Câu Chuyện Thầy Lang
Bệnh Thường
Thấy Ở Mắt
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Cặp mắt nhỏ bé như hai ḥn bi thủy tinh đă được ví quư giá như
ngọc, quư hơn hai bàn tay lớn hơn gấp bội mà chỉ là vàng.
V́ là bộ phận rất tinh vi, mỏng manh nên tạo hóa đă sắp đặt để
hai con mắt được bảo vệ với các thành phần như sau:
-Các mảnh xương sọ họp lại thành một bức tường bao quanh ổ mắt để
bảo vệ nửa phần sau của nhăn cầu.
Mi mắt để che chở phần trước của mắt. Mi mắt khép kín để tránh
vật lạ xâm nhập và luôn luôn chớp mở để mắt không khô.
-Lông mày và lông mi để ngăn bụi bậm, vi khuẩn loạng quạng bay
vào mắt.
-Lớp kết mạc mỏng lót mi mắt và phần trước của nhăn cầu.
-Nước mắt để làm mắt trơn, loại bỏ vật lạ và có nhất nhờn để
chống nhiễm trùng.
Bào vệ như vậy tưởng là đă an toàn, vậy mà nhiều khi mắt cũng hay
bị tổn thương, bệnh hoạn. Nguyên nhân gây bệnh có thể là từ bên
ngoài hoặc từ con mắt.
Sau đây là một số rối loạn thường thấy.
Mắt khô
B́nh thường, giác mạc được bôi trơn bằng chất nước tiết ra từ
những tuyến nước mắt nằm ở phía trên nhăn cầu.
Nước mắt có vị mặn v́ xuất thân từ máu. Thành phần cấu tạo nước
mắt gồm có nước, muối, chất đạm, chất béo, các phân tử hydrocarbons.
Mỗi lần mi mắt chớp là nước mắt phủ rộng lên trên nhăn cầu, giúp cho
mắt không bị khô và đau. Giác mạc có nhiều dây thần kinh, rất nhậy
cảm với đau khi bị thương tích.
1.Nguyên nhân gây ra khô mắt
Bất cứ nguyên nhân nào làm giảm nước mắt đều đưa đến khô mắt. Đó
là:
-Tuổi cao
Tuổi càng cao nước mắt càng ít, đặc biệt là phụ nữ ở tuổi măn
kinh
-Do dược phẩm như thuốc lợi tiểu, thuốc hạ cao huyết áp loại chặn
beta, thuốc ngủ, chống dị ứng, chống đau nhức, chống trầm cảm, thuốc
ngừa thai, rượu hoặc sau khi làm xạ trị.
-Mất sự cân bằng giữa các thành phần cấu tạo nước mắt như chất
dầu, nước và chất nhầy (mucous) khiến cho nước mắt mau bốc hơi, mắt
khô.
- Trong bệnh viêm khớp, ban đỏ lupus, hội chứng Sjogren, khô
miệng, bệnh HIV.
-Tổn thương nhăn cầu, viêm nhiễm mi mắt
-Thiếu sinh tố A đôi khi cũng đưa tới khô mắt
-Thời tiết khắc nghiệt, không khí khô, quá nóng, nhiều gió.
-Khói thuốc lá, nh́n, đọc sách quá lâu, không chớp mắt làm mắt
khô nhiều hơn.
2.Dấu hiệu
Dấu hiệu thường thấy là cảm giác ngứa, cháy bỏng trên giác mạc,
đôi khi có ghèn quanh mi mắt.
Khó chịu giảm khi thời tiết mát, trời mưa, nhiều sương mù, nhiều
độ ẩm, chẳng hạn khi đang tắm.
Khô mắt có thể là báo hiệu một bệnh trầm trọng. V́ vậy nếu mắt
khô kéo dài quá lâu, cần đi khám bác sĩ.
Bác sĩ khám mắt đều có thể xác định được rối loạn này. Đôi khi
bác sĩ có thể đo lượng nước mắt tiết ra với một miếng giấy thử đặt ở
mí mắt dưới.
3.Điều trị
Khô mắt mà không chữa, giác mạc có thể bị tổn thương, đưa tới kém
hoặc mất thị lực.
1.Nước mắt nhân tạo được dùng rất phổ biến để giảm thiểu khô mắt
và tăng độ nhờn của mắt, nhờ đó thị lực rơ ràng hơn.
Thành phần chính của nước mắt nhân tạo có thể là các chất
Hydroxypropyl Methylcellulose, Carboxy Methylcellulose, Polyvinyl
Alcohol. Ngoài ra, một số sản phẩm có chất như Benzalkonium
Hexachloride để khỏi mau hư.
Khi dùng nên theo hướng dẫn của bác sĩ và nhà sản xuất, chẳng hạn
mỗi ngày ba lần, mỗi lần một giọt. Dùng quá nhiều đôi khi gây ra mờ
mắt nhất là nếu dị ứng với một hoạt chất trong nước mắt nhân tạo.
Thuốc mỡ (ointment) làm nhờn mắt và nên dùng vào ban đêm để sáng
dậy mắt ẩm ướt hơn. Không nên dùng thuốc mỡ khi mang kính sát tṛng
(contact lense).
2.Nhớ chớp mắt thường xuyên. Đôi khi v́ mải miết đọc sách, coi TV
đến nỗi quên cả chớp mắt, giác mạc sẽ khô, khó chịu.
3.Trong nhà nên để máy phun bụi nước để không khí bớt khô.
4.Ăn thêm vài củ cà rốt nho nhỏ mỗi ngày để có thêm sinh tố A.
5.Mang một loại kính đặc biệt (moisture chambers glasses) bao kín
mắt để giữ hơi ẩm khi nước mắt bay hơi. Có thể mua kính này tại
pḥng mạch các bác sĩ về mắt.
6. Lâu lâu lấy chiếc khăn mặt nhúng vào nước nóng ấm, vắt khô rồi
đắp lên mắt trong vài phút. Hơi nóng làm thông ống dẫn nước mắt và
nước mắt trào ra.
Ngoài ra, vi phẫu thuật khép ống dẫn nước mắt xuống mũi hoặc sử
dụng tia Laser có thể được áp dụng trong vài trường hợp đặc biệt để
chữa mắt khô.
Viêm kết mạc
Đây là trường hợp kết mạc phủ nhăn cầu và mi mắt bị kích thích và
đỏ. Tiếng Anh gọi là Pinkeye, mắt hồng. Mắt kèm nhèm chẩy nước, hai
mí mắt sưng đỏ, nhiều ghèn.
Tác nhân gây bệnh thường thấy là những virus tương tự các virus
trong bệnh cảm lạnh. Đôi khi vi khuẩn cũng gây ra viêm giác mạc.
Viêm kết mạc (Conjunctivitis) rất hay lây qua sự dùng chung các
dụng cụ liên hệ tới mắt như khăn mặt, đồ trang điểm hoặc khi dụi tay
lên mắt đang đau. V́ thế, rửa tay thường xuyên và không dụi mắt là
phương pháp hữu hiệu để pḥng tránh lây lan viêm mắt.
Viêm kết mạc do virus tự lành sau mấy ngày. Thuốc nhỏ mắt được
dùng khi mắt cảm thấy cộm, ngứa.
Viêm do vi khuẩn được điều trị bằng thuốc kháng sinh nhỏ mắt và
cần được bác sĩ xác định trước khi dùng.
Viêm do dị ứng thường kéo dài lâu hơn và xảy ra tùy theo mùa.
Điều trị căn bản là tránh xa các chất gây ra dị ứng.
Mỗi ngày dùng khăn mặt tẩm nước nóng, chườm lên mắt vài ba lần để
giảm kích thích khó chịu. Nếu viêm v́ dị ứng, hay bị ngứa th́ chườm
khăn ngâm nước lạnh.
Lau ghèn mắt với miếng vải mỏng, cục bông g̣n tẩm nước lạnh. Nhớ
ném xa các miếng vải lau này để tránh lây bệnh cho người khác.
Nên phân biệt mắt hồng pinkeye với mắt đỏ red eye trong đó các
mạch máu trên mắt giăn nở, chứa đầy máu.
Nguyên nhân có thể là do không khí quá khô, mắt tiếp xúc quá lâu
với ánh sáng mặt trời, bụi bậm vật lạ vào mắt, dị ứng, chấn thương
hoặc nhiễm trùng. Nguyên nhân thông thường khác nữa là khi ho mạnh
hoặc làm việc cố gắng quá sức.
Mới nh́n, Mắt Đỏ coi có vẻ rất đáng sợ, nhưng không nguy hại lắm
và thường th́ tan đi sau dăm ngày.
Tuy nhiên nếu mắt đỏ kéo dài cả tuần kèm theo đau nhức nhăn cầu,
nhức đầu, thị giác rối loạn hoặc thương tích mắt th́ nên đi bác sĩ
ngay.
Lẹo Mắt
Chân lông mi có nang tiết ra chất nhờn. Vi khuẩn trên da có thể
xâm nhập nang và làm nang sưng to, ứ đọng với chất nhờn. Đó là lẹo
mắt (stye).
Bệnh nhân than phiển chẩy nước mắt, đau, đỏ, ngứa. Khi mủ thành
h́nh, phần giữa của lẹo nổi lên một chấm mầu vàng. Lẹo bớt đau khi
vỡ mủ. Đôi khi mủ tiếp tục tích tụ, lẹo lớn lên và gây ra khó khăn
cho thị giác.
Lẹo có thể xảy ra v́:
-Viêm mi mắt (Blepharitis), do vi khuẩn hoặc chất gây dị ứng.
-Dùng chung hoặc dùng quá nhiều mỹ phẩm.
-Đôi khi do căng thẳng tinh thần.
Chữa lẹo cũng giản dị thôi.
-Mỗi ngày chườm lẹo với khăm tẩm nước ấm ít nhất 4 lần, mỗi lần
lâu 10 phút.
-Lấy ngón tay thoa nhẹ trên lẹo để lẹo mau lành
-Thoa thuốc kháng sinh dạng mỡ hoặc dung dịch thuốc nhỏ mắt mỗi
ngày ba lần.
-Nên để lẹo tự lành chứ không nên nặn mủ để tránh bệnh trầm trọng
hơn.
-Không nên bôi mỹ phẩm lên mi mắt hoặc mang kính sát tṛng cho
tới khi lẹo lành.
Nếu không chữa, lẹo có thể hết rồi lại xuất hiện hoặc lây lan qua
nang lông kế cận hoặc gây ra viêm nhiễm tế bào của mi mắt.
Cần đi khám bác sĩ nếu:
-Lẹo tiếp tục sưng sau một tuần lễ tự chăm sóc.
-Nh́n khó khăn.
-Mi mắt sưng to, có vẩy
-Lẹo chẩy máu.
-Mắt không chịu đựng được với ánh sáng.
Chắp mắt
Chắp (Chalazion) là bệnh của một loại tuyến nhỏ ở viền mi mắt.
Các tuyến này do nhà cơ thể học người Đức Heinrick Meibom t́m ra vào
thế kỷ thứ 17 v́ thế được gọi là tuyến meibom. Tuyến tiết ra chất
nhờn.
Khi bị viêm v́ dị ứng, tuyến sẽ sưng lên và gọi là chắp.
Điều trị gồm có:
-Giữ ǵn mắt và mi mắt sạch sẽ.
-Nhỏ nước mắt nhân tạo cho mắt trơn ướt.
-Chườm khăn thấm nước ấm lên mi mắt mỗi ngày vài ba lần.
-Nếu cần, thoa thuốc kháng sinh dạng mỡ lên mi mắt.
-Đôi khi bác sĩ có thể chích một chút thuốc corticosteroid để
giảm sưng hoặc rạch mổ để nạo hết mủ.
Quầng đen quanh mắt
Thông thường th́ mọi người đều nói rằng quầng đen quanh mắt là
hậu quả cũa mấy đêm thức trắng coi phim bộ, khi trong người mỏi mệt,
khi đau ốm, mất cân, v́ suy nghĩ nhiều hoặc tâm t́nh căng thẳng.
Cũng có ư kiến cho là ở tuổi già, lớp da quanh mắt mỏng hơn để lộ
các mạch máu ở dưới tạo ra quầng đen.
Hoặc v́ cơ thể thiếu nước, hay dụi mắt, thiếu dinh dưỡng, do di
truyền hoặc khi nằm ngủ, nước tụ quanh mi mắt tạo ra vết quầng.
Mới đây có thêm một giải thích khác có tính cách khoa học hơn. Đó
là dưới lớp da rất mỏng chung quanh mắt có những mạch máu rất nhỏ,
nhỏ đến nỗi mà hồng huyết cầu muốn đi qua phải thay h́nh lách tới.
Đôi khi có mấy hồng huyết cầu thoát ra khỏi mạch máu, tan vỡ vào da.
Huyết cầu tố của hồng cầu bị phân hóa, tạo ra chất mầu xám và tạo ra
quầng đen quanh mắt. Hiện tượng này tương tự như da bị bầm (bruise)
v́ va chạm mạnh.
Thường thường quầng mắt không gây ảnh hưởng xấu cho sức khỏe và
mất đi sau thời gian ngắn. Một vài sản phẩm thoa trên da có sinh tố
C, K alpha hydroxyl acid có thể làm mất các vết quầng.
Nếu quầng mắt tồn tại lâu, nên đi khám bác sĩ để t́m nguyên nhân
rồi điều trị.
Ngoài ra, mắt sưng húp hoặc có túi dưới mắt cũng có thể xảy ra.
Sưng mắt có thể là do di truyền, tụ nước v́ thay đổi thời tiết,
thay đổi lượng hormone trong cơ thể, do dị ứng, viêm da hoặc do một
vài dược phẩm.
Sưng húp không gây nguy hại ǵ ngoại trừ trông hơi khó chịu.
Để giảm mi mắt sưng, nên ngủ đầy đủ; ngủ với gối hơi cao để tránh
tụ nước quanh mắt; chườm quanh mắt với khăn nước lạnh hoặc với mấy
miếng dưa chuột tươi mát.
Nếu mắt tiếp tục sưng lâu đặc biệt là khi các phần khác của cơ
thể cũng sưng th́ nên đi bác sĩ để được khám bệnh v́ đây có thể là
do bệnh thận, bệnh tuyến giáp hoặc do tác dụng phụ cùa vài dược phẩm.
Kết luận
Kể ra th́ c̣n một số rủi ro khác của mắt. Nhưng người viết cũng
đă mỏi đôi mắt. Và mắt người đọc chắc cũng căng căng.
Vậy th́ xin cùng nhau tạm ngưng, nhắm cặp mắt vài giây, lấy ngón
tay thoa nhẹ lên mi mắt, rồi nh́n ra ngoài trời nắng ấm hoặc tuyết
trắng rơi rơi…cho mắt thư giăn, thoải mái. Để cùng bảo vệ hai ḥn
ngọc quư giá ngự ở phần cao nhất của cơ thể, chỉ dưới có đỉnh đầu mà
thôi.
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Texas-Hoa Kỳ
|