Ám Ảnh Sợ Xă Hội

 

Bác sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC

 
 Đây chẳng phải là cái "bẽn lẽn" của người thiếu nữ "Vô t́nh để gió hôn lên má", rồi sợ t́nh lang biết được sẽ "Nghi ngờ tới cái tiết trinh em" (1).
 
Cũng chẳng phải cái rụtï rè của cậu con trai mới lớn:
"Tḥ tay mà ngắt ngọn ng̣;
Thương em đứt ruột giả đ̣ ngó lơ"
 
Hoặc cái
"Buồn t́nh chẳng muốn nói ra;
Muốn đi ăn cỗ chẳng ma nào mời"
của ông già không vai vế trong làng xă...
 
Mà là sự vu vơ sợ hăi, cảm thấy bất an đối diện với xă hội rồi thu ḿnh trước một hoàn cảnh, nhân sự.
 
Từ năm lên mười tuổi, tính t́nh Minh đột nhiên thay đổi.
 
Đang là một chú bé lém lỉnh, hoạt bát, thích giao du bạn bè, Minh trở thành thu ḿnh, không muốn chơi với ai và rất ngần ngại đi đâu đó với cha mẹ. Minh thấy không c̣n hăng hái đi học như trước. Đến trường, câu không ra sân nô đùa. Cậu vẫn có ư thích nhưng ngài ngại làm sao ấy. Ngoài ra, mỗi lần thầy cô gọi trả bài là Minh sợ hết hồn, tim đập th́nh th́nh, miệng ấp úng mặc dù rất thuộc bài.
 
T́nh trạng kéo dài cho tới khi Minh trưởng thành, đi làm và lập gia đ́nh.
 
Tuy có công việc, nhưng Minh không thành công lắm v́ luôn luôn nghĩ ḿnh thua kém người khác. Mọi sự trong gia đ́nh cũng như các giao tế, liên lạc bạn bè, Minh đều trông cậy ở người vợ. Minh cũng muốn làm nhưng cứ sợ là ḿnh vụng về, thiếu sót, không chu đáo và sẽ bị coi thường.
 
Minh không phải là người duy nhất có tâm trạng này. Mà có cả triệu người khác, nam cũng như nữ ở trong cùng cảnh ngộ như Minh.
 
Họ có những e ngại pha chút sợ hăi khi phải làm một việc ǵ trước công chúng Như ca hát ngâm thơ th́ cứ sợ bị chê là dở phát biểu cảm tưởng th́ ngại thiên hạ cho là nói lạc đề, vô nghĩa; gặp gỡ người này người khác th́ sợï ăn nói vụng về, xúc phạm. Có người không dám ăn uống nơi thị tứ v́ sợ người ta bảo ḿnh " ăn quà như mỏ khoét" . Thậm chí đi vệ sinh nơi công cộng họ cũng không làm được, dù rất mót, v́ cảm thấy như có người đang nḥm ngó ḿnh. Và họ cụt hứng giữa chừng.
 
Có người ở t́nh trạng trầm kha hơn, ảnh hưởng tới tất cả các sinh hoạt thường ngày. Lúc nào cũng e ngại, luôn luôn nghĩ là không ai thích ḿnh. Họ ngần ngại phát biểu v́ sợ nói vô duyên; không dám ï đặt câu hỏi v́ " rơ ngớ ngẩn, thế mà cũng hỏi" và không biết mở đầu câu chuyện ra làm sao. Ngay cả ngỏ lời với t́nh yêu cũng dễ dàng đỏ mặt, nhiều lần lỡ cơ hội.
 
Họ t́m cách tránh các hoàn cảnh có thể gây ra không an toàn, giới hạn sinh hoạt. Học vấn khó khăn hơn, việc làm trở ngại và rơi vào cô đơn.
 
Nói chung là họ cứ "sợ", một cái sợ kéo dài, vô căn cứ. Có người sợ sống một ḿnh hoặc xuất hiện nơi công cộng, giữa đám đông; có người sợ khi lên cao độ hoặc sợ một vật nào đó. C̣n ám ảnh sợ xă hội th́ cứ ngại là bị mất nhân phẩm, bối rối trước công chúng. Rồi v́ sợ nên họ t́m đủ mọi cách để tránh cái làm họ sợ, đôi khi biết rằng không đúng sự thực và quá lố.
 
Có nhà tâm lư học gọi họ là những người "tự giam ḿnh trong ngục tù tâm lư" v́ sợ hăi dân chúng. Một thi sĩ th́ cho đây là một nỗi đau khổ có sẵn, giống như là ta có hai lớp da mà lớp dưới bướng bỉnh co lại, xa lánh ánh sáng, không khí.
 
Rối loạn thường bắt đầu ở lứa tuổi 12-13, rất hiếm sau tuổi 25. Nó không phân biệt nam, nữ, giai tầng xă hội và có thể kéo dài suốt đời người.
 
 Hiệp Hội Tâm Thần Hoa kỳ đă đưa ra một số tiêu chuẩn để xác định ám ảnh sợ xă hội này như một bệnh:
 
a.       Sợ bị soi mói tỷ mỉ trong mọi hành động, đưa tới xấu hổ v́ bị hạ phẩm cách;
 
b.      Sợ hăi quá đáng, không hợp lư, đưa tới lo lắng, khiếp đảm;
 
c.       Những khó khăn do sợ hăi thường gây sáo trộn cho đời sống hàng ngày cũng như việc làm, giao tế xă hội;
 
d.      Sợ hăi này không là hậu quả, tác dụng của dược phẩm hoặc vấn đề sức khỏe.
 
Người bệnh thường có một số phản ứng khi đối diện với sự việc:
Họ nghĩ là nếu làm việc đó th́ sẽ gây tṛ cười cho người khác; rồi cảm thấy bồn chồn, lo ngại; có dấu hiệu thể xác với tim đập nhanh, mặt đỏ bừng, hơi thở dồn dập, đổ mồ hôi lạnh, cồn cào ruột gan, đôi khi sỉu; cuối cùng là có hành vi tránh né sự việc hoặc cá nhân.
 
Sự e sợ người khác kèm theo ư nghĩ bị từ bỏ có thể đưa tới thu ḿnh, không tham gia mọi sinh hoạt, trở nên cô đơn. Không có t́nh người nóng ấm sẽ đưa tới trầm cảm, thờ ơ, suy loạn tâm thần, đôi khi ngay cả tự kết liễu đời ḿnh.
 
Do đó, không nên coi tâm trạng này như một khủng hoảng thoảng qua. V́ ám ảnh này cũng hay đi kèm với một số khó khăn tâm thần khác như trầm cảm, hoảng loạn, lo sợ mọi thứ . Có người dùng các chất kích thích để lấy lại can đảm rồi thành nghiện ngập màvẫn chẳng khá hơn.
 
Cần phân biệt sợ hăi xă hội và nhút nhát.
 
Cả hai đều có những dấu hiệu giống nhau, ngoại trừ nhút nhát th́ ít có thay đổi thể chất như nhịp tim nhanh, hụt hơi thở, đổ mồ hôi hột.
 
Trước một đối tượng, người nhút nhát thường hơi thụ động, lựa phương thức an toàn.
 
 Như là "Gặp mặt em anh chẳng dám chào; Sợ ba má hỏi: thằng nào biết con"? chứ không liều mạng.
 
Nhút nhát cũng có thể do thiếu tự tin, cứ sợ là ḿnh thua kém người khác nên không dám hành động, tranh đua.
 
Nhút nhát thường thấy nhiều ở các xă hội khuyến khích sự tự trọng, sự kiêu hănh cá nhân, coi thất bại là điều đáng xấu.
 
Nhút nhát có thể vượt qua và hậu quả của nó cũng không trầm kha lắm.
 
Có người cho anh chàng kia nhút nhát là dễ thương nhưng anh ta không thấy vậy, v́ anh thấy ḿnh như không c̣n tự do để hành động, để nói.
 
Nhút nhát cũng làm ta hay quên và ước muốn t́nh dục cũng giảm.
 
Nhút nhát có thể qua khỏi nhờ những khích lệ, chăm sóc, chia xẻ, ít chỉ trích, ít cạnh tranh và dễ dàng chấp nhận. Một lá thư t́nh âu yếm của nàng th́ mười chuôm nhà Hồ, trăm phá Tam Giang anh cũng vô như không.
 
Ám ảnh ngại ngùng giao tế xă hội th́ phức tạp hơn. Đây là một tâm bệnh. Tuy nhiên, cũng như các bệnh khác của cơ thể, có nhiều phương pháp giúp giải quyết.
 
Để có thể vượt qua, người có vấn đề cần được sự giúp đỡ của nhiều chuyên gia tâm lư, tâm thần. Một vài hướng dẫn thực tế:
 
1.      Ư thức được là ḿnh có vấn đề chứ không do tưởng tượng, "hâm" hoặc "mát dây".
 
2.      Đặt lại vấn đề kém tự tin, thiếu khả năng.
 
3.      Làm quen dần dần với các hoàn cảnh đưa tới nỗi sợ.
 
4.      Thay đổi dần dần những ư nghĩ không đúng, tiêu cực.
 
5.      Gạt bỏ cái ṿng e ngại, chốn tránh để tập mạnh dạn hành động.
 
Ngoài ra, dược phẩm cũng có nhiều hiệu lực và việc điều trị cần nhiều thời gian và kiên nhẫn từ người bệnh cũng như chuyên viện y tế và thân nhân.
 
Và nhớ rằng, như Friedrich Von Hardenberg Novalis đă phát biểu: "Sợ hăi là một trạng thái do dự, nghi ngờ thường thuộc về cơ thể. Người khỏe mạnh th́ luôn luôn b́nh tĩnh, ngay trong những cảnh huống khó khăn nhất".
 
Bác Sĩ Nguyễn Ư-ĐỨC
 
(1) Hàn Mặc Tử-Bẽn Lẽn