Câu Chuyện Thầy Lang
An Toàn
Sức Khỏe Mùa Đông
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Chúng ta đang ở trong mùa Đông, thời gian mà Xuân
Diệu cảm thấy là “Đă nghe rét mướt luồn
trong áo”.
Thực vậy,
trong mấy tuần lễ vừa quan, những cơn giá lạnh đă bao phủ nhiều địa
danh trên trái đất. Có những nơi tuyết trắng cả tuần lễ th́ cũng có
nơi nhiệt độ ngoài trời xuống quá thấp khiến đời sống của vạn vật
hầu như tê liệt.
Giống như các mùa Thu, Hạ, Xuân mà tạo
hóa đă sắp đặt, mùa Đông cũng có những nét tốt xấu khác nhau lên sức
khỏe con người.
Riêng mùa Đông, với nhiều hấp dẫn của lễ
hội, Giáng Sinh, Nguyên Đán với ngày ngắn đêm dài, ít nắng ấm, với
gió lạnh giá băng và với nhiều vi sinh vật gây bệnh trong không gian
th́ sức khỏe cũng dễ dàng bị đe dọa. Tuy nhiên, nếu trang bị vài
hiểu biết để lưu ư đề pḥng, ta cũng có thể b́nh an vượt qua.
Sau đây là
mấy khó khăn thường thấy vào mùa Đông.
1- Cúm
Một câu
hỏi thường được nêu ra là tại làm sao mà cứ mỗi độ Đông về th́ “Ông
Cúm Bà Co” lại cứ hay viếng thăm bà con loài người chúng ta. Thế th́
mủa Hè, mùa Thu ông bà virus bệnh Cúm đi đâu?
Ai mà giải
đáp chính xác được câu hỏi này th́ chắc chắn sẽ được Ủy ban giải
thưởng y khoa học Nobel chiếu cố vinh danh kèm theo tấm ngân phiếu
dăm trăm ngàn đô la tức th́.
Trong khi
chờ đợi th́ cũng có một số giải thích được nêu ra.
-Có người
nói các virus Cúm nguyên thủy là từ loài chim biến dạng rồi gây bệnh
cúm ở người. Chúng xuất phát từ một số địa danh ở Á châu rồi lan
tràn khắp thế giới.
-Cúm là
bệnh theo mùa trong năm. Ở miền bắc xích đạo, cúm xuất hiện vào các
tháng lạnh nhất là từ tháng 11 đến tháng 3. Trong khi đó ở nam xích
đạo, cúm có từ tháng 5 tới tháng 9. Tại vùng nhiệt đới có rất ít cúm
và hầu như không có mùa Cúm.
-Có giải
thích cho rằng vào mùa lạnh, con người ít ra ngoài nắng, ít sinh tố
D, giảm tính miễn dịch với tác nhân gây bệnh;
-Hoặc sống
quây quần trong nhà khiến virus dễ lây lan;
-Rồi lại
c̣n nhân mùa lễ hội, con người đi đó đi đây thăm viếng, nghỉ ngơi
tạo điều kiện cho virus xâm nhập vào nơi vô trùng.
Theo khoa
học gia
Joshua Zimmerberg, National Institute of Child
Health and Human Development Hoa Kỳ, th́ với thời tiết lạnh, virus
cúm tạo ra một lớp vỏ bọc rất cứng, như là một chiếc phong b́. Nhờ
đó virus có thể bay đi xa. Một khi xâm nhập cơ quan hô hấp con người
th́ vỏ bọc này tan vỡ và virus bắt đầu gây bệnh. Theo ông, vỏ không
được tạo ra vào mùa ấm nóng.
Nhà nghiên cứu Peter Palese, Đại học y Mount Sinai,
New York, cũng cho là virus cúm mạnh và sống lâu hơn trong không khí
khi thời tiết lạnh và khô. Với độ ẩm, virus hấp thụ nước và mau rơi
xuống đất.
Dù chưa có
giải thích chính thức nhưng ta biết chắc chắn là virus cúm lây lan
qua đường hô hấp và qua tiếp xúc trực tiếp giữa người bệnh với người
lành.
Virus nằm
sau cuống họng. Khi bệnh nhân ho, hắt hơi là virus bay vào không khí.
Hít thở không khí đó, người lành mắc bệnh.
Nên để ư
là virus cúm sống tới 24 giờ trên mặt bằng không xốp như nắm cửa ra
vào, điện thoại, tiền, dụng cụ văn pḥng và trên bàn tay người bệnh.
Sau khi che miệng ho, hắt hơi là bàn tay bệnh nhân lúc nhúc những
virus cúm. Bàn tay đó mà nắm tay thân t́nh với người khác sẽ là
phương tiện truyền lan virus rất hữu hiệu. Trên vải vóc, chăn màn,
virus chỉ sống được vài giờ.
Cho nên,
xin có vài đề nghị nho nhỏ để giới hạn virus cúm lan truyền, gây
bệnh.
a-Rửa tay
Rửa tay
thường xuyên với nước ấm và xà bông, nhất là sau khi lấy tay bụm
miệng che mũi khi ho và hắt hơi. Có người đề nghị dùng khuỷu tay che
mũi miệng khi làm hai động tác phun virus ra không khí cũng là ư
kiến nên theo.
Và cũng
rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, trước khi sờ tay lên mặt,
mũi, miệng hoặc sau khi viếng thăm người bệnh.
Ngoài bệnh
cúm, rửa tay c̣n pḥng tránh được rủi ro nhiễm độc tiêu hóa, hô hấp,
cảm lạnh…
Đừng ăn
bốc và cẩn thận khi bắt tay người lạ.
b-Chích ngừa cúm
Mặc dù
vaccin ngừa cúm không hoàn toàn bảo vệ với bệnh nhưng cũng giảm
thiểu các dấu hiệu và các biến chứng của bệnh. Người trên 65 tuổi
cũng như những ai đang mắc các bệnh măn tính như tim, phổi, tiểu
đường, suy miễn dịch đều cần chích ngừa.
Bắt đầu
chủng ngừa từ tháng 10 tới tháng 12, đôi khi tháng Giêng cũng vẫn
được v́ cúm c̣n hoành hành tới tháng 3, tháng 4.
Phụ nữ có
thai cần chích ngừa để tránh biến chứng của cúm cũng như để truyền
tính miễn dịch cho thai nhi, v́ bé sơ sanh chỉ được chích ngừa cúm
từ 6 tháng tuổi trở lên.
c-Tăng cường khả năng miễn dịch
Bằng vận
động cơ thể mỗi ngày, ăn nhiều thực phẩm tự nhiên khác nhau, uống
nước và ngủ nghỉ đầy đủ
c-Đừng hút thuốc lá
V́ khói
thuốc làm tổn thương niêm mạc lỗ mũi, vi khuẩn đễ dàng vượt rào cản,
xâm nhập cơ quan hô hấp.
Nếu với
tất cả đề pḥng như trên mà chẳng may vẫn bị cúm th́ nên cho bác sĩ
hay để được điều trị.
Hiện nay
có một số dược phẩm có thể rút ngắn thời gian cúm, nhưng phải uống
sớm, khi bệnh chớm phát sinh th́ mới công hiệu tối đa.
Ngoài ra,
nên nghỉ ở nhà trong thời bị cúm để dưỡng sức cũng như tránh truyền
bệnh cho người khác.
Tiện đây
xin nói qua về một bệnh thường thấy quanh năm và hay xảy ra vào mùa
Đông. Đó là bệnh Cảm Lạnh (Common Cold).
Cảm lạnh
gây ra do những virus khác với virus Cúm, có những triệu chứng tương
tự, không có thuốc đặc trị và cũng không có thuốc chủng ngừa. May
mắn là bệnh tự hết sau mươi ngày nóng , sốt, sổ mũi, ho hen.
Cách
truyền bệnh cũng giống virus cúm, cho nên những áp dụng pḥng tránh
cá nhân với Cúm th́ cũng áp dụng được với cảm lạnh.
2- Cóng Giá.
Ở mức độ nhẹ,
khí lạnh
có thể gây ra buốt giá (frost nip) lớp da ở các phần phơi ra
không khí như đầu ngón chân, ngón tay, hai bên má và mũi v́ các mạch
máu ngoại vi co hẹp. Một cảm giác đau thấu xương với da tê dại,
trắng bệch là dấu hiệu thường thấy.
Để chữa
buốt giá, chỉ cần phủ vùng gặp rủi ro với nước ấm trong ṿng nửa giờ
là giải quyết được những tổn thương gây ra do lạnh giá.
Cóng Giá
(Frost-bite) th́ trầm trọng hơn và có thể nguy hiểm tới tính mệnh
Cóng giá
đưa đến mất cảm giác tạm thời hay vĩnh viễn ở bộ phận bị thương tổn..
Mũi, tai, má, cằm, ngón tay, ngón chân là những nơi hay bị cóng giá
cắn nhiều nhất.
Nguy cơ
cóng giá tăng lên nếu máu bị cản trở hoặc không mặc quần áo đủ ấm
khi khí trời rất lạnh.
Thương tổn
do lạnh giá có thể ở ngoài da hoặc nằm sâu trong tế bào dưới da.
Khi ở phía
ngoài th́ da hơi đau, tái, cứng trong khi đó tế bào bên dưới lại mềm.
Khi tế bào
dưới sâu bị cóng giá th́ da không c̣n cảm giác, tê dại, cứng ngắc.
Nhiều nạn nhân không biết bị cóng giá cho tới khi có người nh́n thấy,
cho hay
Cóng giá
là một trường hợp cấp cứu, cần được chữa trị tức th́ tại bệnh viện.
Trong khi
chờ đợi:
a- Đặt nạn
nhân vào pḥng ấm áp.
b-Ngâm
phần bị cứng giá trong nước ấm chứ không phải nước nóng.
c-Không
thoa bóp phần bị cóng giá, tránh gây tổn thương thêm cho tế bào.
đ-Đừng hơ
bộ phận cóng giá trên lửa hoặc tấm sinh nhiệt (heating pad) v́ phần
cóng không c̣n cảm giác, dễ bị phỏng.
Ngón tay
cóng giá có thể đặt vào nách là nơi có nhiệt độ thích hợp.
3-Giảm Thân Nhiệt.
Giảm nhiệt
( Hypothermia) xảy ra khi nhiệt độ trong ḿnh xuống dưới 95°F
(35°C). B́nh thường là từ 97°F
tới 100°F
(36.1°C- 37.8°C) .
Khi thân
nhiệt giảm, mạch máu dưới da co lại để tránh thất thoát nhiệt. Cơ
bắp bắt đầu co để sinh nhiệt. Nếu nhiệt độ tiếp tục xuống, cơ thể
bắt đầu rùng ḿnh run. Nếu nhiệt độ tiếp tục xuống dưới 90°F th́
tính mạng lâm nguy.
Có nhiều
nguy cơ đưa tới giảm nhiệt độ: nhà không được sưởi đủ nóng; ăn không
đủ chất dinh dưỡng ; uống nhiều rượu; có bệnh kinh niên về tim, gan,
tuyến giáp trạng; đang mắc bệnh nhiễm trùng; do tác dụng của một số
dược phẩm; ở ngoài lạnh quá lâu; mặc quần áo không đủ ấm; mới gặp
tai nạn hay té xuống nước; người sống cô đơn, túng thiếu.
Giảm nhiệt
có thể xẩy trong ṿng một vài giờ, tùy theo số lượng hơi nóng mất đi
nhiều ít.
Nạn nhân
thấy mệt mỏi, lờ đờ, tâm thần rối loạn, nói ngượng nghịu, người lạnh
giá, cơn run rẩy rùng ḿnh, ngón chân ngón tay lợt lạt, cử động khó
khăn, cơ thịt cứng nhắc, người lạnh toát.
Nhịp tim
và hơi thở lúc đầu nhanh sau đó chậm dần. Giảm nhiệt ảnh hưởng tới
năo bộ, nạn nhân kém nhận thức, ứng phó khó khăn với các rủi ro và
có thể rơi vào t́nh trạng hôn mê.
Giảm nhiệt
là một vấn đề sức khỏe trầm trọng cần được cấp cứu tức th́ tại bệnh
viện điều trị để tránh các biến chứng hiểm nghèo có thể xảy ra.
Trong khi
chờ đợi, đặt nạn nhân nằm nơi ấm áp, kín gió; sưởi ấm ngực, cổ, đầu
và bẹn với chăn thường hoặc chăn điện.
Đừng nâng
cao chân nạn nhân v́ làm vậy sẽ dồn máu về phần trên của cơ thể
khiến chân bị băng lạnh nhiều hơn.
Cũng như
các rủi ro bệnh tật khác, sự pḥng ngừa là quan trọng. Mà cũng chẳng
đ̣i hỏi nhiều công sức, chỉ một vài để ư, lưu tâm:
a- Kiểm
soát nhà coi lấp kín các khe hở làm mất nhiệt mà hơi lạnh lại lùa
vào.
b- Giữ
nhiệt độ trong nhà không nóng quá, khoảng 72°
F là vừa. Cao quá, da khô ngứa, dễ chẩy máu cam. Mặc thêm tấm áo len
hồng người yêu mới tặng, vừa đẹp vừa ấm ḷng cả hai.
c- Mặc
quần áo nhiều lớp, không bó sát quá để máu lưu thông và thoáng khí.
Không khí là lớp cách nhiệt rất tốt.
đ- Khi ra
ngoài lạnh, nên mặc quần áo nhiều lớp: trong cùng là loại vải hút
hơi ẩm như lụa, polypropylene; lớp giữa là hàng len giữ nhiệt trong
cơ thể; lớp ngoài vừa giữ nhiệt vừa chắn gió, ngăn nước.
e- Một
phần tư nhiệt trong cơ thể bay đi ở đầu nên ta cần đội nón nỉ, che
kín đầu và tai, kẻo lạnh quá rụng mất chỗ đeo khuyên vàng.
g- Che chở
bàn tay, bàn chân bằng tất và bao tay.
h- Khi ra
ngoài lạnh, che mũi miệng để khỏi mất nhiệt qua hơi thở.
i- Nếu
quần áo, cơ thể bị ướt th́ cần lau khô, thay quần áo ngay. Đồ ướt
làm mất rất nhiều nhiệt của cơ thể.
k- Dự trữ
thêm một cái mền trong pḥng ngủ, pḥng khách để khi cần th́ đă có
sẵn mà dùng.
l- Ăn uống
đầy đủ chất dinh dưỡng. Mùa Đông cần nhiều thực phẩm hơn để có nhiều
nhiệt năng. Uống nước ấm như trà, cà phê, nước chocolate vừa làm ấm
người vừa mang thêm chất lỏng cho cơ thể. Về mùa lạnh cũng như mùa
nóng, cơ thể vẫn đổ mồ hôi nên vẫn cần tiêu thụ nước đầy đủ.
m- Tránh
uống nhiều rượu v́ rượu làm giảm nhiệt độ cơ thể. Nhiều người cứ nói”
làm cốc rượu cho nóng người”. Thực tế là có nóng một lúc rồi người
lạnh toát ngay.
n- Hỏi bác
sĩ hoặc nha sĩ xem các thuốc ḿnh đang uống có ảnh hưởng tới thân
nhiệt không.
o- Nếu
sống một ḿnh th́ nên sắp xếp để có bà con, bạn bè thỉnh thoảng hỏi
thăm xem ḿnh ra sao.
p- Người
cao tuổi đừng cho là ḿnh không bị giảm nhiệt nếu ta không cảm thấy
lạnh. Ở nhóm người này cơ chế điều ḥa thân nhiệt không c̣n nhậy cảm
như khi c̣n trẻ.
q-Trẻ em
dưới một tuổi không nên để ngủ trong một pḥng lạnh một ḿnh v́ em
bé mất nhiệt dễ hơn người lớn đồng thời các em cũng khó thích nghi
với nhiệt độ quá lạnh.
4-Da khô
Có nhiều
lư do khiến cho da trở nên khô và ngứa vào mùa Đông:
-Với thời
tiết lạnh, nhiều người thích ngồi bên bếp lửa hồng, nhâm nhi ly trà
xanh hoặc ly cà phê nóng. Nhiệt độ trong nhà cao, không khí lại khô
khiến cho độ ẩm trên da bốc hơi, da trở nên khô và ngứa.
-Khi ra ngoài trời lạnh, mạch máu ngoại
vi co lại, máu lưu thông kém, da thiếu dưỡng khí, dưỡng chất cho nên
cũng khô teo, nứt nẻ.
-Các tuyến
nhờn không tiết ra đủ chất nhờn để da ẩm.
-Do di
truyền.
-Kém dinh
dưỡng nhất là thiếu sinh tố A và các sinh tố B.
-Môi
trường xung quanh như ánh nắng, khí lạnh, hóa chất, mỹ phẩm, tắm
nhiều với xà bông mạnh.
-Các bệnh
ngoài da như viêm da, vẩy nến.
-Bệnh nội
khoa như nhược tuyến giáp; biến chứng tiểu đường.
-Tác dụng
phụ của một số dược phẩm như thuốc lợi tiểu, thuốc chống dị ứng.
Sau đây là
một số điều nên áp dụng để tránh da bị khô ngứa:
a-Theo ư
kiến nhiều người, về mùa Đông, ta ít đổ mồ hôi lại mặc quần áo kín,
cơ thể tương đối ít bụi bậm, cáu ghét cho nên cũng chả cần tắm rửa
mỗi ngày. Nhưng cần lau rửa những vùng hấp hơi, ẩm nóng.
b-Khi tắm
không nên kéo dài quá mươi phút và tắm với nước vừa ấm, thoa xà bông
ở các vùng bí hơi như nách, hạ bộ, hậu môn, bàn tay bàn chân. Nước
quá nóng tắm quá lâu sẽ lấy đi các chất nhờn bảo vệ da và làm da mau
hư và khô.
c-Sau khi
tắm, lau nhẹ những giọt nước trên ḿnh với tấm khăn mềm, thoa vỗ nhẹ
để giữ độ ẩm càng nhiều càng tốt rồi bôi kem ẩm lên da. Đừng chà sát
mạnh đến đỏ da như nhiều người thường làm gọi là cho máu lưu thông,
nóng ḿnh. Chà mạnh làm mất chất nhờn trên da và gây tổn thương cho
tế bào da. Khi da c̣n ẩm bôi kem tăng ẩm phủ lên trên để giữ một
chút nước.
d-Da mặt:
Không nên
dùng xà bông hoặc mỹ phẩm lau mặt quá mạnh để tránh mất độ ẩm và
chất dinh dưỡng trên da.
Thoa kem
buổi sáng và buổi tối nhất là chung quanh mắt và trán nơi có nhiều
vết nhăn. Da khô làm đường nhăn trên mặt nổi rơ hơn vào mùa Đông.
Trước khi
đi ngủ nhớ lau hết phấn son trên mặt rồi bôi kem dưỡng da.
e-Dùng xà
bông nhẹ ít chất tẩy detergent để tránh kích thích da;
g-Bôi kem
mềm ẩm da nhiều lần trong ngày;
h-Đừng hút
thuốc lá v́ nicotine làm mạch máu co hẹp, giảm lưu thông máu tới các
tế bào, chất dinh dưỡng và oxy ít đi
i-Tránh ánh nắng gay gắt. Bôi kem chống tia tử ngoại khi ra ngoài
trời nắng gắt.
k-Khi chạy ḷ sưởi trong nhà, không khí rất khô làm da bị khô và
ngứa. Nên dùng một máy giữ độ ẩm trong pḥng. Nhiệt độ trong nhà nên
giữ mức vừa phải, đừng quá nóng.
l-Mặc quần áo nhẹ nhiều lớp để tránh quá nóng đổ mổ hôi cho cơ thể.
m-Mang bao tay, đội mũ khi ra ngoài lạnh để da khỏi bốc hơi nước.
n-Ngoài ra, muốn da tốt ta nên ngủ đầy đủ và vận động cơ thể mỗi
ngày. Ngủ để giúp các tế bào có th́ giờ tái tạo, tu bổ hư hao. Vận
động giúp máu huyết lưu thông để nuôi dưỡng da.
Về kem tăng ẩm da, nhiều người thích loại có chất Alpha hydroxy acid
lấy ra từ rượu vang đỏ, sữa chua va trái cây. Chất này kích thích tế
bào da tăng sinh mạnh, làm da se mịn.
Da mỗi người có độ acid/kiềm khác nhau, nên cần nhờ chuyên viên thẩm
mỹ thử và hướng dẫn loại kem ẩm thích hợp.
Các tinh dầu thực vật rất tốt để giữ da ẩm. Dầu Avocado đặc rất
thích hợp cho da khô thiếu nước; dầu cà rốt: tốt cho da bị ngứa,
rát; dầu castor: tốt cho da bị khô nứt.
Kết luận
Đành rằng
mùa Đông mang một số rủi ro cho sức khỏe, nhưng, như thi sĩ Anne
Bradstreet (1612-1672) đă nói :
“ Nếu
không có mùa Đông th́ mùa Xuân đâu có trở thành hấp dẫn: đôi khi nếu
không nếm những hoàn cảnh bất lợi, th́ sự phồn vinh đâu có được nồng
hậu đón tiếp”.
Hoặc nhận
xét của nhà văn kiêm chuyên gia trồng tỉa Ruth Stout 1884-1980):
“Có một sự
riêng tư mà không mùa nào mang tới cho ta được… Vào mùa Xuân, mùa
Hạ và mùa Thu, con người có thời gian mở rộng cho nhau; chỉ riêng
trong mùa Đông, ở một vùng quê, ta có thể có một một khoảng thời
gian dài yên tịnh để tận hưởng ḿnh thuộc về ḿnh”.
C̣n tác
giả kiêm nhà báo Mignon McLaughlin (1913-1983) có ư kiến là:
“Xuân, Hạ
và Thu tràn ngập ta với những niềm hy vọng, chỉ có Đông mới nhắc nhở
ta về thân phận con người”
Chắc là bà
muốn nói tới sự mỏng manh, dễ bị đổi thay của con người trước những
phũ phàng khắc nghiệt của thời tiết, thiên tai.
Dù thân
phận đó như thế nào, nhưng sự sống vẫn là quà tặng của tạo hóa. Hăy
tận hưởng đời sống đó với nhiều tích cực, nhiều niềm vui và nhiều
biết ơn.
V́ “ Xưa
nay Nhân định thắng Thiên cũng nhiều”
Bác sĩ
Nguyễn Ư-Đức
Texas-Hoa
kỳ -
http://www.nguyenyduc.com
|