Thượng tôn pháp luật: Sức
mạnh của Nhật Bản thời Minh Trị duy tân Trần Văn
Thọ (Đăng
ở báo Tia Sáng số tháng 10 năm 2004) Cách mạng tháng 10 năm 1917 đă
lật đổ đế chế Nga và Nicholas đệ
nhị (Tsar Nicholas II, 1868-1918) , ông vua cuối cùng
của đế chế, bị tử h́nh. Đây là
sự kiện lịch sử nổi tiếng. Nhưng
Nicholas đệ nhị khi c̣n là hoàng thái tử đă
đi thăm Nhật Bản và bị ám sát hụt
tại đây đă trở thành sự kiện
ngoại giao quan trọng đe doạ tiền đồ
của một nước Nhật mới ở giai
đoạn đầu của quá tŕnh cận đại
hoá là câu chuyện ít người biết đến.
Trong chuyến thăm chơi Nhật
Bản, hoàng thái tử Nga đă bị ám sát hụt
ngày 11/5/1891. Phạm nhân bị bắt. Rất may là hoàng
thái tử chỉ bị thương nhẹ. Tuy nhiên
đây là một sự xúc phạm nghiêm trọng
đến một nước lớn và hùng mạnh vào
thời đó. Dĩ nhiên là Nga rất tức giận
và yêu cầu Nhật xử tử h́nh phạm nhân. Nhưng
đối chiếu với luật pháp của Nhật
lúc đó (Điều 116 trong bộ luật h́nh pháp
vừa mới ban hành năm 1882, mới 9 năm trước
đó) th́ tội phạm nầy mới bị tù chung
thân chứ chưa đến mức phải tử h́nh. Lănh đạo Nhật phải đứng
trước một sự lựa chọn khó khăn:
Phải làm theo đ̣i hỏi của Nga hay là giữ
vững tinh thần thượng tôn pháp luật, cương
quyết bảo vệ uy quyền của cơ quan
lập pháp. Làm theo yêu cầu của Nga là để
giữ hoà hiếu với một nước Tây phương
hùng mạnh (lúc đó Nga rất mạnh về quân
sự, không ai trong và ngoài nước Nhật có
thể tưởng tượng được
rằng 13 năm sau đó một nước châu Á có
thể chiến thắng một nước Tây phương
lớn mạnh trong chiến tranh Nhật Nga), v́ không
khéo vấn đề nầy sẽ dẫn đến
một cuộc xung đột quân sự trong thời
đại mà nước lớn nào cũng t́m mọi
cớ để xâm lấn nước yếu hơn,
trong đó khả năng chiến thắng của
Nhật là rất nhỏ. Nhưng theo chọn lựa
đó th́ Nhật sẽ phải hy sinh uy quyền
của pháp luật nhà nước. Đă có sự tranh luận sôi nổi
trong chính phủ Nhật về sự chọn lựa
giữa hai con đường. Phải nói thêm ở
đây là các thành viên chính phủ thời đó ai cũng
yêu nước, có tinh thần trách nhiệm trước
dân tộc, sự chọn lựa nào cũng đứng
trên lợi ích của dân tộc. Ito Hirofumi, Thủ tướng
đầu tiên của Nhật, lúc đó là người
đứng đầu Khu mật viện (cơ quan tư
vấn tối cao của Thiên hoàng và chính phủ) và
nhiều lănh đạo khác chủ trương là
Nhật nên làm theo yêu cầu của Nga. Người
chủ trương sự lựa chọn ngược
lại là Kojima Iken, Viện trưởng Đại
thẩm viện (tương đương Bộ trưởng
Tư pháp bây giờ). Kojima cho rằng Nhật phải
cương quyết bảo lệ luật pháp của
ḿnh, nếu không c̣n ai sẽ xem Nhật là nước
có chủ quyền và tinh thần thượng tôn pháp
luật sẽ không bén rễ trong dân chúng, người
Nhật sẽ dễ coi thường kỷ cương
phép nước. Cuối cùng giới lănh đạo
thấy ư kiến của Kojima là đúng, đă tuân
thủ pháp luật hiện hành là không xử tử h́nh
phạm nhân. Thay vào đó họ đă làm bằng ḷng
Nga bằng cách yêu cầu Minh Trị thiên hoàng tự
ḿnh đến Kyoto, nơi nghỉ của hoàng thái
tử Nga, để trực tiếp xin lỗi, đồng
thời Bộ trưởng Nội vụ và Bộ trưởng
Ngoại giao đă từ chức để lănh
chịu trách nhiệm về sự kiện đáng
tiếc đă xảy ra. Như vậy Nhật đă chọn
một giải pháp khôn ngoan nhất để vừa
giữ vững luật pháp vừa tránh được
xung đột với một nước đương
hùng mạnh. Sự chọn lựa đó đă làm cho
thể giới nể trọng một đất nước
mới ở trong giai đoạn đầu của quá
tŕnh phát triển nhưng rất văn minh, biết tôn
trọng những giá trị phổ biến của
một xă hội hiện đại. Cũng nhờ thái độ của Nhật trong sự kiện nầy mà các nước phương Tây đă phải đồng ư băi bỏ hiệp ước bất b́nh đẳng mà họ ép Nhật phải kư trong các thập niên 1850 và 1860. Trong hiệp ước đó, Nhật mất chủ quyền trong nhiều lănh vực như không có quyền tự trị về chính sách thuế quan, về việc xử người nước ngoài phạm tội tại đất nước ḿnh, v.v.... Nhiều lần Nhật đă cố gắng thương lượng với phương Tây để băi bỏ hiệp ước bất b́nh đẳng nầy nhưng lúc nào cũng bị Tây phương cho rằng Nhật c̣n quá non trẻ, chưa đủ khả năng của một nhà nước pháp trị. Thái độ của Nhật trong sự kiện trên đă làm cho Tây phương kính nể và chứng minh là Nhật hoàn toàn có tư cách của một nước có chủ quyền. Từ năm 1894 đến 1911, những hiệp ước bất b́nh đẳng với các nước phương Tây dần dần được băi bỏ. * Xem thêm sơ lược tiểu sử Kojima Iken - Phụ bản của Exryu Cuối Tuần Mời đón xem trong số tới : Nitobe Inazo và việc chọn ngành
học phục vụ chiến lược công
nghiệp hóa
|