Shibusawa
Eiichi : Nhà doanh
nghiệp vĩ đại nhất của Nhật
Bản Trần Văn
Thọ Giáo sư
Đại học Waseda, Tokyo Hơn 100 năm phát triển kinh
tế, Nhật Bản đă sản sinh ra nhiều nhà
doanh nghiệp vĩ đại. Nói đúng hơn, không
có họ th́ Nhật không có một nền công
nghiệp hiện đại như ngày nay. Những người
sáng lập Toyota, Honda, Sony, Matsushita, Canon, v.v.. đều
là những nhà doanh nghiệp được người
Nhật truyền tụng măi với ḷng tự hào. Nhưng
vượt lên trên tất cả những người
nầy có lẽ là Shibusawa Eiichi (1840-1931). Ông hội
tụ tất cả mọi đức tính, mọi
tố chất của một nhà lănh đạo. Và hơn
thế nữa, sống trong buổi giao thời của
hai chế độ, sống trong giai đoạn đất
nước đứng trước nguy cơ bị Tây
phương xâm chiếm, thái độ và hành động
của một kẻ sĩ thức thời ở ông
đă góp phần quyết định vào sự thành
công của Minh Trị duy tân. Rồi đạo đức
trong kinh doanh. Như ta sẽ thấy dưới đây,
cổ kim Đông Tây có ai hơn Shibusawa? Câu chuyện
Shibusawa c̣n đáng kể măi là v́ nó phản ảnh
một tấm gương sáng của người lănh
đạo chính trị trong chế độ mới v́
lợi ích quốc gia đă cầu hiền từ
những người của chế độ cũ.
Nếu không th́ tài năng của Shibusawa đă bị
mai một và có thể người Nhật đă không
có một đất nước như ngày nay. Sinh ra vào giai đoạn cuối
của thời đại Edo trong một gia đ́nh
trồng dâu nuôi tằm tại Saitama, một tỉnh
giáp Edo (tên cũ của Tokyo) về phía bắc,
Shibusawa lúc nhỏ đă rất thông minh, ham học. Ông
được Tokugawa Yoshinobu, tướng quân cuối
cùng của thời Edo, tuyển vào cung để
dạy cho công tử học. Sau công tử của tướng
quân được gửi sang Pháp du học và Shibusawa
cũng được gửi theo để dạy kèm.
Trong lúc ở Pháp, Shibusawa khám phá nhiều điều
mới lạ của một xă hội tiến
tiến. Đặc biệt ông quan tâm đến
tổ chức và hoạt động của công ty,
của hệ thống ngân hàng. Thế rồi ông
vừa dạy kèm công tử vừa vùi đầu vào
việc nghiên cứ, ghi chép các vấn đề
nầy. Khi Shibusawa về nước (1868) th́
chế độ tướng quân đă suy đổ,
thay vào đó là chính quyền mới được
lập ra chung quanh Minh Trị Thiên hoàng và tướng
quân cuối cùng đă về ở ẩn tại
Shizuoka, một tỉnh ở vùng núi Phú sĩ. Shibusawa
cũng theo chủ về ở Shizuoka. Về ở
ẩn nhưng ông vẫn băn khoăn về vận
mệnh đất nước, nhất là ông nghiên
cứu và tập hợp tư liệu về việc xây
dựng và tổ chức một nền kinh tế tiên
tiến nhưng bây giờ lại không được
thi thố tài năng. Ông suy nghĩ nhiều về phương
cách truyền bá sự hiểu biết của ḿnh mong
góp phần biến cải xă hội. Ông bèn lập ra
Sở giảng dạy thương pháp (luật về
thương mại) tại nơi ở của ḿnh
với mong muốn giúp những doanh nhân vừa ra
đời trong thời đại mới hiểu
biết về cách tổ chức công ty hiện đại.
Cùng lúc đó, chính quyền Minh
Trị đương bắt tay vào việc xây
dựng đất nước dưới các khẩu
hiệu “phú quốc cường binh”, “quyết
theo kịp phương Tây”, v.v.. và nhận ra
rằng họ đương thiếu một chuyên gia
am hiểu các vấn đề tài chánh, ngân hàng,...
Họ chuẩn bị gửi người đi du
học nhưng được thông tin về Shibusawa,
họ đă quyết định mời ông tham gia chính
quyền và cho giữ ngay một chức vụ quan trọng
trong Bộ Tài
chánh. Với cương vị và uy tín nầy,
Shibusawa đă thi thố được hết tài năng
của ḿnh. Năm 1872, ông thiết lập hệ
thống ngân hàng hiện đại và lập ngân hàng
tiên tiến, kiểu mẫu sau đó trở thành
điển h́nh cho một loạt các ngân hàng công và
tư h́nh thành trong giai đoạn 1877-1880. Trong các
thập niên 1880 và 1890, Shibusawa c̣n lập ra hàng
chục công ty hiện đại trong các lănh vực kéo
sợi, dệt vải, đóng tầu, hàng hải,
bảo hiểm, đường sắt, v.v.. Rất
nhiều công ty hàng đầu của Nhật hiện
nay thuộc nhiều lănh vực khác nhau đă bắt
nguồn từ công lao xây dựng của Shibusawa. Để
nâng cao địa vị của giới doanh nhân, ông c̣n
khởi xướng lập Pḥng thương mại
Nhật Bản và nhiều đoàn thể kinh tế khác.
Thật không ngoa khi có nhiều nhà phân tích đă
gọi Shibusawa là ông tổ của chủ nghĩa tư
bản Nhật Bản. Shibusawa
c̣n là một trong những người đầu tiên
hô hào đạo đức trong kinh doanh, chủ trương
nhà kinh doanh phải là người yêu nước và có
hoài băo đem năng lực cải tiến xă
hội, góp phần vào việc xây dựng đất
nước và làm cho đồng bào minh được
no ấm. Những công ty ông lập ra sau khi hoạt
động đă lên quỹ đạo, ông rút lui nhường
lại cho người trẻ để có th́ giờ
lập nhưng công ty khác hoặc làm những việc khác v́ ông thấy trong
một đất nước non trẻ c̣n quá
nhiều lănh vực cần ông phát huy năng lực.
Ông có trên dưới 10 người con nhưng không
hề áp đặt những công ty, những tổ
chức do ông sáng lập phải nhận con ông vào
trong ban lănh đạo. Ông chủ trương con cháu
ông phải tự lập, tự ḿnh học hỏi,
trau dồi và nếu xứng đáng th́ xă hội
sẽ trọng dụng.
Shibusawa bỏ công sức cho giáo
dục và làm từ thiện. Ông đă tham gia sáng
lập nhiều truờng đại học, kêu
gọi đóng góp vô vị lợi từ các công ty.
Đại học tôi học ngày xưa (**) đă bắt
đầu bằng một cơ sở giáo dục do
Shibisawa sáng lập thời đầu
Minh Trị. Tên tuổi của Shibusawa Eiichi
được truyền tụng măi ở Nhật
Bản, chiếm một vị trí lớn trong sách giáo
khoa cho học sinh các cấp. Ông là một trong
những nhân vật lănh đạo vĩ đại
của thời Minh Trị và có thể nói ông là nhà
doanh nghiệp vĩ đại nhất của Nhật
xét từ mọi phương diện tài năng, đức
độ, và mức độ ảnh hưởng
đến quá tŕnh đưa nước Nhật thành
một cường quốc kinh tế. (Tokyo, đầu Xuân 2005) * 渋沢 栄一(しぶさわ えいいち). Bài đă đăng trên Doanh nhân Saigon cuối tuần số ra ngày 21.1.2005 (số Tết Ất Dậu) ** Trường đại học Hitotsubashi *** Xem thêm sơ lược tiểu sử Shibusawa Eiichi - Phụ bản của Exryu Cuối Tuần
|