CÁI TÓC LÀ GỐC CON NGƯỜI 

Bs Nguyễn Ý Đức

Mái tóc là nguồn cảm hứng của thi nhân, họa sĩ hàng bao  thế kỷ. Nó đã làm ngây ngất người trai học sinh mười tám,  ngồi sau, nh́ìn lên mớ tóc thề người yêu bàn trước; đã làm  ngẩn ngơ lòng anh nông phu chất phác trước cảnh giữa trưa  Hè, cḥi Lụa hong tóc thoảng hương bồ kết nơi đầu hiên. Đaơ  thấy trong ca dao có lả lơi, cợt nhả: “Cḥi kia bới tóc đuôi  gà, nắm đuôi cḥi lại hỏi nhà cḥi đâu”, hay đứng đắn, trang  nghiêm: “Cá tươi th ì́ xem lấy mang, Người khôn xem lấy hai  hàng tóc mai”.
Con người đã bỏ thì́ giờ chăm sóc, nghĩ tới, và tốn tiền  cho mái tóc nhiều hơn là bất cứ bộ phận nào trong cơ thể.  Vì́ cái tóc cùng với cái răng, là cả một góc con người. Ta  chải tóc, búi tóc, uốn tóc, nhuộm tóc, cấy tóc, cắt tóc,  gội tóc, bôi dầu, xức thuốc thơm lên tóc. Tóc là món  trang trí, tăng nét duyên dáng cho con người, nên khi nó ngả  mầu tro th́ì ta hốt hoảng như thấy hoa sắp tàn, mà khi nó  rụng thì́ nghĩ tới cuộc đời sóng gió thuở trung niên.  Vài điều về tóc
Tóc có trên toàn cơ thể trừ ở lòng bàn tay, bàn chân.  Không kể ở trên đầu, các nơi khác tóc được gọi là lông.  Khoa học cho tóc cái nhiệm vụ che chở cho đầu khỏi sức  nóng của nắng rọi vào não bộ, lông mi mắt ngăn vật lạ  bay vô. Nhưng với dân gian thì́ quân tử lông chân, tiểu nhân  lông bu.ng. Mà một thanh niên cường tráng đầy lông ngực thì́  lại kích thích, gợi tì́nh.
Nom mượt như vậy mà tóc chỉ gồm một nhóm tế bào chết từ  chân tóc dưới da nhô lên, với 95% là chất keratin, một  loại chất đạm cứng như nhôm.
Nh́ìn dưới kính hiển vi, sợi tóc cắt ngang có ba lớp: lớp  ngoài tế bào xếp chồng lên nhau như mái ngói, lớp giữa là  những sợi tế bào dài nhỏ có chất phẩm làm tóc có mầu,  lớp trong cùng gồm những tế bào khá chắc làm cho tóc bền  bỉ. Dưới chân tóc có mạch máu nhỏ để nuôi dưỡng tóc và  nhiều tuyến nhờn tiết ra một lớp chất dầu, mỡ béo và  muối với độ acid pH 4.5-5.5 để che chở tóc và làm tóc óng  mướt. Từ chân tóc có vài thớ cơ tḥịt mà khi co vì́ lạnh, vì́  cảm giác sợ hãi... làm tóc dựng đứng lên (“ma nó đè làm  tôi sợ dựng tóc gáy lên”). 
Tùy theo hì́nh dạng của chân tóc mà tóc ta thẳng (chân tóc  tròn) hay quăn (chân tóc bầu dục hay dẹp).Trung bì́nh, mỗi  người có khoảng 115.000 sợi tóc. Anh nào tóc đỏ th́ì thưa,  còn cḥị tóc hung thì́ râ.m.
Tóc đã được sắp xếp để thay phiên nhau tăng trưởng và  rụng rơi: khoảng 85% tóc phát triển, dài ra; 15% tóc ngưng  dài khoảng ba bốn tháng rồi ru.ng. Mỗi tháng tóc dài ra  khoảng già nửa phân, mau dài vào mùa Hè hơn mùa Đông,  ngày hơn đêm. Tóc tồn tại được 2 tới 6 năm rồi ru.ng. Mỗi  tháng, theo nḥịp độ sinh học b́ình thường, chừng trên một  trăm sợi tóc liên tục từ giã ra đi nhưng đều được thay  thế.

Thăng trầm của tóc

Trải qua thời gian, niên tuế, tóc thay đổi và báo hiệu sự  chuyển tiếp từ tuổi ngọc, tuổi trung tráng niên sang tuổi  hạc của con người.
Tóc sẽ khô, nhỏ sợi đi, đổi sang mầu bạc; sẽ rụng nhiều  hơn, đôi khi ngược đời lại lại mọc nhiều ở những nơi bì́nh  thường có ít như lỗ mũi, vành tai, mày ngài. Những tuyến  nhờn dưới chân tóc kém hoạt động, tóc thành khô, cứng,  dễ gẫy hoặc chẻ đôi.
Với tuổi cao, sự nuôi dưỡng, nhất là đạm chất, giảm bớt,  khiến tóc cũng cḥịu chung số phận thiếu dinh dưỡng nên sợi  nhỏ, kém vẻ mầu mỡ tươi tốt. Tóc một lão nhân 70 tuổi sẽ  trở về vẻ mảnh mai như khi mới sanh.
Khi tế bào mầu trong tóc giảm, tóc thành không mầu mà ta  gọi là tóc ba.c. Càng ít mầu, tóc càng bạc hơn. Sự bạc  tóc là chuyện bì́nh thường, sớm muộn ǵì cũng xẩy ra ở con  người. Tóc khởi sự bạc ở hai bên thái dương bạc lên. Khoa  học chưa giải thích được tại sao tóc bạc, mà chỉ đoán là vì́  thiếu chất dinh dươơng, sinh tố B, hoặc là do căng thẳng tâm  trí, do gene xấu. Ngũ Tử Tư qua một đêm suy nghĩ trầm kha,  sáng ra tóc bạc phơ. Anh em cựu tù nhân cải tạo ḿình thiếu  ǵì người bạc tóc chỉ sau vài tháng, vài năm nhập trại, xa  gia đ́ình, vợ con.
Chưa có cách nào để lật ngược hiện tượng bạc tóc, mà chỉ  vì́ nhiều người quá quan tâm, âu lo tới nó, nên đã làm  giầu cho đám con buôn cả tỷ bạc mỗi năm với những mỹ  phẩm, thuốc nhuô.m. Ta có thể để nó bạc tự nhiên, nom cũng  hấp dẫn và có uy tín lắm. Hoặc nhuộm với các loại thuốc  nặng nhẹ khác nhau, nhưng cứ dăm bẩy tuần lại phải nhuộm  lại chứ để tóc chân trắng ḿình đen coi cũng hơi kỳ. Ngoài cái lo tóc bạc lại đến ưu tư về tóc ru.ng. Có nhiều  nguyên nhân làm rụng tóc, như:

- Dùng mỹ phẩm nhuộm, uốn tóc không đúng chỉ dẫn, quá  nhiều, quá thường hoặc nhiều thứ cùng một lúc.
- Búi kéo tóc quá căng; chải tóc với lược có răng liền  nhau, nhất là lại chải mạnh tay.
- Phụ nữ sau khi sanh, tóc rụng vài tháng nửa năm mới hết. 
- Một vài dược phẩm chữa cao huyết áp, phong thấp, bệnh  tim, hoặc thuốc viên ngừa thai.
- Dinh dưỡng thiếu chất đạm, sắt hoặc uống nhiều sinh tố A. - Ảnh hưởng của hóa chất hoặc tia phóng xạ khi tṛị ung thư.
- Căng thẳng tâm thần.
- Trong bệnh rụng tóc Alopecia Areata.

Khi tóc rụng nhiều hơn thường lệ và không được thay thế ta  có thể thành hói đầu, một hiện tượng chung và bì́nh thường  cho cả nam (43%) lẫn nữ (8%).
Chẳng ai biết tự nhiên tại sao ta hói. Xưa kia, người ta bảo  hói là vì những chất độc đó đây ảnh hưởng vào tóc. Có  một thời kỳ, sinh viên y khoa được giảng dậy là não bộ nở  ra do trí thông minh cao khiến tóc rụng nhiều, chứng cớ là  đàn bà và người nô lệ ít hói!!! Có người lại bảo đội mũ  nhiều, gội tóc quá thường, đầu nhiều gầu... làm ta hói.  Rồi lại cho hói là dấu hiệu của kém khả năng đàn ông. 
Ngày nay theo khoa học, bì́nh thường hói là do di truyền,  thành ra cứ nh́ìn vào tấm hình chụp của tiền nhân ta có thể  ước đoán được tương lai, số phận mái tóc của ta.
Hói có nhiều kiểu, nhất là ở đàn ông. Từ năm 1950, mẫu  Hamilton với 8 kiểu hói đã được dùng để phân loa.i. Mẫu  thông thường là hói từ trán lên đỉnh đầu, ra phía sau chừa  một vành tóc hì́nh móng ngựa trên gáy. Nữ giới thì́ tóc  rụng từng chỗ trên khắp đầu. Quan sát cho hay dân Châu Phi  rất ít hói, người Á Châu lại càng ít hơn. 
Hói đã làm nhiều người lo âu, rầu rĩ. Các bác sĩ cho rằng  tâm trạng sợ hói nguy hại hơn chính hiện trạng hói, vì́  ngoại trừ khi do các nguyên nhân kể trên gây ra, hói di  truyền chẳng có hại ǵì cho sức khỏe.
Tuy vậy, từ thuở xa xưa, con người đã tì́m đủ mọi phương cách  để tṛị hói. Nữ Hoàng Ai Cập những thế kỷ trước dùng chất  sáp chế từ vỏ trái chà là và chân chó. Vài người khuyên  muốn khỏi hói thì́ đàn ông thiến quách nó đi, vì́ họ nghĩ  rằng kích thích tố Testosterone cao làm hói. Nhiều anh ḅịp bợm  đã rùm beng quảng cáo đủ loại thuốc mọc tóc, mọc lông và  bợ được khối tiền của khách dễ tin.
Cách đây vài năm, một hãng bào chế dược phẩm Hoa Kỳ tung  ra tḥị trường thuốc Rogaine, giúp tóc mọc lại khi thoa thuốc  lên da đầu. Thuốc khá công hiệu, nhất là ở người trẻ.  Nhưng không phải ai cũng có kết quả tốt, nếu tốt thì́ cả  năm sau mới trông thấy, và muốn có tóc mọc dài lâu th́ì  phải dùng liên tục vì́ ngưng thuốc thì́ sợi tóc mới mọc sẽ  rụng đi. Một tháng tốn cả 100 mỹ-kim mà bảo hiểm thường  không trả tiền thuốc. Lại còn thuốc viên Propecia uống mãi  ngày, một tháng cũng tốn đến trên dưới 50 mỹ-kim.
Ta cũng có thể cấy tóc. Khoa cấy tóc, khởi thủy từ bên  Nhật vào thập niên 1930, ngày nay khá tân tiến và rất phổ  biến vì́ hiệu nghiê.m. Bác sĩ sẽ cấy vào da chỗ hói một dúm  chừng 10 sợi tóc lấy từ phần sau hay bên cạnh đầu ḿình. 
Vài tuần sau thì́ tóc cấy này rụng nhưng chân tóc đã vương  và tóc mới mọc ra. Thường thường ta cần 4 lần cấy cách  nhau 4 tháng. Phương pháp này cũng khá tốn kém, mươi ngàn  trở lên là ít. 
Rẻ tiền hơn có lẽ là chỉ việc phủ lên đầu một mái tóc  giả hóa chất, hoặc tóc thật của tha nhân, vừa mau chóng,  lúc nào cũng có và lại đủ mầu sắc, kiểu cọ rất vui mắt.  Nếu không thì́, có sao, để vâ.y. Người đẹp đâu có chê đầu  hói không gợi t́ình mà ta phải lo. Mà cũng già đời rồi,  đâu còn sợ chế riễu đầu trọc long lóc bì́nh vôi, cậu ngồi  cậu ̣, cậu bôi lên đầu, như thuở thò lò mũi xanh.

Chăm sóc tóc

Ngày xưa, thiếu nữ quê ta giản ḍị chỉ gội tóc bằng nước bồ  kết, vừa thơm vừa vô hại, rồi xức dầu thảo mộc cho óng,  cho ṃịn, lại chẳng tốn kém bao nhiêu. Vậy mà gặp phải anh  chồng keo kiệt còn ḅị than phiền rằng, tóc dài thì́ tốn tiền  dầu. Chẳng bù với bây giờ, nam nữ tân thời người ta tiêu  cả nhiều triệu mỹ-kim mỗi năm mua mỹ phẩm cuơng như trả  công săn sóc để có mái tóc đẹp, cho người tì́nh khen.
Có điều ta cũng nên nhớ vài căn bản sinh hóa học về tóc  để mỹ phẩm khỏi làm hư tóc. Sợi tóc là tập hợp của  những tế bào đã chết, nên không nuôi tóc được bằng mỹ  phẩm bôi, xức, mà phải bồi dưỡng bằng khẩu phần ăn cân  bằng cho cơ thể. 
Mức độ pH bì́nh thường của tóc là 4.5-5.5, nên mỹ phẩm có  độ kiềm với pH trên 7 đều làm tóc khô, hư, chẻ và ru.ng.  Tia tử ngoại của nắng là kẻ thù gây tóc khô ở thân và  chẻ ở đầu sợi tóc. Sấy tóc cho khô bằng hơi quá nóng  không những hư sợi tóc mà còn làm chết chân tóc.  Đa số mỹ phẩm nhuộm tóc, uốn ép tóc, shampoo... không tốt  cho tóc. Shampoo bán ngoài siêu tḥị thường có hóa chất  surfactants để làm sạch và làm đẹp tóc, ngoài ra những  chất pha thêm như lanonin, thảo mộc, trứng, tinh chế dạ con,  la de... không ích lợi ǵì cho tóc mà chỉ làm lợi tài chánh  cho nhà sản xuất.
Thuốc nhuộm gốc thảo mộc được dùng qua nhiều thế kỷ, ít  hại cho tóc vì́ nó ngấm vào tóc tùy theo thuốc pha đặc,  loãng. Thuốc nhuộm hóa học có nhiều hợp chất kiềm, không  những có hại cho tóc mà còn gây ḍị ứng cho da, nên ta cần  cẩn thâ.n. Vì́ thế nên nhiều nhà sản xuất đều nhắn nhủ ta  nên bôi thử trên da coi có phản ứng không trước khi nhuô.m.  Và khi ta không thích mầu nào thì́ không nên dùng hóa chất  khác để rửa, mà đợi khi tóc dài ra thì́ cắt ngọn tóc đi,  tránh dùng quá nhiều hóa chất khác nhau trên tóc.
Săn sóc tóc hàng ngày cũng là một nghệ thuật, tốn th́ì  giờ, vì́ tóc nói vậy mà mỏng manh. Chải tóc nhẹ từ chân  tóc lên để phân tán chất nhờn đều lên thân tóc. Dùng  lược thưa răng để tránh tổn thương sợi tóc và không nên  chải tóc khi còn ướt vì́ lược sẽ kéo dài tóc ướt còn dính  vào nhau. Có thể dùng khe ngón tay để gỡ dần tóc ướt còn  dính với nhau. 
Khi gội đầu, làm tóc ướt với nước ấm, đổ shampoo vào lòng  bàn tay, bôi lên tóc, lấy đầu ngón tay (không phải móng  tay) thoa cho đều vào tóc và chân tóc rồi xả nước cho sạch  hết shampoo. Bì́nh thường ta có thể gội tóc với cục xà bông  tắm là quá đủ để làm sạch bụi bậm, hóa chất trong không  khí dính vào tóc.
Lau khô tóc rất nhẹ nhàng bằng khăn tắm, tốt hơn cả là  hong tóc khô tự nhiên trong không khí. Nếu cần sấy cho khô,  nên dùng hơi nóng vừa phải và giữ máy sấy xa da đầu một  chút. 
Khi búi tóc, chải kiểu, tránh kéo tóc quá căng. Cần cuốn  tóc, nên quấn nhẹ vào cuộn rồi để qua đêm, sáng hôm sau  gỡ.

Vài hàng về râu

Nhân thể nói tóc trên đầu, tưởng cũng nên nhắc qua tới  anh lông tóc ở cằm, ở quanh mép mà ta gọi là râu, kẻo anh  ta buồn, nhất bên trọng, nhất bên khinh, v́ì cuơng t́ính hàng  xóm với nhau cả. 
Anh này thì́ có nhiều anh em bà con lắm. Nào râu ba chòm mọc  dưới cầm và hai bên mép; râu cá chốt mọc trên mép, dài  và cong lên; râu cứt mũi như hề Charlot; râu dê, râu xồm  một chòm dưới cằm; râu quai nón mọc theo hàm lên tận thái  dương; râu quặp mọc trên mép dài mà quặp xuống như không  dám nh́ìn mặt bà chủ, nhất là sau khi ông chủ ăn vu.ng. Có  anh lơ thơ ba sợi cuơng bầy đặt để râu. Chú kia mặt non  choẹt mà cuơng lún phún vài sợi râu hai bên mép. Còn ông  phú hộ mới giầu thì́ vênh vênh cái mặt với chiếc râu tài  mọc gần miệng, dưới tai...
Bộ râu là phụ tùng trang trí trên mặt, luôn luôn làm tăng  sức hấp dẫn cho chàng trai, mà lại tăng vẻ điêu luyện,  già giặn cho người bạc tóc. Chăm sóc cho bộ râu cuơng tốn  nhiều công phu, tỉ mỉ như chơi cây lan cảnh. Tỉa sao cho đều. 
Chải sao cho mươ.t. Một chút dầu thơm cho nụ hôn của nàng  thêm khắng khít. 
Khi cạo thì́ nên làm ướt trước cho khỏi cạo sát vào da, gây  rát. Cạo tự nhiên theo chiều râu mọc, đừng căng da giữa  hai ngón tay. Nước hoa bôi sau khi cạo chỉ làm tăng hương thơm  chứ không có công dụng khử trùng hay ngừa nhieăm độc ngoài  da. Dao cạo điện tiện lợi cho người có râu vừa phải chứ  râu xồm xề, rậm ṛịt thì́ lại phải nhờ đến ông già  Gillettes.
Trong ḷịch sử nhân loại, bộ râu đaơ tiêu biểu cho nhiều  nhân vật thời danh. Ít ai mà có được bộ râu đẹp bọc trong  túi gấm như râu Quan Công. Râu đào hoa thì́ phải kể râu  Clark Gable. Râu mũi của danh tài Charlot hay nhà độc tài  Hitler th́ì hầu như đã tŕình tòa. Một cựu sĩ quan cao cấp của  ta cũng lừng danh với cằm râu dê, còn ông tướng tầu bay  được biết nhiều hơn qua biệt danh râu kẽm.  Ḿình chẳng có râu, chẳng ai biết tới, nên đành quanh quẩn  ở nhà, cùng vợ làm bát cơm nguội chan canh, “Râu tôm nấu  với ruột bầu, Chồng chan, vợ húp gật đầu khen ngon”. Và viết bài lai rai cho mấy tờ báo ba.n.

Bác sĩ Nguyễn ÝĐDỨC