Câu Chuyện Thầy Lang
Bệnh Lao-Kháng-Nhiều-Thuốc
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Ngày 26 tháng 2 năm 2008 vừa qua, Cơ quan Y Tế Thế Giới (WHO) đă
báo động là t́nh trạng bệnh lao kháng với nhiều thuốc tại các quốc
gia đă lên rất cao, khoảng nửa triệu trường hợp mỗi năm.
Theo chuyên gia Y tế Cộng đồng Mark Harrington: “Lao kháng nhiều
thuốc là mối đe dọa lớn cho mọi người. Khác với bệnh HIV trong đó
bệnh lây lan qua một đường riêng biệt, lao là mối đe dọa cho mọi
người khi tiếp xúc lâu dài với bệnh nhân như ngồi chung trên máy
bay, xe lửa.”
Mario Raviglione, Giám Đốc chương tŕnh Ngăn Chặn Lao của WHO báo
động : “Lao kháng nhiều thuốc cần một sự can thiệp mạnh mẽ. Nếu các
quốc gia không cương quyết đối phó, chúng ta sẽ thua trận chiến này”.
Thế nào là “bệnh lao-kháng-nhiều-thuốc”?
B́nh thường, bệnh lao có thể chữa hết với 4 loại thuốc căn bản
hàng đầu. Khi các thuốc này bị lạm dụng hoặc dùng không đúng chỉ
định, vi khuẩn lao trở nên quen nhờn với thuốc.
Năm 2006, Cơ quan Y tế Thế giới định nghĩa lao- kháng- nhiều-
thuốc (MDR-TB Multidrug-Resistant -TB), là bệnh lao trong đó vi
khuẩn chống lại được với hầu hết các thuốc trị lao hàng đầu, đặc
biệt với hai loại công hiệu nhất là isoniazid và rifampicin
Ở mức độ trầm trọng hơn, lao-cực-kháng-thuốc (XDR-TB -Extensively
Drug-Resistant-TB) là lao-kháng-nhiều-thuốc cộng thêm chống lại cả
với một trong các thuốc uống nhóm fluoroquinolone và ít nhất là với
một trong ba loại thuốc chích hàng thứ nh́ là capreomycin, kanamycin
và amikacin.
Nguyên nhân gây ra lao kháng thuốc
Sự kháng nhờn với thuốc xảy ra khi:
- Bệnh nhân không dùng thuốc theo đúng liều lượng và thời gian do
bác sĩ chỉ định
- Bác sĩ không cho đúng thuốc với t́nh trạng bệnh.
- Bác sĩ không cho thuốc đủ mạnh và thời gian dùng thuốc quá ngắn
- Cơ thể bệnh nhân không hấp thụ được thuốc
- Có tương tác giữa các loại thuốc
- Khi thuốc có ít công hiệu trị liệu
Trong các trường hợp này, thuốc chỉ khống chế một phần sự tăng
trưởng của vi khuẩn và tạo ra các vi khuẩn kháng với thuốc.Chúng
tăng sinh rất mau và ngự trị toàn bộ cơ thể
Ngoài ra, kháng thuốc có thể v́:
- Cung cấp thuốc bị gián đoạn
- Không kiểm soát được sự lây lan bệnh
- Không có phương tiện, kế hoạch để xác nhận và điều trị lao
kháng thuốc.
- Bệnh tái phát sau khi đă được chữa lao trong quá khứ
- Tiếp xúc, sống chung với bệnh nhân bị lao kháng thuốc.
Sự lây lan của lao-kháng-thuốc
Lây lan của lao kháng nhiều thuốc cũng tương tự như lây lan bệnh
lao b́nh thường.
Khi bệnh nhân ho, hắt hơi, cười nói hoặc ca hát, vi khuẩn lao từ
phổi phân tán trong không khí và sống ở đó trong nhiều giờ. Hít thở
không khí này sẽ bị lây bệnh.
Lao không lây lan qua bắt tay, chung nhau món ăn nước uống, đụng
chạm vào chăn mùng quần áo, bàn cầu vệ sinh, chung nhau bàn chải
đánh răng.
Rủi ro lây lan tăng khi:
-Có nhiều bệnh nhân tại cùng địa điểm
-Bệnh ở giai đoạn trầm trọng
-Thời gian tiếp xúc với bệnh nhân lâu
-Không gian nơi tiếp xúc chật hẹp
-Không khí trong pḥng bệnh nhân không thông thoáng
-Cùng khối lượng không khí trong pḥng luân lưu ra vào liên tục.
-Khả năng đề kháng của người tiếp xúc yếu, chẳng hạn với bệnh
nhân suy miễn dịch v́ HIV.
-Không khử trùng các vật dụng và dụng cụ y tế.
Lao kháng thuốc rất hay lây, điều trị cực kỳ khó khăn và tốn kém
và tỷ lệ tử vong lại rất cao.
Tại sao lao kháng thuốc lại nguy hiểm
Sự xuất hiện của lao kháng nhiều thuốc là mối đe dọa lớn cho sức
khỏe dân chúng. Lư do là bệnh lao điều trị được bằng các dược phẩm
hiện có sẽ được thay thế bới lao với vi khuẩn kháng cự với nhiều
dược phẩm. Sự điều trị các lao này khó khăn giới hạn hơn, chẳng khác
chi trị lao vào thời điểm chưa có thuốc kháng sinh cách đây trên nửa
thế kỷ.
Hậu quả xấu sẽ rất lớn đối với nền kinh tế quốc gia, nếp sống gia
đ́nh.V́ vi khuẩn lao cứng đấu với hầu hết các thuốc trị lao, người
bệnh không được điều trị hữu hiệu và bệnh t́nh trở nên trầm trọng
hơn.
Làm sao để khỏi trở thành lao kháng
thuốc
Điều quan trọng nhất là phải uống thuốc trị lao đúng như chỉ định
của bác sĩ, không bỏ sót một liều nào và không ngưng thuốc quá sớm.
Nếu có tác dụng phụ hoặc trở ngại khi uống thuốc, nên cho bác sĩ
hoặc điều dưỡng viên hay ngay để điều chỉnh thuốc.
Lao kháng thuốc có thể chữa được không?
Lao kháng nhiều thuốc có thể điều trị được tuy nhiên sự điều trị
khó khăn hơn, cần các nhà chuyên môn cao, khoa xét nghiệm tốt để thử
nhạy cảm thuốc và cần có tất cả các nhóm thuốc để lựa chọn. Thời
gian điều trị có thể kéo dài tới hai năm và giá thành của thuốc đắt
gấp 100 lần thuốc trị lao không kháng. Sự thành công tùy thuộc ở mức
độ kháng thuốc của vi khuẩn, bệnh nặng hay nhẹ, sức đề kháng của
người bệnh và sự tuân thủ của bệnh nhân.
Đối phó với lao-kháng-nhiều-thuốc
Lao kháng nhiều thuốc là một đe dọa trầm trọng cho sức khỏe dân
chúng toàn cầu.
Ư thức được vấn đề, Cơ quan Y tế Thế giới đă hoạch định một kế
hoạch quy mô để đối phó. Sự thành công của kế hoạch tùy thuộc vào sự
hợp tác của các quốc gia thành viên cũng như khả năng tài chánh.
Trong năm 2008,WHO dự trù cần một ngân khoản là 4.8 tỷ mỹ kim để
kiểm soát bệnh lao tại các quốc gia nghèo khó, trong đó 1 tỷ dành
cho lao kháng nhiều thuốc. Hiện nay c̣n thiếu 2.5 tỷ mỹ kim.
Riêng tại Việt Nam, lao kháng thuốc đang là vấn đề nan giải v́
theo WHO, tỷ lệ lao kháng thuốc tại Sài G̣n nhiều gấp 4 lần tỷ lệ
trung b́nh trên thế giới và gấp 3 lần so với Hoa Kỳ.
Việt nam c̣n t́nh trạng thiếu thuốc đặc trị cho lao kháng nhiều
thuốc. Bệnh nhân lao b́nh thường được chữa miễn phí, nhưng khi bị
lao kháng thuốc th́ họ phải tự túc, t́m mua thuốc với giá thành rất
cao, quá khả năng tài chánh của người bệnh.
Ngoài ra, các phương thức pḥng chống bệnh nơi đây cũng chưa được
tận lực phổ biến, áp dụng rộng răi cho nên số bệnh nhân lao các loại
có tỷ lệ khá cao.
Ưu tư hàng đầu là làm sao tránh được sự lây lan bệnh, như ư kiến
của một cư dân trong nước:
“...Chiều tối nay con chở cô Ngọc đến thăm em Thi. Trong căn
pḥng nhỏ có tất cả 3 bệnh nhân, đều là trường hợp bị lao kháng
thuốc. Con thấy những người thân nuôi bệnh cứ ngồi chung giường gần
gũi với bệnh nhân, họ tṛ chuyện khá thoải mái, chỉ đeo khẩu trang
rất mỏng hoặc có khi không đeo khẩu trang, thật nguy hiểm và đáng lo
ngại cho họ!
Em Thi có Ba của em lên trông nom từ trưa nay, v́ thương con nên
cứ nằng nặc ở lại bệnh viện vài hôm mặc dù Thi cố thuyết phục Ba về
nghỉ tại kư túc xá Trường Y Dược cùng các bạn nam sinh viên thân
quen của em và thỉnh thoảng vô thăm cũng được. Pḥng bệnh chật hẹp
và không khí trong bệnh viện khá ngột ngạt nên sẽ khó khăn cho Thi
trong thời gian "làm quen" với môi trường mới này”.
V́ vậy, việc cần làm ngay là áp dụng các phương thức ít tốn kém,
sẵn có để pḥng ngừa lây lan bệnh lao kháng nhiều thuốc.
-Dân chúng cần được hướng dẫn các kiến thức căn bản về cách thức
lây truyền của vi khuẩn gây bệnh trong không khí.
-Người thăm viếng chăm sóc cần được nhắc nhở đề pḥng khi hít thở
chung môi trường với bệnh nhân.
-Nên mang khẩu trang đặc biệt hoặc một miếng vải khá dày đủ sức
ngăn chặn vi khuẩn xâm nhập mũi, miệng khi tiếp xúc với bệnh nhân.
-Pḥng ốc cho bệnh nhân lao kháng thuốc cần được thông thoáng.
-Nên có một nơi riêng biệt để bệnh nhân tiếp xúc với thân nhân
bạn bè tới thăm.
-Giúp đỡ về đời sống để bệnh nhân lao kháng nhiều thuốc có thể an
tâm tiếp tục điều trị nan bệnh trong thời gian lâu dài và giới hạn
sự chung đụng của họ với quần chúng.
-Trực tiếp theo dơi việc uống thuốc của bệnh nhân để tránh tự
ngưng thuốc, gây ra sự đề kháng.
-Người nghi bị nhiễm lao các loại cần được nhắc nhở, khuyến khích
tới bác sĩ, bệnh viện để thử lao trên da và thử đàm t́m vi khuẩn lao.
Bệnh cần được xác đinh sớm. và áp dụng trị liệu ngay.
Theo các chuyên gia dịch tễ, sự xuất hiện của lao-cực-kháng-thuốc
và lao-kháng-nhiều-thuốc là dấu hiệu của sự yếu kém trong việc quản
lư điều trị và lơ là, thiếu thành tâm khi áp dụng các chương tŕnh
pḥng chống, kiểm soát bệnh lao.
Tiến sĩ Y Khoa Nguyễn Ư-Đức
Texas-Hoa Kỳ. |