy chục năm về trước,
“ đều phàn nàn rằng các cụ gắng
uốn nắn con cháu, mà chính ḿnh lại có
những thái độ hoặc cử động
không ngoạn mục chút nào. Đi, đứng,
ngồi th́ bệ vệ như quan to, hoặc co
ro khúm núm, hoặc nghiêm trang trịnh trọng quá
đến nỗi thành cụ non từ khi ba
bốn mươi tuổi. Nhiều ông mới
chừng 50 đă c̣ng lưng, bước đi
th́ lê gót với đôi giầy ta lẹp
kẹp”.
Xin hăy cùng t́m
hiểu thêm về vấn đề tác phong, dáng
điệu này.
Dáng điệu
con người
H́nh dáng con người
là tặng phẩm của tạo hóa, nhưng tư
thế, điệu bộ là do ḿnh tạo ra. Ta
có thể thay đổi nó, kiểm soát nó.
Từ Hải
với “vai năm tấc rộng, thân mười
thước cao” mà nếu dáng điệu so vai
rụt cổ như đệ tử Nàng Tiên Nâu
th́ đâu có thể “ đường
đường một đấng anh hào”
được.
Những người
mẫu thời trang đâu có phải đẻ
ra là đă có dáng điệu nhẹ nhàng, thanh
thoát, vững chắc. Họ phải dầy công
tập luyện cũng như kiên tâm ǵn
giữ.
Người
về già, dưới dầy dạn phong sương
của cuộc đời, cộng thêm lực kéo
của trái đất, nếu không để ư
th́ sẽ có dáng điệu không đẹp.
Ay là không kể mỗi ngày lưng sẽ c̣ng thêm
như chiếc sừng trâu; mắt dán xuống
đất như đang đi t́m lại
tuổi thanh xuân hoặc nh́n về ngôi mộ;
đầu gối khum khum như sắp quỵ.
Nom vừa không phong độ mà c̣n ảnh
hưởng tới sức khoẻ chung của cơ
thể.
Một dáng điệu
tốt là khi cơ thể ngay ngắn, ít
nhất cũng như dấu chấm than ( ! ), thân
vươn cao, mắt nh́n thẳng ra chân
trời. Khi đi, mỗi bước đều
dài, gọn, cả bàn chân chạm đất,
hai tay vung vẩy nhịp nhàng, hai vai lui tới
dẻo dai. Khi ngồi th́ lưng thẳng,
ngực ưỡn, bụng hơi thót vào.
Ôn lại bài
học về môn cơ thể, ta thấy bộ
xương sống là cái đà dọc chính
giữa để toàn thân với các bộ
phận treo vào đó.
Bẩy đốt
xương cổ, 12 đốt xương
ngực, 5 đốt xương lưng, 9 đốt
xương hông xếp chồng lên nhau qua
những đĩa đệm, và được
giữ trong vị trí ngay thẳng bằng hệ
thống cơ thịt, giây chằng và gân
bền chắc, dẻo dai.
Hai bên cạnh
đốt xương, có một cái nghạnh
rỗng ở giữa, tất cả tạo thành
một cái ống chứa dây thần kinh tủy
sống. Từ đó, mệnh lệnh cho toàn thân
được phát ra và các cảm giác, kích thích
từ ngoại vi được đưa
về năo.
Bẩy đốt
xương cổ c̣n thêm nhiệm vụ che
chở cho sự lưu thông cuả máu lên nuôi năo
bộ qua hai động mạch cảnh và hai
động mạch xương sống.
Lợi ích
của dáng điệu tốt
Khi cổ ngay
thẳng, những động mạch nuôi năo không
bị cong queo hay thu hẹp, khiến máu lưu thông
không trở ngại.
Ta biết là năo
bộ dùng một khối khá quan trọng máu
để có đủ năng lượng hoàn
tất nhiệm vụ chỉ huy, phối hợp
tất cả chức năng con người. Quan
sát bệnh lư cho thấy khi máu lên năo giảm,
người ta có thể ngất xỉu hoặc
bị tai biến mạch máu năo nhẹ.
Nhiều người thường hay bị
nhức đầu, tê ngón tay, chóng mặt
chỉ v́ cái cổ không ngay thẳng.
Xương
sống lưng và ngực ngay ngắn th́ dưỡng
khí ra vào phổi dễ dàng, tim mạch tuần
hoàn lưu thông, tiêu hóa dạ dầy, đường
ruột không co rúm gây trở ngại ăn
uống, bài tiết. Tư thế xấu cũng
gây đau nhức lưng, hông và rất thường
thấy ở quư vị lăo niên.
Vài nhà khoa
học c̣n cho là tư thế ngay thẳng có thêm
ảnh hưởng tốt tới khả năng
trí tuệ, giúp ta kiểm soát, thích nghi trạng
thái tâm thần hoàn hảo cho tới khi về
già.
Quan sát những
bệnh nhân cao niên của ḿnh tại bệnh
viện Fairmond, San Leandro, bác sĩ Schmerl
thấy quư vị khỏe mạnh đều có
một tư thế tốt, c̣n các vị có
rối loạn về thần kinh năo bộ th́ dáng
điệu xiêu vẹo. Ông ta kết luận là
dáng điệu có ảnh hưởng tới
tuổi già và ngược lại.
Nguyên do
sự thay đổi dáng điệu
Câu hỏi thường
được nêu lên, là tại sao khi về già,
tư thế, dáng điệu người ta thay
đổi?
1.
Sức hút của trái đất trên cơ
thể là một yếu tố.
2.
Rồi đến hao ṃn, thoái hóa theo thời
gian của hệ thống hỗ trợ giữ
thăng bằng xương sống. Các mô liên
kết hư hao, cơ thịt teo mềm,
chất tạo keo của đĩa
đệm mất tính đàn hồi, dẻo dai,
làm xương sống lệch lạc, mặt xương
mài xát vào nhau, xệ xuống.
3.
Ngồi lâu ở cùng vị thế khiến gân
thịt co lại, làm lệch người.
4.
Sống trong tâm trạng buồn chán, dưới
đe dọa thường trực của
khổn lực, căng thẳng khiến cơ
thịt ở cổ lúc nào cũng co
thắt, vai xịu xuống, mắt đăm chiêu
nh́n đất.
5.
Hoặc do trời sinh như trường
hợp gù lưng của nhân vật Quasimodo trong
tác phẩm The Hunchback of Notre Dame do Victor Hugo
viết.Tội nghiệp anh này v́ lưng quá c̣ng
nên hơi thở khó khăn, dung tích phổi
giảm, tim bị nhồi ép hoạt động
kém, di động một lúc đă thở
hổn hển, mệt mỏi.
Để
có dáng điệu tốt
Giữ cho có một
dáng điệu tốt đă là niềm ưu tư
của con người từ thuở xa xưa.
Người Trung
Hoa với tục dùng vải bó chân từ bé cho
con gái khuê các để bàn chân đừng
nở lớn như chân đàn ông. Và để
khi bước đi th́ uyển chuyển,
nhẹ nhàng.
Dân chúng bộ
lạc Mayan cho là xương sọ dẹp nom
đẹp hơn nên ép xương đầu
với hai mảnh ván mỏng.
Dân Padung ở
Miến Điện làm dài cổ với
những chiếc ṿng kim loại chồng lên
nhau, đè vai thấp xuống cho cổ vươn
lên như cổ hươu.
C̣n ta ngày nay
nếu có quan tâm giữ cho có tư thế cơ
thể tốt là nhắm mục đích cải
thiện sức khoẻ, duy tŕ biểu tượng
của con người tích cực hoạt động,
yêu đời.
Sau đây
là một vài phương thức để
điều chỉnh dáng điệu:
1.
Dáng người khi đi, đứng
Để có dáng ngay
thẳng, ta đứng dựa lưng vào tường,
làm sao cho hông, vai và đầu đụng sát lên
tường. Như vậy, lồng ngực và
bụng không gây trở ngại cho chức năng
các bộ phận bên trong. Giữ dáng này cho
mọi động tác đi đứng. Nên
nhớ là không đứng ngay đơ như
kiểu đứng của lính tập ngày xưa
với cổ ngửa nh́n trời, cản
trở máu lưu thông lên năo bộ.
2.
Khi ngồi
Ngồi hết mông vào
mặt ghế cho thoải mái, vai và hông dựa
sát thành ghế, đầu gối thư giăn di
động tự do. Trước khi ngồi,
đứng quay lưng về ghế, hai chân hơi
dạng ra và để gần gầm ghế,
đầu gối hơi cong, ngả thân về
phía trước, mông đưa về sau và
đặt từ từ xuống ghế.
Ngoài ra cũng
cần đều đặn luyện tập vài
cử động có tích cách làm thư giăn
gân cốt, cơ thịt ở cổ, lưng, hông,vai,
ngực và tứ chi. Nhiều người đă
có lư khi nói: lưng yếu làm lưng đau.
Dáng đi
của con người
Nói đến dáng
điệu (posture), tưởng cũng nên nói
qua về dáng đi (Gait) ở người
tuổi cao, v́ hai dáng này có nhiều liên hệ
với nhau, nhất là khi di chuyển.
Thay đổi
dáng đi
Thay đổi dáng
đi là một triệu chứng rất thường
thấy ở người cao tuổi. Nó có
thể là dấu hiệu của một bệnh
trầm kha, cũng như là nguy cơ gây té ngă,
tạo ra thương tích, bất lực, cô
lập trong xă hội. Số người cần
được giúp đỡ v́ rối loạn
dáng đi hiện nay lên rất cao ở Hoa
kỳ, trong đó có một số lớn đồng
hương ḿnh.
Để có
một dáng đi vững chắc, ngay thẳng
cho cơ thể, cần có sự phối hợp
chức năng giữa hệ thần kinh, hệ
thống xương- thịt , thị giác, thính
giác và cảm giác nhận được
từ ngoài da. Ở người cao tuổi, khi
một trong ba chức năng thiếu sót,
chức năng c̣n lại sẽ gắng sức
hơn trong công việc giữ thăng bằng
cho cơ thể.
Cơ thịt thay
đổi rất nhiều ở người
cao tuổi. Khối lượng bắp thịt
giảm và kém nhậy cảm với các kích
thích. Tế bào thịt teo được thay
thế bằng loại tế bào xơ, ít co dăn
và trở nên cứng nhắc. Thêm vào đó,
khớp xương bớt chơn tru, lại thay
đổi h́nh dạng, khiến cho cử động
bị giới hạn.
Cảm giác ngoài da cho ta biết vị trí của đầu, chân tay trong không gian, xuyên qua các giây thần kinh tận cùng nằm trong cơ bắp, gân và đầu xương. Khi cảm giác này giảm th́ cơ thể mất thăng bằng: hai chân dạng ra, bước đi ngắn, không đều, thân ḿnh ngả về phía trước, hai tay dang ngang ra để cố giữ vững cơ thể. Bộ phận tiền đ́nh ở tai trong có nhiệm vụ cho biết vị trí của đầu trong không gian. Khi tiền đ́nh bị tổn thương, bước đi sẽ không vững, đồng thời thấy tĩnh vật chung quanh như đang di động; mà khi ngồi yên, ta lại không nhận biết được sự di động của sự vật. V́ thế, người bị chứng này gặp trở ngại khi lái xe v́ không đọc được dấu hiệu chỉ đường, cũng như không đọc được sách báo khi ngồi trong xe. Khi đi lại ban đêm, họ sẽ ngă v́ tối trời, mắt không thích nghi được. Thị giác giúp giữ thăng bằng cơ thể để bước đi vững chắc. Nhắm mắt rồi đứng trên một chân, thân sẽ nghiêng ngả v́ ta không thấy được tương quan vị trí của sự vật chung quanh đối với cơ thể. Người bị khiếm thị có thể vẫn bước tới được. Nhưng bước đi sẽ ngắn, không vững, kéo lê trên mặt đất và họ phải vịn hoặc tựa vào một vật ǵ để giữ thăng bằng, đồng thời hai tay sẽ dang rộng ra. Nguy cơ đưa tới rối loạn của dáng đi.
Sau đây là một
số nguyên nhân đưa đến sự thay
đổi dáng đi:
1.
Biến chứng của bệnh tiểu
đường, ghiền rượu, thiếu
sinh tố B12.
2.
Trấn thương cột tủy sống, năo
bộ.
3.
Người bị bệnh Parkinson, như vơ sĩ
Mohamed Ali.
4.
Phong thấp khớp.
5.
Do tác dụng phụ của một số dược
phẩm.
6.
Khiếm khuyết thị giác và giảm cảm
giác ngoài da.
7.
Biến chứng của tai biến mạch máu năo.
8.
Không nguyên nhân: Đây là diễn tiến tự
nhiên nhưng quá mức của người già
khi đi đứng, với tốc độ
di chuyển giảm, mất thăng bằng cơ
thể, cử động kém nhịp nhàng. Khi
đi, chân họ dạng ra, bước ngắn,
thân ngả về phía sau nên dễ ngă, mặc dù
chân không yếu, không có dấu hiệu nào
chứng tỏ có sự rối loạn về
thần kinh vận động.
Dáng đi
của người bị những bệnh
kể trên diễn ra theo một số kiểu,
đôi khi đặc thù cho từng bệnh.
Có người
khi di chuyển, các khớp xương hông, đầu
gối và cổ chân duỗi thẳng, bước
chân dang ra bên cạnh, đi khó khăn, chậm
chạp, yếu, móng chân đôi khi quệt
xuống đất. Đây là dáng đi thường
thấy ở người bị tai biến
mạch máu năo.
Bệnh nhân
bị Parkinson có những bước đi
ngắn, cứng nhắc, kéo lê chân trên mặt
đất. Họ cất bước khó khăn,
bước đi nhanh, chậm bất thường
khiến họ dễ ngă. Ở người này,
khớp hông, đầu gối, cổ chân và
khuỷu tay co lại, cánh tay gh́m sát vào thân, thân
ngả về phía trước.
Trong bệnh
tiểu đường, các biến
chứng thần kinh khiến bệnh nhân đi
không vững, thân ngả về phía trước,
chân dạng ra, bước đi không mềm
mại, ngắn dài khác nhau, bàn chân nhấc cao
rồi đập mạnh xuống đất.
Nhiều người
sau khi mổ mắt cườm, hoặc đổi
kính hai tṛng (bifocal ) cũng có dáng đi không
vững này trong một thời gian ngắn.
Người
bị bệnh phong thấp, nhất là ở
hạ chi, khớp xương cứng, hao ṃn,
giảm mức độ cử động, cơ
thịt teo yếu. Họ đi không vững, thân
ngả về phía b́nh thường để
bớt đau.
Dáng đi bắt
đầu thay đổi từ tuổi ngoài 30.
Khi tới uổi cao, bước đi sẽ
ngắn, bàn chân không nhấc cao lại giữ lâu
trên mặt đất, nhịp đi lạch
bạch, cánh tay ít đu đưa, vung vẩy,
khớp vai ít nhúc nhích, thân ngả về phía trước
để giữ thế thăng bằng. Người
cao tuổi thường đứng không vững
khi muốn sỏ một chân vào ống quần,
và v́ sợ ngă, nên phải kiếm vật ǵ
để vịn.
Hậu
quả thay đổi dáng đi
Rối loạn dáng
đi là một trong những nguy cơ khiến
người cao tuổi hay bị té ngă, tạo
ra thương tích như gẫy xương chân
tay, chấn thương năo bộ, đưa
đến tàn tật.
Ngoài việc
điều trị căn nguyên bệnh, sự
phục hồi khả năng di động
của bệnh nhân rất quan trọng. Có
những chương tŕnh y khoa phục hồi, làm
tăng khẩu độ cử động các
khớp, cũng như huấn luyện điều
chỉnh dáng đi cho thăng bằng trở
lại, hướng dẫn cách xử dụng xe
lăn, gậy, nạng.
Ngoài ra cũng
cần khuyến khích, nâng cao tinh thần của
người cao tuổi sợ ngă, để
họ tự tin hơn và trấn áp sự
sợ ngă khi di chuyển.
Bác sĩ
Nguyễn Ư Đức
|